Бұланды ауданы
Бұланды ауданы — Ақмола облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік аудан. 1930 жылы Қарағанды облысы Щучинск ауданының аумағы екіге бөлініп, орталығы Вознесенка ауылы болып Макинск ауданы құрылған.
| Қазақстан ауданы | |
| Бұланды ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
11 |
| Ауыл саны |
37 |
| Қала саны |
1 |
| Әкімі |
Ардақ Дулатұлы Смайылов |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Макин қаласы, Некрасов көшесі, №19 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
52°20′45″ с. е. 70°59′36″ ш. б. / 52.34583° с. е. 70.99333° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 52°20′45″ с. е. 70°59′36″ ш. б. / 52.34583° с. е. 70.99333° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1930 |
| Жер аумағы |
5,4 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
29 356[1] адам (2023) |
| Тығыздығы |
5,4 адам/км² |
| Ұлттық құрамы |
орыстар (41,72%), қазақтар (40,88%), немістер (5,82%), украиндар (3,72%), ингуштар (2,49%), беларустар (1,31%), татарлар (1,29%), басқалары (2,77%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
020500-020513[3] |
| Автомобиль коды |
03 |
|
| |
|
| |
Географиялық орны өңдеу
Солтүстігінде Бурабай, солтүстік-шығысында Біржан сал, шығысында Ақкөл, оңтүстігінде Астрахан, оңтүстік-батысында Атбасар, батысында Сандықтау аудандарымен шектеседі.
Тарихы өңдеу
1936 жылы 29 шілдеде Солтүстік Қазақстан облысының, 1939 жылы 14 қазанда Ақмола облысының қарамағына берілді. 1957 жылы аудан орталығы Вознесенка ауылынан Макинск қаласына көшірілді. 1963 жылы қаңтар айында аудан таратылып, 1964 жылы қайта қалпына келтірілді. 1997 жылы 14-қарашадан бастап Бұланды ауданы болып аталады. Аудан орталығы — Макинск қаласы, 1928 жылы ауыл болып негізі қаланып, 1945 жылы аудан бағыныстағы қала мәртебесі берілді.
Жер аумағы 5,4 мың км².
Халқы өңдеу
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 31206 | ▲43019 | ▲60010 | ▼46711 | ▲54784 | ▼41387 | ▼34815 | ▼29633 |
1999 жылы тұрғындар саны 41387 адам (20308 ер адам және 21079 әйел адам) болса, 2009 жылы 34815 адамды (16801 ер адам және 18014 әйел адам) құрады.[6]
Оның ішінде Макинск қаласында 17,8 мың адам (2008). Ұлттық құрамы: орыстар (44,80%), қазақтар (35,19%), немістер (6,24%), украиндар (4,82%), ингуштар (2,29%), беларустар (1,78%), татарлар (1,51%), басқалары (3,37%) (2009). Халқының тығыздығы 1 км²-ге 7,3 адамнан келеді.
Әкімшілік бөлінісі өңдеу
Аудандағы 38 елді мекен 1 қалалық әкімдік пен 11 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Айнакөл ауылдық округі | 628 | ▼314 | 50 | 322 | ▼155 | 48,1 | 306 | ▼159 | 52 |
| Алтынды ауылдық округі | 1815 | ▼1173 | 64,6 | 901 | ▼600 | 66,6 | 914 | ▼573 | 62,7 |
| Амангелді ауылдық округі | 1162 | ▼692 | 59,6 | 547 | ▼347 | 63,4 | 615 | ▼345 | 56,1 |
| Вознесен ауылдық округі | 2200 | ▼1629 | 74 | 1069 | ▼829 | 77,5 | 1131 | ▼800 | 70,7 |
| Еркөл ауылдық округі | 1798 | ▼1150 | 64 | 909 | ▼583 | 64,1 | 889 | ▼567 | 63,8 |
| Журавлёв ауылдық округі | 1975 | ▼1324 | 67 | 942 | ▼668 | 70,9 | 1033 | ▼656 | 63,5 |
| Капитонов ауылдық округі | 1227 | ▼912 | 74,3 | 617 | ▼468 | 75,9 | 610 | ▼444 | 72,8 |
| Карамышев ауылдық округі | 1662 | ▼820 | 49,3 | 806 | ▼419 | 52 | 856 | ▼401 | 46,8 |
| Қараөзек ауылдық округі | 2218 | ▼1650 | 74,4 | 1132 | ▼876 | 77,4 | 1086 | ▼774 | 71,3 |
| Макинск қалалық әкімдігі | 16745 | ▲18098 | 108,1 | 7876 | ▲8629 | 109,6 | 8869 | ▲9469 | 106,8 |
| Никольск ауылдық округі | 2130 | ▼1185 | 55,6 | 1071 | ▼616 | 57,5 | 1059 | ▼569 | 53,7 |
| Новобрат ауылдық округі | 1255 | ▼686 | 54,7 | 609 | ▼336 | 55,2 | 646 | ▼350 | 54,2 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 34815 | ▼29633 | 85,1 | 16801 | ▼14526 | 86,5 | 18014 | ▼15107 | 83,9 |
Жер бедері, климаты өңдеу
Орманды дала мен дала белдемінде орналасқан аудан жерінің көпшілігін Көкшетау қыратының оңтүстік өңірі алып жатыр (абсолюттік биіктігі 300 — 500 м). Жер бедері Есіл өзенінің аңғарына қарай еңістеу келген, ұсақ шоқылы, белесті жазық. Климаты тым континенттік, қысы суық, қары аз, жазы біршама ыстық әрі құрғақ. Ауаның көп жылдық орташа температурасы қаңтарда –17°С, шілдеде 20°С, жылдық жауын-шашын мөлшері 350 — 400 мм.
Өсімдігі мен жануарлар дүниесі өңдеу
Топырақ жамылғысында қара, қызыл қоңыр топырақ басым. Қызғылт селеу, бетеге, жусан, өлеңшөп, тобылғы, т.б., өзен жайылмалары мен көл жағалауында қамыс, астық тұқымдасты қалың шалғын, ұсақ шоқыларында шоқ қарағай, қайың, терек, түрлі бұта өседі. Даласында қасқыр, түлкі, қоян, сарышұнақ, аламан тышқаны, ормандарында саңырау құр, құр, көлдерінде су құстары мекендейді. Аумағының шамамен 35 мың га жерін орман алып жатыр. Аудан жерінен Аршалы өзені және оның салалары Қоңыр, Жолболды, Қайрақты өзендері ағып өтеді. Үлкен көлдері: Шошқалы, Алакөл, Байтөбет, Шортанды, Жарлыкөл, Қызылмола. Жалпы аумағы 1975 га-ға жететін 24 су қоймасы бар, оның екеуі тоған, біреуі бөгет.
Шаруашылығы өңдеу
Ауданда кесектас өндіретін «Булаев тас карьері» ЖШС-і, станоктарға, машиналарға, ауыл шаруашылық машиналарының жылжымалы құрамаларына арналған бөлшектер шығаратын «Макинск механикалық-құйма зауыты» ЖШС, пенобетон шығаратын «Макин» ЖШС, тұрмыстық қызмет көрсету комбинаты, типография, машина сынау станогы, агроөнеркәсіптік және арнаулы шаруашылық бірлестіктері бар. Бұрынғы әртүрлі салада мамандандырылған кеңшар, ұжымшар, агробірлестіктер негізінде ауданда астық, картоп егетін, сүтті, етті-сүтті ірі қара мал, шошқа, жылқы өсіретін өндірістік кооперативтер, акционерлік қоғамдар, шаруа қожалықтары құрылған. Ауыл шарушылығы жерінің аумағы 485 мың га (1998), оның ішіндегі егіндік жер 62,5%, жайылымдық 36,1%, шабындық 1,4%. Егін шаруашылығының басты бағыттары: астық, көкөніс, картоп, жемшөп өсіру. Мал шаруашылығымен айналысатын 85 заңды тұлға, 1417 жеке кәсіпкер, 141 фермерлік шаруашылық тіркелген.
Инфрақұрылымы өңдеу
Ауданда 14 клуб, 30 кітапхана, 40-тан астам жалпы білім беретін мектептер (екеуі мектеп-бала бақша), музыкалық мектеп, балабақшалар, кәсіптік-техникалық училище, 30 тарихи ескерткіш, 5 монумент бар. Денсаулық сақтау мекемелерінен аудандық аурухана, емхана, 8 ауылдық дәрігерлік амбулаториялар, жедел жәрдем стационарлар, 3 фельдшерлік-акушерлік, 24 фельдшерлік пункттер халыққа қызмет көрсетеді. Балалар шығармашылығы үйінің жанынан құрылған «Бұланды ауданының тарихы» музейі, балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі, шаңғы базасы, спорт алаңдары бар. Қазақ тілінде «Бұланды таңы» және орыс тілінде «Вести Буланды» қоғамдық-саяси газеттері жарық көреді. 2005 жылы атақты балуан, композитор Балуан Шолаққа арнап мемориалдық кешен орнатылды. Аудан жері арқылы 343,7 км автомобиль жолы өтеді, оның 31 км республикалық, 110 км облыстық, 202,7 км аудандық маңызы бар. Алматы — Астана — Петропавл темір жол және Астана — Көкшетау автомобиль жолы өтеді.[8]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- ↑ Қазақ Энциклопедиясы II том