Нұра ауданы (Қарағанды облысы)

Нұра ауданы — Қарағанды облысының солтүстік-батысындағы әкімшілік бөлік. Жер аумағы 46,3 мың шаршы километр. Орталығы – Нұра кенті.

Қазақстан ауданы
Нұра ауданы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Қарағанды облысы
Аудан орталығы	Нұра
Ауылдық округтер саны	23
Кенттік әкімдіктер саны	2
Ауыл саны	36
Әкімі	Мұқанов Бақытжан Мылтықбайұлы
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Нұра кенті, Мыңбаев көшесі, №44
Тарихы мен географиясы
Координаттары	50°15′36″ с. е. 71°33′02″ ш. б.50.26000° с. е. 71.55056° ш. б. / 50.26000; 71.55056
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	46,3 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	22 363 адам (2023)
Ұлттық құрамы	қазақтар (67,92%), орыстар (17,13%), украиндар (5,58%), немістер (4,16%), беларустар (1,54%), татарлар (1,33%), әзербайжандар (0,25%), шешендер (0,23%), басқа ұлт өкілдері (1,86%)
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	100900-100926
Автомобиль коды	09
Нұра ауданының әкімдігі

 Басқа мағыналар үшін Нұра ауданы деген бетті қараңыз.

Тарихы

1928 жылы қыркүйек айында Қаз КСР Жоғарғы Кеңесінің қаулысымен құрылған. 1923-1928 жылдары Ақмола уезінің Нұра болысы болып аталған. Облыс құрамына алғашқылардың бірі болып енгендіктен, Нұра ауданы оның үлкен отауы саналады. Сол кез 3450 жеке шаруашылық 32 колхозға біріктіріліп, ашаршылықтан күйзелген жұрттың жағдайын түзетуге бет алынған шақ еді. Осы орайда аудан орталығына айналған Кертінді ауылының Казгородок аталуының да тарихи себебі бар деуге болады. Бұрын Есен, Құланөтпес, Нұра; Құндызды өзендері аралықтарындағы байтақ өлкеде бөлек-бөлек отырған ауылдар бір жерге қондырылып, киіз үйлерден құралған қалашық жасалыпты. «Казгородок» аталуы да соған байланысты болған. Қазір байырғы жер атымен аталады. Ал кейіннен аудан орталығы Киевка селосына көшіріліп, содан бері сол мәртебесін сақтап келеді.

Астананың түбіндегі Ахмет ауылынан басталып, Жаңаарқа, Ұлытау, Қорғалжынмен шектесіп жатқан аймақтың атақ-даңқы алысқа аян екенін айтуға болады. Бұл ретте «Ел ұлсыз болмас, жер гүлсіз болмас» дегендей, ең алдымен Қайып Айнабеков, Абдолла Асылбеков, Сәйділ Талжанов, Бүркіт Ысқақов, Кәрім Мыңбаев, Сауық Тәкежанов, Мүтәш Сүлейменов сынды қазақ халқының ардақты азаматтары қатарындағылар есімдері мақтаныш тұтылады. Нұра жерінде жас Сәкен Сейфуллиннің оқытушылық қызметі басталғаны, аяулы жары Гүлбәһрамды осы елден қалағаны өлке тарихының жарқын бір беті.

Халық ақыны Жолдыкей Нұрмағамбетұлының:

Құтты өзен айналайын – Нұра атыңнан,

Күркірей көк толқыны – көкке атылған.

Ақ төсін аймалаған анасындай,

Мың-мың мал су ішуге шұбатылған-

деп жырлағанындай, топырағы құнарлы, суы мол, жазық далалы болып келетін аймақ ертеде түлік түрлерін мыңғыртуға қолайлы болса, бертінде егін шаруашылығын қалыптастырып дамыту бағытына бұрылды. Бүгінде 206 мың гектар жерге дән себілетін, содан миллиондаған пұт өнім өндірілетін облыстағы, қала берді елдегі астықты аудандардың бірі қатарында.

Нұра ауданы Қарағанды облысының батысында орналасқан, қойнауы пайдалы қазбаларға өте бай. Іргесін 1903 жылы Украинадан қоныс аударған шаруалар қалаған.

Географиялық орны

Солтүстігінде Ақмола облысының Атбасар, Қорғалжын, Целиноград, батысында Шет және Ұлытау облысының Ұлытау, шығысында Осакаров, Бұқар жырау, Абай және Ақмола облысының Аршалы аудандарымен шектеседі.

Нұра ауданы Қарағанды қаласының солтүстік-батысында 160 км. Үлкен Құндызды өзені сағасының оң жағына орналасқан. Нұра ауданы Сарыарқаның орта тұсында, құрғақ дала зонасында орналасқан. Орталығы Киевка қалалық типті поселкесі. Солтүстік-батысында Мұзбел (503 м), оңтүстігінде Найза (633 м) таулары бар. Ауданның барлық жасыл желегі адам қолымен отырғызылған. Ауданды жоспарлы түрде көгалдандыру жұмысы әлі де жүргізілуде. Аймақ ғалымдары табиғатты қорғауды жақсартудың нақты шаралары мен қатар жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерінің толық тізімін жасап, олардың мекен ететін ортасы көрсетілген карталар қүрастырылуда, өсімдік, жануарлар түрлерінің санын анықтап, «Қызыл кітапқа» енгізілген объектілерінің жай-жағдайын бақылау жүргізуде.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989	1999	2009	2021
18747	▲31901	▲40144	▼34958	▲41996	▼38649	▼26150	▼22655

Тұрғындары 22 569 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (67,57%), орыстар (17,28%), украиндар (5,70%), немістер (4,11%), беларустар (1,67%), татарлар (1,35%), шешендер (0,24%), башқұрттар (0,19%), басқа ұлт өкілдері (1,89%).

Әкімшілік бөлінісі

36 елді мекен 2 кенттік әкімдік пен 23 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)

Ауылдық округтері	2009	2021	2021 2009-ға пайызбен	Ерлер 2009	Ерлер 2021	2021 2009-ға пайызбен	Әйелдер 2009	Әйелдер 2021	2021 2009-ға пайызбен
Ақмешіт ауылдық округі	960	▼614	64	468	▼309	66	492	▼305	62
Ахмет ауылдық округі	1396	▼1221	87,5	668	▼591	88,5	728	▼630	86,5
Байтуған ауылдық округі	1297	▼938	72,3	645	▼465	72,1	652	▼473	72,5
Балықтыкөл ауылдық округі	219	▼192	87,7	116	▼98	84,5	103	▼94	91,3
Баршын ауылдық округі	895	▼641	71,6	468	▼349	74,6	427	▼292	68,4
Егінді ауылдық округі	1189	▼993	83,5	579	▼492	85	610	▼501	82,1
Жараспай ауылдық округі	599	▼394	65,8	294	▼203	69	305	▼191	62,6
Заречный ауылдық округі	1255	▼871	69,4	621	▼449	72,3	634	▼422	66,6
Индустриальный ауылдық округі	1032	▼696	67,4	497	▼350	70,4	535	▼346	64,7
Кенжарық ауылдық округі	806	▼548	68	397	▼277	69,8	409	▼271	66,3
Көбетей ауылдық округі	1534	▼1302	84,9	767	▼669	87,2	767	▼633	82,5
Қарақойын ауылдық округі	547	▼381	69,7	285	▼204	71,6	262	▼177	67,6
Қараой ауылдық округі	586	▼511	87,2	295	▼262	88,8	291	▼249	85,6
Қорғанжар ауылдық округі	1015	▼801	78,9	509	▼417	81,9	506	▼384	75,9
Құлан ауылдық округі	463	▼304	65,7	220	▼164	74,5	243	▼140	57,6
Құланөтпес ауылдық округі	448	▼336	75	233	▼172	73,8	215	▼164	76,3
Қызылтал ауылдық округі	1486	▼1036	69,7	764	▼544	71,2	722	▼492	68,1
Мұзбел ауылдық округі	762	▼647	84,9	373	▼327	87,7	389	▼320	82,3
Нұра кенттік әкімдігі	5956	▲6626	111,2	2797	▲3260	116,6	3159	▲3366	106,6
Сарыөзен ауылдық округі	252	▼202	80,2	123	▼112	91,1	129	▼90	69,8
Соналы ауылдық округі	219	▼122	55,7	111	▼64	57,7	108	▼58	53,7
Талдысай ауылдық округі	201	▼160	79,6	110	▼84	76,4	91	▼76	83,5
Тассуат ауылдық округі	1279	▼994	77,7	636	▼504	79,2	643	▼490	76,2
Шахтёр ауылдық округі	1211	▼983	81,2	592	▼492	83,1	619	▼491	79,3
Шұбаркөл кенттік әкімдігі	543	▲1142	210,3	281	▲806	286,8	262	▲336	128,2
ЖАЛПЫ САНЫ	26150	▼22655	86,6	12849	▼11664	90,8	13301	▼10991	82,6

Геологиялық және геоморфологиялық құрылымы

Нұра ауданының геологиялық құрылысына оның ұзақ даму тарихы әсер етеді. Алуан түрлі бедер пішіндерін әр түрлі жастағы тау жыныстары құрайды. Ең ежелгі кембрийге дейінгі (архей, протерозой) тау жыныстары: гнейс, кристалды тақтатастар, кварц, мрамор және гранитоидтар - шөгінді кабатпен жабылмаған, дөңес жерлерде кездеседі. Полеозой жыныстары барлық жерінде кездеседі: олар құрамына қарай төгілмелі (интрузивтік), жанартаулық шөгінді (эффузивтік) және теңіздік болып бөлінеді. Ерте және кейінгі полеозоидың төгілмелі тау жыныстары Арқа жеріндегі аласа таулар мен биік шоқыларда жалаңаштанып, жер бетіне шығып жатыр. Мезозой жыныстары өте сирек кездеседі. Мезозой жыныстарына қарағанда кайнозой заманының шөгінділері жиі кездеседі. Олар жасына қарай палеогендік, неогендік және төрттік шөгінділер деп бөлінеді. Төрттік антропогендік шөгінділер көбінесе бедердің теріс, ойыс жерлерінде, өзен аңғарлары мен көлдердің қазан шұңқырларында жиналған. Нұра ауданы аумағы коледон және герцин құрылымдарын қамтитын полеозойдының ортаңғы бөлігінде орналасқан. Бүл құрылымдар түрлі құрамды құмтас, әктас, кварцит, жанғыш тақтатас, вулканиттерден түзілген. әр түрлі бағыттағы жарылыстары мен опырылыстары бар интрузиялар жыныстарды қатпарлыққа жаншып, қиып өткен. Геологиялық құрылымдар ішінде егжей-тегжейлі зерттелгені ендік бағытқа жақын созылып жатқан Қарағанды синклинорлы.

Жер бедері, пайдалы қазбалары, қоры, орналасуы

Нұра ауданының жерінің орташа биіктігі 400-600 метрден аспайтын белесті, төбелі, ұсақ, шоқылы жазық. Шығыс бөлігі көтеріңкі, батыс жағы Теңіз-Қорғалжын ойысына қарай бірте-бірте аласара береді. Солтүстік бөлігінің жері сортаң және корбонатты қарақоңыр, қоңыр және сортаң (Құланөтпес өңірінің бойында), Нұра өңірінің аңғарында шалғындық топырақ кездеседі. Аудан жерлерінде тас көмір, құрылыс материалдары кездеседі. . Ауданының территориясы орография бойынша шартты түрде Аққұдық (шоқы) Нұра ауданының орталық бөлігінде, Кенжарық селосынан солтүстік-батысқа қарай 20 км, Сасықкөлден шығысқа қарай 7 км жерде. Биіктігі 404 м, ұзындығы 1-1,5 км, еңі 0,5-10 км. Беткейлері жайпақ. Ақтасты шоқы. Нұра ауданының оңтүстігінде, Құланөтпес өзенінің сол жағалауында, Шошқакөлден шығысқа қарай 40 км жерде. Ең биік жері 573 м. Беткейлері жайпақ. Солтүстік батыстан оңтүстік шығысқа қарай созылады, ені 2-3 км. Амантау, тау солтүстікте - Жартас тауы, биіктігі 572 м, шығыста Найза тауы - биіктігі 633 м. Нұра ауданының оңтүстігінде, Шошқакөл көлінің солтүстігінен 10-15 км жерде орналасқан. Солтүстік батыстан оңтүстік шығысқа қарай 30 км қашықтыққа доға тәрізденіп созылып жатыр, ендірек бөлігі 7-8 км. Беткейлер тау аралық өзен аңғарларымен күшті тілімделген. Солтүстік беткейінен - Ақтасты өзені, оңтүстік беткейінен - Саналы өзені ағып жатыр және оның көптеген салалары бастау алады. Карбон жыныстарынан және девон гранитоидтерінен түзілген. Қызыл, қоңыр, бөз топырағында тал-шілік аралас дала өсімдіктері тау-жусан өседі.

Табиғи климатгық жағдайы және жер қоры

Климат жер бедерінің калыптасуына, топырақтың түзілуіне, ішкі судың таралуы мен ағысының реттелуіне (режиміне), өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігіне үлкен ықпал жасайды. Жергілікті жер ауа райы ауыл шаруашылығының дамуына, өнеркәсіп пен жол қатынас жүйелерін салғанда да ескеріледі. Климаты тым континенттік. 0 Қаңтар айының орташа температурасы 16-17 С, 0 шілдені 20-21 С, Жылдық жауын-шашын мөлшері 250-300 мм, 350 мм. Вегетациялық кезең 160-170 күн. Климаттың қалыптасуына климат түзуші факторлар ыкпал етеді. Күн сәулесінің жер бетіне түсіретін жарығы, одан бөлінетін жылу мөлшері климатты қалыптастырудағы негізгі фактор болып саналады. Жылу мен жарық - ауа мен су қабатында өсімдіктер мен жануарлардьщ тіршілігінде болып жататын барлык процестердің басты себепкері. Агроклиматтық жағдайы ерте себілетін жаздық дәнді дақылдар, қарақұмық, қырыққабат, картоп, қияр өсіруге қолайлы. Ауданның көртеген шаруашыльқтары мал шаруашылығы және егіншілікпен шүғылданады. Қоңыржай жылы, ұсақ шоқылы - қуаң аудан Сарыарқаның неғұрлым аласа бөлігін қамтиды.

Су қорлары және ішкі сулары

Аудан жерімен Нұра, Құланөтпес, Үлкен Құндызды т.б. өзендері ағады. Ауданда 564 көл бар (олардың жалпы ауданы 206 км. Үлкен көлдері суы ащы Шошқакөл, Тассуат, Құлтансор, Құмкөл, Қаратай, Өстемір сияқты көлдер бар. Суы тұщы кішігірім көлдер де үшырайды. «Нұра» атауы жөнінде де тиянақты пікір жоқтың қасы. моңғол тілінде: «Нураа» тұлғалы сөз - құлау, бұзылу, ал қалмақша: «Нұрх - опырылып құлап түсу» мағыналарында көрінсе, тунгус- маньчжур тілдерінің бірІнде -«Нура» - «тік жар, құлама жар» деген ұғым береді. «Нұра» сөзі көбіне өзенмен, оның тасыған кезде арна жағасын қүлатуы, бұзылуы, осы әрекеттер нәтижесінде пайда болатын өзен жағалауындағы жармен байланысты екен. Осы деректерді ойымызға арқау ете отырып, Нұра өзенінің тұңғыш мағынасы - «жарлы өзен» болуға тиіс деген жорамал жасалынады. Нұра өзені - Қарағанды, Ақмола облыстарьшың жері арқылы ағатын өзен. Ұзындығы 978 км., су жиналатын арқабы 55100 км². Өзен Сарыаркадағы Қарқаралы тауының бат. сілемдеріндегі бұлақтардан басталып, Теңіз көліне құяды. Аңғары жоғары, орта ағыстарында 1,0-1,5 км, сағасына жақындағанда 10 км-ға кеңейеді. Қорғалжын с-нан төмен жайылмасы 100-200 м-ге дейін тарылады. Жағасы тік жарлы 4-8 м, кей жерінде биіктік 11-12 м- ге жетеді. Жылдық орташа су шығыны Астана қаласы тұсында 14,2 м³/сек. Жер асты, жауын-шашын суымен қоректенеді. Басты салалары - Ащысу, Шерубайнұра, Үлкен Құндызды. Қарағанды облысында өзен бойынан Самарқан және Самар бөгендері салынған. Біріншісі Қарағанды, Теміртау қалаларындағы өнеркәсіп орындарын сумен қамтамасыз етедІ. Ақмола облысының жерінде шабындықты келдетіп суару үшін Щалқар, Кеңбидайық, Ленин жолы, Қожа мола, Қорғалжын бөгеттері жасалған. Нүра облыстағы ірі өзен Теңіз көлінің алабына жатады және осы көлге құяды.

Басын Ханқашты тауының оңтүстік - батыс сілемінен алады. Нұра алабында үзындығы 10 км - ден асатын 200 - дей өзен, оның ішінде (км. Есебімен): Шерубайнүра 268, Үлкен Қүндызды 113, Байкожа 99, Ащысу 90, Есен 85, Ақбастау 82, Матақ 53, Түзды - 50, Шилі 50 сияқты ірі салалар бар. Өнеркәсіп орталыктарын сумен қамтамасыз ету үшін өзенге 7 бөгет пен бөген салынған, оның елеулісі Самарқан бөгені, Нұра өзенінің үстімен 10 көпір салынған. Нүра ағатын жер беті аласа шоқылардан жазық өңірге үласады, кей тұсы батпақты келеді. Нүраның су жайылмасында шалғын шөп өседі, елді мекендерге таяу бау-бақша дақылдары егілген; жағаны бойлай тал, итмұрын өседі. Орташа су шығыны 19,3 м³/с. Нүрасуының деңгейі мен шығыны күрт ауытқып отырады. Жоғары және орта ағысында су сәуірдің орта шенінде, төмендегі ағысында мамырда тасып, 1,5 айдан 3,5 айға созылады, бүл кезеңдегі судың тереңдігі 3,1 м (Ульянов ауданының Пролетар селосы түсында). Қарашада мұз қатып, сәуірде сең жүреді, шілдеде тайыздайды. Шортан, алабұға, табан, лақа, қарабалық, шабақ т. б. балықтар бар. Нүра суы Қарағанды және Теміртау маңында қүйылатын өнеркәсіп қалдықтарынан комплексті тазартуды қажет етеді.

Топырақ жамылғысы, өсімдіктер және жануарлар дүниесі

Нұра ауданының солтүстік бөлігінің жері сортан және карбонатты қарақоңыр, қоңыр болып келеді. Оңтүстік бөлігінде ашык қоңыр және сортаң; Нұра өзенінің аңғарында шалғындық топырақ кездеседі. Жері қызыл қоңыр, сортаң топырақты. Ауданның топырақ жамылғысының өзіндік ерекшеліктері бар. Жұқа қабатты, қарашірігі аз, қиыршық тасты, құрамында суға тез еритін тұздары көп болғандықтан, сортаңды келеді. Топырақ қиыршық тасты болғандықтан, бойында ылғалды ұзақ ұстап түра алмайды. Ол жер астына сіңеді, не тез буланып кетеді. Сондықтан қарашірік жасайтын шіру процесінің жүргізуіне қажетті ылғал жетіспейді. Булану көп болғандықтан, тұз топырақтың жоғары қабатында (горизонтына) көтеріледі де, сорға айналады. Өсімдіктер дүниесінің өсімдік аймақтық ерекшеліктері бар: өсімдіктер жамылғысы сирек, құрғақшылыққа төзімді. Ылғалдың аз болуына байланысты өсімдіктер ылғалды «үнемдеп жұмсауға» бейімделеді. Өсімдіктердің тамыры жетілген, буландыратын жапырақтары жалпақ емес, таспатәрізді жіңішке не тікенекті болып келеді. Дүние жүзіндегі құрғақ аймақтарда өсімдік түрлері жазықпен салыстырғанда тауларда бай болады. Өсімдік жамылғысының ендік бағытындағы географиялық таралуы шөптесінді өсімдіктерден көрінеді. Астық тұқымдастарынан селеу, боз, кәдімгібетеге, жуашақты қоңырбас, қылтықсыз қызылот, сабалақ, төскей т.б. өседі. Солтүстігінде негізінен бетеге, қылқан селеу, сүлыбас, жусан, оңтүстік бөлігінде итмүрын, тобылғы, караған, қамыс, бетеге, селеу, жусан т.б. өсімдІктер өседі. ¥сақ шоқылар беткейлеріндегі жусанды-бетегелі өсімдіктер обыи бетеге және жусанның түрлері (шренк жусаны, майқара, тамыр жусан) қүрайды. Шоқылар арасындағы ойпаңдар баурайында қараған, тобылғы аралас әседі.

Маусымдық өзгеріс айқын білінеді. Ерте көктемде (топырақта ылғал барда) өсімдік каулап өседі. Жазға қарай қурайды. Күзде ыстық басылып, жаңбыр қайта жауғанда, біраз өсімдіктер көгеріп, қайта көтеріледі. Көп - жылдық түрлерден: тырсық, бетеге, боз, тарақ бидайығы, жусандардан - сирек бас, сүр жусан, сораңды жерлерде - соран, қара жусан, сортаңды бүйырғын, көкпек, итсиген басым. Өзен аңғарларында шалғынды - сортаңды топырақта акмамық түрлері, им мен су оты өседі. Құмды шөлдер өсімдік түрлеріне бай. Бүл жерлерде шөптесінді өсімдіктер, бүталар мен ағаштар еседі. Мысалы, ақ сексеуіл, құм қарағаны, жүзгендердің бірнеше түрлері, жыңғылдар, қылша, көпжылдық өсімдіктерден қияқ, өлең, еркекшөп, т.б. өседі. Қүмды төбелер арасындағы ойпаң жерлерге ылғал сүйгіш жиде тал, қүрақ өседі. Құмды жерде өсімдіктердің көп өсуі, онын ылғалды тез сіңіріп алып, оны бойында ұстап түру және аз буландыру қабілетіне байланысты. Сазды шелдерде сұр және қара жусандар басым. Сортаңға - бұйырғын, көкпек, сарсазан, ақсораңдар, бұзаубас сораңдар тән. Тасты шөлде есімдік жамылғысы өте сирек жусандар мен сораңдардан (көкпек, сұр жусан, ағаш тәрізді сораңдар) тұрады. Бүталардан жиі өсетіні - қараған, тобылғы долана, итмұрындар өзен суының тартылуына байланысты аңғарлар құрғап , ағаш-бұталар жағдайлары нашарлап кетті. Ауданның табиғи жағдайлары біркелкі болмағандықтан, жануарлары да әр түрлі жергілікті жердің табиғатына әбден бейімделген жануарлар тіршілік етеді. Жабайы аңдар мен қүстар сусың қүрғақ жазға, сирек әрі аласа шөптесінге әбден жерсінген. ДенелерінІң сары, қызғылт, сүр түстері күнге күйген шөл даладан ешбір ерекшеленбейді. Көпшілік аңдары, тіпті күстары да ін казып тіршілік етеді. Күннің аптап ыстығынан індеріне тығылып жан сақтайды. Кешке қарай салқын түскенде және түнде ғана белсенді кимыл-әрекет тіршілікке көшеді.

Жабайы жануарлардан бөкен, түлкі, қасқыр, байбақсуыр, сұрсуыр, қүстардан құр, тырна, дуадақ, су құстары, көл жағаларында камыстарда жабайы шошқа, ондатра мекендейді. Өзендерінде мөңке, шортан, алабұға, аққайран, табан, лақа, қарабалық, шабаңтағы басқа балықтар бар. Аудан жануарлар дүниесінің ішінде түрі мен саны жағынан көп кездесетін кеміргіштер отрядының өкілдері: даланың шақылдақ тышқаны, үлкен кіші қосаяқтар, кәдімгі аламан, көртышқан тағы басқалар мекендейді. Саршүнақтардың үш түрі тараған. Бауырымен жорғалаушылардың (кесірткелер, жыландар, тасбақалар, т.б.) түрлері өте жиі кездеседі. Аудан жерлерінде орныккан кеміргіштер, қояндар, тиін тәрізділер және түяқтылар отрядының өкілдері осындағы жыртқыштардың негізгі корегі. Жыртқыш аңдардан тіршілік ететін түрлері: қасқыр, түлкі, қарсақ, күзендер (сасық күзен, жіңішке ақтамақ күзен). Жылдың жылы маусымында көлдер мен сирек батпақты аймақтарда үйректер мен қаздардың көп түрлері мекендейді. Аудан жерінің өзендерін бойлап, Қазақстандағы үш ірі қүстардың келу - қайту жолының бірі - Орталық Қазақстандық жолы өтеді. Аң - қүстар ішінде кәсіптік маңызы бар түрлерімен қатар, ауыл шаруашылығының зиянкес түрлері де бар. Адамдар мен үй жануарларының ауруларын қоздыратын не туғызатын паразиттер мен оларды тасымалдайтын жәндіктер де баршылық.

Ауданның құрылуы және қалыптасу тарихы

Нұра ауданы облыстағы ең байырғы әкімшілік-аумақтық бөліністердің бірі болып саналады. 1923-28 жылдары Ақмола уезіне қарасты Нұра болысы 1928 жылы аудан болып құрылды. Орталығы - қала үлгісіндегі Киевка кенті, іргетасы қаланғаны - 1896 жыл. Ауданнын көлемі- 4641790 га. Халык саны-38,6 мың. Ауданның көлемінде 37 ұлт өкілі: орыстар, украиндар, белорустар, немістер, татарлар тағы басқа ұлттың өкілдері тұрады. Елді мекендер саны- 60. XIX ғасырдың аяғында XX ғасырдың басында Ресей өкіметі Қазақстанға орыс шаруаларын көшіре бастады. Шаруаларға жер берілді де, сол жерлерде тұрғылықты түрғындар болып қала берді. 1897 жылы Украинадан 40 отбасы Петропавл қаласына қарай жылжыды. Оларға мал, үйге керекті жабдықтар сатып алу үшін 150 теңге бөлінді. Ақмола қаласына көшІп келді. Ақмола уезІне келушілер адам тұрмаған кең байтақ далаларда үй салып түра бастады. Көшіп келушілерге бірінші жылдары өте қиын болды. Құрылыс материалдары болған жоқ, олар тар, суық жер үйлерде тұрды. Қүндызды өзеніне бірінші болып көшіп келгендер: Василий Мамонт, Макаренко Игнат, Черных Михайло, Толстоплет Матвей, Охинько Ефим, Генверг Иван, Михайлюк Иван, Стыцко Панас, Кирсик Лаврентий, Бычок Иван, Капуста Николай, Казаченко Афанасий, Гринь Иосиф, Коваленко Григорий, Грабович Трофим, Лысак Трофим, Козодой Галина, Пуставит Абрам, Крушинский Никифор, Череднюк Алексей және т.б. Селоны салу жоспары басталды. Бірінші көше Құндызды өзенінен солтүстікке қарай салына бастады. Бірінші болып Самойлов Антон үй салды, екінші - Фалькевич, үшінші- Штундер Кантон. Бір көшеге қатар-қатар 24 отбасы көшіп келді. Бүл көше Полтавская көшесі деп аталды. Кейіннен 250 үй болды. Көше аттары әртүрлі болды. Полтавка, Харьковка, Киевка, Забегаловка. 1936 жылы көшелерге басқа ерекше аттар берілді. 12,466 км² жері бар кең байтақ Нұра ауданының түрақты қазак халқы және орыс ұлтты көшіп келушілер оқымаған, сауатсыз еді. Бүл жерлерде заңсыздық орын алған еді. Кимбай және Төлебай атты байлардың қарамағында көп жерлер болды, олар саудамен айналысты, кедейлерді алдап, қанаушылық өріс алды. Киевка селосында, оны қоршап тұрған айналасында шөптер, әр түрлі гүлдер өсіп жатты. Құндызды, Нұра өзендерінде балықтар көп болды. Бұрыннан қазақ халқы аңшылықпен айналысқан. Далаларда жабайы аңдар көп: қояндар, түлкі, қасқырлар. Сондай-ақ алуан түрлі қүстар да көп. Көшіп келушілер жер, бау-бақша, мал шаруашылығымен айналысты. Әр түрлі дақылдар екті: қарбыз, қырыққабат, қызылша т. б. өсірді. Жер құнарлы болғандықтан, жақсы өнім алып отырған. Үйге керекті заттарын өз колдарымен жасады. Терең ой қазып, шөппен күмды араластырып, үйлер салды. Сол кездегі үйлермен қазіргі үйлерді салыстыруға да болмайды. Қазіргі Киевка кенті өте әдемі. Нүра ауданьның іргесін 1903 жылы Украинадан қоныс аударған шаруалар қалаған. 1890 жылы Ақмола аймағына көшіп келушілер 17 мың еді. Шаруалар айлар бойы далада түрды, тоңып, кебісінің жағдайы ауыр болды, аштықты көрді. 1896 жылы Киевка селосында болашақ түрғындарға жер бөлінді де, 1097 жылы көктемде шарулар көшіп келе бастады. 1898 жылы селода 370 ер адам түрды. Кейін Черниговка, Ивановка, Майоровка, Ново-Карповка, Скобелевка, Ефремовка, Пушкино, Захаровка, Горное, Батуринка, Собачий хутор, Завьяловка, Плаховка, Бородинское т.б. селолар салынды. Сөйтіп, Киевка селосы 1897 жылы қүрылды. Бірінші түрғындары Украинадан қоныс аударған 40 отбасы еді. Бірінші көше Полтавка деп аталды (қазіргі Советская). 1928 жылы қүрылған Нүра ауданының орталығы Қарауыл-Төбе болды. 1932 жылы Нұра ауданы Қарағанды облысы құрамына кірді де, орталығы Казгородок селосы болды. 1934 жылы тамызда аудан орталығы Киевка селосы болды. 1930-31 жылдары ауданда телефон байланыстарын жандандыра бастады. Ақмола-Рождественское-Черниговка-Киевка-Казгородок-совхоз «Маржанкулский». 1930 жылы ауданда 16 мектеп, сауатсыздықты жою мақсатында құрылған 103 бөлімше болды. Мектептерде 26 ұстаз жұмыс істеді, окушылар саны 947 адам. 1932 жылы 1 аурухана және 7 дәрігерлік бөлімшелер жұмыс істеді. 16 селолық және ауылдық советтер жұмыс атқарды: Батуринский, Боронский, Богучарский, Горный, Ефремовский, Захаровский, Киевский, Савельевский, Черниговский, Балактинский, Бурмашский, Жумускерскиіі, Каройский, Кызыл-Агашский, Корганжарский, Султанский, ПлаховскиЙ. 1932 жылы 32 орталыктандырылған шаруашылықтар болды, колхоздарда 3450 шаруашылықтар бар еді. Шаруашылық жері - 27 мың гектар. 1934 жылы Киевкада аурухана ашылды. Фельдшерлік бөлімшелер Казгородок, Плаховка, Черниговкада орналасты. 5 пошта, телеграф жұмыс істеді. Аудан халқы 14992 адам, оның 9843-і -казақтар, ал 1938 жылы ауданда 25507 адам тұрды, оның -18467-і қазақтар. Шаруашылықтар саны- 5883. 1941-45 жылдары 3 мыңнан артық нұралықтар соғысқа аттанды, әрбір екіншісі қаза тапты, 2487 адам марапатталды. 1954-57 жылдары 7 совхоз құрылды: «Энтузиаст», «Пржевальский», «Шахтёр», «Киевский», «Индустриальный», «Донской», «Щербаковский». Нұра ауданы Еңбек Ерлері Н.А. Кузнецов, Н.Айтуғанов, И.Смагулов, ғалым және ағартушылардың А.Асылбеков, К.Айнабеков, К. Мукушев, С. Талжанов, К. Мынбаевтың жері, отаны. Нұра ауданы жерлерінде керемет, ғажайып адамдар тұрған және әлі де тұрып жатыр.

Ауданның көлік кешені, өнеркәсібі

Көлік кешені дегеніміз - көлік тараптарында өзара байланысқан көлік түрлерінің жиынтығы. Көлік халық шаруашылығының мамандануына, сондай-ақ кешенді дамуына үлкен әсер етеді, кәсіпорындар арасындағы байланыстар көлік арқылы жүзеге асырылады. Әсіресе автомобиль жолдары калыптасқан. Автомобиль жолдарын шартты түрде үш топқа: ауданаралық, аудандағы және жеке шаруашылықтар ішіндегі деп бөлуге болады. Ауданда «Киевское АТП» деп аталатын жалғыз ғана мемлекеттік мекеме жүмыс істейді, жүктерді тасумен айналысады. Ауданда ауылдық шаруашылықтардан басқа негізгі өнеркәсіп орындары: сүт зауыты, автостанция бар. Сүт зауыты көптеген сүттен жасалынатын тағамдар шығарады. «Жақсыбай» атты мекеме аудан бойынша, қалаларға, ауылдарға жолаушыларды тасымалдаумен айналысады. Көптеген өндіріс орындары жабылып қалды, кейбіреулерін жеке меншікке иеленді.