Атбасар ауданы

Атбасар ауданы
	Қазақстан ауданы
	Атбасар ауданы
Әкімшілігі
Облысы	Ақмола облысы
Аудан орталығы	Атбасар
Ауылдық округтер саны	13
Қалалық әкімдіктер саны	1
Ауыл саны	29
Қала саны	1
Тарихы мен географиясы
Координаттары	51°48′39″ с. е. 68°21′26″ ш. б. / 51.81083° с. е. 68.35722° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°48′39″ с. е. 68°21′26″ ш. б. / 51.81083° с. е. 68.35722° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	10,6 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+6:00
Тұрғындары
Тұрғыны	43 525 адам (2023)
Ұлттық құрамы	орыстар (38,43%), қазақтар (36,8%), украиндар (7,72%), немістер (5,69%), татарлар (2,08%), шешендер (1,97%), беларустар (1,81%), ингуштар (1,18%), әзірбайжандар (1,03%), басқалары (3,29%)
Сандық идентификаторлары
Пошта индексі	020400-020426
Автомобиль коды	03
	Атбасар ауданының әкімдігі

Атбасар ауданы – Ақмола облысының батысындағы әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы – Атбасар қаласы.

Басқа мағыналар үшін Атбасар (мағына) деген бетті қараңыз.

Тарихы Өңдеу

Атбасар атауы он тоғызыншы ғасырдың 30-жылдарында пайда болды. Атбасарка мен Керегетас өзендерінің қосылысқан жерінен алғашқыда № 96 шекаралық пункт салынды, 10 жылдан кейін Ақмола мен Көкшетау арасын байланыстыратын №89 Атбасар бекінісі қайта құрылды. Керуен жолының ортасында болғандықтан жылдар өте маңызы өсіп, нығайды. 1843 жылы Батыс Сібірдің генерал – губернаторы Горчаков бекітілген пункттің орнына Атбасар станицасын салуға ұсыныс жасады, ал 1845 жылғы 6 маусымнан Атбасар жыл санаудың басы болып табылады, ал 1878 жылы станица атауы Атбасар қаласына өзгертіліп, содан Атбасар уезінің орталығы болып қалады. Революцияға дейін Атбасар уезінде өндірістік күштер нашар дамыған, бумен істейтін диірмен, сондай-ақ бірнеше тері илейтін және май қорытатын зауыттар жұмыс істеп тұрды. Жылына үш рет сауда-жәрмеңкесі өткізіліп, онда ірі және ұсақ қара малдар, жылқы, түрлі шикізаттар мен материалдар сатылды.

20-жылдардың басында Атбасар уезінде 9 өнеркәсіп кәсіпорыны, оның 7-і қалада және 2-і ауылдарда жұмыс істеп тұрды.

1928 жылы Автономды Қазақстан Республикасының аумағында жаңа аудандар құрыла бастады. ЖОАК 1928 жылы 17 қаңтардағы қаулысымен Атбасар уезі жойылып, 28 қыркүйекте Ақмола округінің құрамындағы Атбасар, Тасөткел және Атбасар уезінің Қарағанды болысының бөлігінен Атбасар ауданы құрылып, әкімшілік орталығы Атбасар қ. орналастырылады. 1932 жылы Қарағанды облысы құрылу кезінде аудан соның құрамына енеді, ал 1936 жылы Солтүстік Қазақстан облысының құрамына беріледі. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен 1939 жылғы 14 қазанда Қарағанды және Солтүстік Қазақстан облыстары аумақтарының бөлігі есебінен орталығы Ақмола облысына орналастырылған Ақмола облысы құрылады. Ақмола облысының құрылуымен Атбасар соған енгізілген.

Жер бедері Өңдеу

Аудан Ақмола облысының батыс бөлігінде орналасқан. Аудан көлемі оңтүстіктен солтүстікке қарай 180 км қашықтықта созылып, 10562,5 шаршы метр жерді алып жатыр. Солтүстігінде Сандықтау, оңтүстігінде - Қарағанды облысының Нұра, шығысында – Бұланды, Астрахан және Егіндікөл, батысында – Жақсы, Жарқайың аудандарымен шектеседі. Аудан аумағының геологиялық құрылысы күрделі және әртүрлі. Есіл өзенінің ойпаты төрттік жүйеден, қалған аумақ-төменгі, жоғарғы бөлімдер пермдік және таскөмірлі жүйе. Ауданның аумағына тән жер бедері – ұсақ таулы және ұсақ шоқылы, қатарында төбешікті–бөктерлі және қыратты-жазық кеңістік.

Климаты Өңдеу

Аудан климаты – тым континенттік, орташа жылдық ауа температурасы – 17°С. Ішкі жылдық ауа температурасының барысы қыс кезінде тұрақты қатты аяздарымен, қысқа көктем кезінде үдемелі жылумен және жазы ыстықпен сипатталады. Қаңтарда ауаның орта температурасы 18-19°С, жекелеген жылдары – 51°С дейін жетеді, жаз кезінде температура 19-дан 21°С-ге дейін ауытқиды, ең көбі + 43°С дейін. Сөйтіп ауаның ауытқу амплитудасы 40°С жақын құрайды, ауаның абсолюттік ауытқу амплитудасы 90°С асып түседі. Жылу кезеңінің ұзақтығы орташа 190-200 күнді құрайды. Желдің басым бағыты оңтүстік-батысқа және әсіресе қыс кезінде батыстан, жазда желдің солтүстіктен қайталануы арта түседі, желдің орташа жылдамдығы 4,5-5,5 м/с, жылдық жауын-шашын мөлшері 300-350 мм. құрайды, ылғалдың негізгі көлемі әдетінше жаңбыр және қар жуу мөлшерімен аз қарқынмен түседі. Қар әдетінде қараша айында жауады, орта биіктігі 25-35 см, қарлы жылдары 50-60 см жетеді. Кенеттен жеткіліксіз дымқылдану тек аз көлемде ғана емес, сонымен ауаның төменгі дымқылдануымен де байқалады. Дымқылданудың ең азы жаз айларында (40-45%), ең көбі қыс айларында (60-55%). Қысы суық және ұзаққа созылған орнықты қар жабындысы жатады. Жазы қысқа, бірақ ыстық. Қолайсыз климаттың ерекшелігі кеш түсетін-көктем және ерте түсетін күзгі қатқақ суық.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі Өңдеу

Ауданда топырақ негізінен қара-қоңыр және сортаң. Бетеге, селеу, ши аяқ, сұлыбас, австриялық жусан өседі. Сортаңды жерлерде – сирек бұталар, жусан, кермек, қына өседі. Шабындықта - бидайық, түлкі құйрық, жусан, алау, шөп, иманжапырақ, батпақты жерлерде – қамыс, құрақтар өседі. Аңдардары мен құстары: қасқыр, түлкі, қарсақ, ақ қоян, күзен, елік, бөкен, суыр, сарышұнақ, қасқалдақ (үйрек), жабайы шошқа, үйрек, қарға, құтан, бүркіт, бөктергі мекен етеді.

Жер ресурстары Өңдеу

Ауданның жер ресурсы 10634,9 шаршы км. немесе 1063456 га. Оның ішінде: егістік - 405514 га, көпжылдық өсімдіктер – 253 га, тыңайған жер 34937 га, жайылымдық - 537934 га, шабындық – 40028 га, басқалар(су астында, батпақты) – 44790 га.

Су ресурстары Өңдеу

Аудан аумағындағы су ресурстары жер асты және үстіңгі су қосындыларынан тұрады. Негізгі қуат көзі олар үшін атмосфералық ылғал жауын-шашын болып табылады. Атбасардың көлбеу жазығының оң жағында Есіл өзенінің ұсақ салалары бар: Жабай, Колутон, Жыланды, Қайрақты. Есіл өзенінің ұзындығы 196 км. Су жинайтын аумағы -8800 шаршы км, 14 саласы бар. Бастауы Көкшетау облысының Зеренді тауының оң баурайынан басталады. Сандықтау және Атбасар аудандарының аумағымен ағып өтеді. Ихтиофауна: табан, қара балық, алабұға, торта, шортан, аққайран және тағы басқалары. Аудан аумағында 30 астам таяз, жиі тұзды көлдер бар:(Жаркөл, Сарыкөл, Ұзынкөл, Барлыкөл), 12 тұщы сулы көлдер бар: Есіл, Терісаққан, Шортанбай, Жыланды, Жабай, Ащылы, Қайрақты, Колутон көлдері.

Транспорты Өңдеу

Аудан жері арқылы Қарталы – Арқалық – Астана темір жолы, Астана – Алматы автомобиль жолдары өтеді.

Халқы Өңдеу

1939	1959	1970	1979	1989^[4]	1999	2009^[5]	2021
23182	▲72180	▼34804	▼28298	▲36676	▲61009	▼50981	▼46964

Тұрғындар саны: 48 234 адам (2019).

Ұлттық құрамы: қазақтар (36,63%), орыстар (38,35%), украиндар (8,03%), немістер (5,77%), беларустар (1,84%), татарлар (2,13%), шешендер (1,84%), мордвалар (0,28%), башқұрттар (0,47%), ингуштар (1,13%), молдовандар (0,29%), әзірбайжандар (1,00%), поляктар (0,34%), удмурттар (0,28%), армяндар (0,34%), марилер (0,08%), басқалары (1,14%).

Ауылдық округтер Өңдеу

30 елді мекен 2 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 11 ауылдық округтерге біріктірілген:

Дереккөздер Өңдеу

[1] Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[kazindex.ru-3] Қазақстан почталық индекстері

[4] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[5] ҚР халық санақтары

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]