Қорғалжын ауданы

Қорғалжын ауданы
	Қазақстан ауданы
	Қорғалжын ауданы
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Ақмола облысы
Аудан орталығы	Қорғалжын
Ауылдық округтер саны	8
Ауыл саны	18
Әкімі	Алмас Аянұлы Алин
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Қорғалжын ауылы, Болғанбаев көшесі, №9
Тарихы мен географиясы
Координаттары	50°20′59″ с. е. 70°45′45″ ш. б. / 50.34972° с. е. 70.76250° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°20′59″ с. е. 70°45′45″ ш. б. / 50.34972° с. е. 70.76250° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	9,3 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	7 303 адам (2023)
Тығыздығы	0,8 адам/км²
Ұлттық құрамы	қазақтар (88,14%), орыстар (6,87%), украиндар (1,69%), немістер (1,26%), татарлар (0,62%), беларустар (0,43%), басқалары (0,99%)
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	021300-021309
Автомобиль коды	03
	Қорғалжын ауданының әкімдігі

Қорғалжын ауданы — Ақмола облысындағы әкімшілік бөлік. 1928 жылы құрылған. Орталығы – Қорғалжын ауылы.

Географиялық орны, жер бедері

Солтүстігінде Егіндікөл, Астрахан аудандарымен, шығысында Целиноград ауданымен, оңтүстігінде Қарағанды облысының Нұра ауданымен шектеседі. Аудан негізінен Теңіз-Қорғалжын ойысында орналасқан. Жер бедері сәл белесті жазық.

Тарихы

Қорғалжын ауданы 1928 жылы Ақмола округінің құрамында бұрынғы Қоңқор-Қорғалжын, Қорғалжын, Соналы, Жақсыкөң, Сарыөзен болыстары мен Қарақойын болысының бір бөлігінен құрылған (03.09.1928 жылғы БОАК Қаулысы).

Аудан құрылған уақытта жер аумағы 34 030 шаршы шақырымды құраған. 1930 жылы мұнда 11 ауылдық кеңес, онда 327 ауыл-қыстау, 3 шағын орыс ауылдары (оның ішінде 1907 жылы құрылған Сабынды хуторы) болған. Сол жылы ауданда 17 мектеп, 73 сауатсыздықты жою пункті, 3 оқу үйі (изба-читальня), 1 политмектеп жұмыс жасаған.

1932 жылы 20 ақпанда Қарағанды облысы құрылды. Оның құрамына 23 аудан, оның ішінде Қорғалжын ауданы да енді. 1941 жылы тұрғындардың өтінішімен аудан Ақмола облысының құрамына беріледі. Сол уақытта ауданда 13 мың адам тұрған және 1933 шаруашылық біріккен 32 ұжымшар болған.

Бұл жылдары халық арасында сауатсыздықты жою негізінен аяқталған болатын. 28 мектеп, оның ішінде 1 орта, 4 орталау, 23 бастауыш мектеп жұмыс істеген. Оларда 1693 оқушы оқыған. Ауданда 14 орындық бір аурухана, 5 фельдшерлік-акушерлік пункт қызмет еткен. 4 балабақша, қонақүй мен 10 кісілік монша да болған.

1954 жылы 290 мың гектар жаңа жер игеріліп, 7 кеңшар құрылды: Абай атындағы, Армавирский, Полтавский, Буревестник және Ушаков атындағы. Онда 3 мыңға жуық жаңа қоныстанушылар келді.

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының 1970 жылғы 4 желтоқсандағы Жарлығымен облыста Краснознамен ауданының құрылуына орай Қорғалжын ауданының Абай атындағы, Армавирский, Буревестник, Калинин атындағы, Коммуна, Краснознаменский, Ушаков атындағы (бұрын Астрахан ауданына берілген «Полтавский» кеңшары), яғни барлық тың кеңшарлары жаңа Краснознамен ауданына беріледі.

Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумының Жарлығымен 1977 жылы 5 ақпанда облыс құрамында Қорғалжын ауданының бір бөлігінен Теңіз ауданы (кейін Қарағанды облысына берілген) құрылады. Жаңа ауданға 11554 халқы бар Аршаты, Баршын, ХХII партсъезд атындағы, Сарыөзен, Соналы, Талдысай кеңшарлары беріледі.^[4]

Климаты

Климаты континенттік. Қысы ұзақ (қар 180 күндей жатады, қалыңдығы 20 сантиметрдей), боранды (20 күндей), суық. Қаңтар айының орташа температурасы –17 – 18 градус. Жазы қоңыржай ыстық, қуаң (50 күндей). Шілде айының орташа температурасы 20 – 21 градус. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 – 300 миллиметр. Аудан жері арқылы Нұра, Құланөтпес өзендері ағып өтеді. Көлдер өте көп: негізгілері – Қорғалжын, Теңіз, Қоқай, Асаубалық, Сұлтанкелді, Есей, Шолақшалқар, Жәнібекшалқар, Шишалқор, Қарасор, Құмкөл, Алакөл, т.б.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Топырағы қоңыр, күңгірт қоңыр, Нұраның аңғары қара топырақты. Аудан жерінде жабайы шошқа, қоңыр түлкі, қарсақ, борсық, қоян, күзен, ақ тышқан, қосаяқ, су тышқаны, ондатра; құстардан: қоқиқаз, қаз, үйрек, аққу, аққұтан, қызғыш, т.б. көптеген су құстары мекендейді. Көлдерінде мөңке, алабұға, оңғақ, лақа, торта, шортан, аққайран кездеседі. Аудан аумағында мемлекеттік Қорғалжын қорығы орналасқан.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989^[5]	1999	2009^[6]	2021
14105	▲23926	▲41444	▼22857	▲30894	▼16705	▼10289	▼7495

Тұрғындар саны 8815 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (87,90%) , орыстар (6,95%) , украиндар (1,78%) , беларустар (0,56%) , немістер (1,17%) , басқалары (1,64%)^[7]^[8]

Халқының орташа тығыздығы 1 км²-ге 1,4 адамнан келеді.

Әкімшілік бөлінісі

Аудан аумағындағы 18 елді мекен 8 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)^[9]
Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Амангелді ауылдық округі	626	▼461	73,6	324	▼255	78,7	302	▼206	68,2
Арықты ауылдық округі	1102	▼720	65,3	538	▼373	69,3	564	▼347	61,5
Кеңбидайық ауылдық округі	533	▼347	65,1	254	▼183	72	279	▼164	58,8
Қарашалғын ауылдық округі	992	▼743	74,9	498	▼395	79,3	494	▼348	70,4
Қорғалжын ауылдық округі	4267	▼3296	77,2	2088	▼1673	80,1	2179	▼1623	74,5
Қызылсай ауылдық округі	702	▼463	66	372	▼231	62,1	330	▼232	70,3
Майшұқыр ауылдық округі	273	▼225	82,4	145	▼111	76,6	128	▼114	89,1
Сабынды ауылдық округі	1794	▼1240	69,1	916	▼660	72,1	878	▼580	66,1
ЖАЛПЫ САНЫ	10289	▼7495	72,8	5135	▼3881	75,6	5154	▼3614	70,1

Ірі елді мекендері

Атауы	Халқы (2021)
Қорғалжын	▼3222
Сабынды	▼928
Арықты	▼602
Жантеке	▼564

Шаруашылығы, инфрақұрылымы

Ауданда май зауыты, сүт цехы, диірмен, наубайхана, тұрмыстық комбинат, құрылыс, автокөлік мекемелері, типография, астық пункті, т.б. бар. Аудандағы 17 ЖШС, 184 шаруа қожалығы, 3 тағам өңдейтін кәсіпорын, 88 сауда орындары халыққа түрлі салада қызмет көрсетеді. Ауыл шаруашылық жері 656,5 мың гектар, оның 46,1 мың гектары егіндік, 28,2 мың гектары шабындық, 382,8 мың гектары жайылым, 199,5 мың гектары тыңайған жер. 2001 жылы 8,5 мың сиыр, 4,2 мың қой мен ешкі, 3,6 мың жылқы, 0,6 мың шошқа, 12,6 мың құс болды. Оқу, білім беру және мәдениет салаларында мектепке дейінгі 8 балалар мекемесі, 5 бастауыш, 8 орталау, 11 орта мектеп, 33 кітапхана, халық театры, мұражай, 22 клуб, 3 мәдениет үйі бар. Денсаулық сақтау және емдеу мекемелерінен аудан аурухана, 5 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 13 фельдшер-акушерлік пункт болды. Аудан “Шамшырақ нұры” (1934 жылдан), “Свет маяка” (1957 жылдан) газеттері шығарылады.

Дереккөздер

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[kazindex.ru-3] Қазақстан почталық индекстері

[4] Аудан туралы

[5] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[6] ҚР халық санақтары Мұрағатталған 10 қазанның 2023 жылы.

[Stat2010-7] Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны Мұрағатталған 17 қаңтардың 2013 жылы.

[пер.2010-8] 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы

[9] 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]