Абай ауданы (Қарағанды облысы)
Абай ауданы — Қарағанды облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік бөлініс. 1973 жылы құрылған. Алғашында "Мичурин ауданы" болып, 1997 жылдан Абай ауданы аталады. Жер аумағы 6,5 мың км². Аудан орталығы – Абай қаласы.
| Қазақстан ауданы | |
| Абай ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
11 |
| Кенттік әкімдіктер саны |
3 |
| Қалалық әкімдіктер саны |
1 |
| Ауыл саны |
31 |
| Қала саны |
1 |
| Әкімі |
Сәбит Темешұлы Оспанов |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Абай қаласы, Жеңіс даңғылы, №3 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
49°37′52″ с. е. 72°50′17″ ш. б. / 49.63111° с. е. 72.83806° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°37′52″ с. е. 72°50′17″ ш. б. / 49.63111° с. е. 72.83806° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1973 |
| Жер аумағы |
6,5 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
59 000[1] адам (2023) |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (40,99%), орыстар (39,21%), украиндар (5,07%), татарлар (3,62%), немістер (3,3%), беларустар (1,67%), басқа ұлт өкілдері (6,14%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
100100-100118 |
| Автомобиль коды |
09 |
|
| |
Басқа мағыналар үшін Абай ауданы деген бетті қараңыз.Географиялық орны, жер бедері
өңдеуАудан батысында Нұра ауданымен, солтүстігінде Бұқар жырау ауданымен және Қарағанды, Шахтинск, Саран қалаларымен, оңтүстігінде Шет және Ұлытау облысының Жаңаарқа аудандарымен шектеседі.
Аудан Сарыарқаның орта тұсында, қуаң дала белдемінде орналасқан. Батыс бөлігі аласа белесті, жазық. Тек Ақшоқы (588 м), Қоянды (725 м) сияқты аласа шоқылар кездеседі. Шығысы ұсақ төбелі (орташа биікт. 600 – 800 м). Кен байлықтарынан тас көмір, барит, әктас, т.б. құрылыс материалдары кездеседі.
Тарихы
өңдеуАбай ауданы 1973 жылы 21 наурызда Мичурин ауданы атауымен құрылды. Орталығы Топар кенті болып, құрамына Абай қалалық кеңесінің Топар, Южный кенттері мен Тельман ауданының Ақбастау, Дзержинский, Ильич, Қарағанды, Көксу, Самар, Топар ауылдық кеңестері енді. Сол жылы Топар ауылдық кеңесі Құлаайғыр ауылдық кеңесі болып өзгертіліп, Мичурин және Құрма ауылдық кеңестері құрылды.
1981 жылы құрылған Ертіс-Қарағанды-Жезқазған каналының құрылысшылар кентіне Изумрудный атауы берілді.
1997 жылы 23 мамырда аудан орталығы Топар кентінен Абай қаласына көшіріліп, Мичурин ауданының атауы Абай ауданы болып өзгертілді.[3]
2016 жылы Бұқар жырау ауданының Дубов ауылдық округі Абай ауданына берілді.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
өңдеуКлиматы тым континенттік, қысы суық қары аз, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –15 – 16°С, шілдеде 20 – 21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 – 350 мм. Нұра, Шерубайнұра өзендері мен олардың салалары – Есен, Соқыр осы аудан аумағынан өтеді. Сасықкөл, Сопақсор, Сарыбұлақ, Шұбаркөл, Шұбар, Шерубайнұра, Ынтымақ, т.б. көлдер мен бөгендер бар. Ауданның шығысы қара қоңыр, батысы ашық қоңыр, сортаң топырақты болып келеді. Өсімдіктерден селеу, бетеге, жусан, өзен және тау аңғарларында қызғылт боз, қыраттарда қараған, тобылғы, т.б. өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қарсақ, суыр, атжалман, ондатр мекендейді. Суларында табан, мөңке, оңғақ, нәлім, алабұға, торта, шортан, аққайран өседі.
Өнеркәсібі мен шаруашылығы
өңдеуАуданда өнеркәсіп ерте дамыған. 1863 – 1917 жылдары аудан жерінде Орталық Қазақстандағы алғашқы өнеркәсіп орындарының бірі – Спасск мыс балқыту зауыты жұмыс істеді. 1974 жылдан ауданда "За коммунистический труд" газеті шығарылды. Абай ауданында көмір өндіретін 5 шахта, «Шығыс» кен байыту фабрикасы, темір-бетон бұйымдар зауыттары, құрылыс материалдары мен құралымдар комбинаты, тігін фабрикасы, нан зауыттары, тұрмыстық қызмет көрсету комбинаттары, құрылыс және көлік мекемелері; «Испат Кармет» АҚ-ның шикізат базасы, әктас кеніші бар. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындары ет, сүт, жұмыртқа, картоп, көкөніс өндіруге бейімделген. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер аумағы 611,7 мың га (2006). Оның 48%-ына дәнді дақылдар, 3%-ына картоп пен көкөніс, 49%-ына жемшөп дақылдары егіледі. Мал шаруашылығы саласы бойынша ірі қара, жылқы, құс өсіру мен 8 кәсіпорын, 1 құс фабрикасы, 1 арнайы шаруашылық бірлестігі, агрофирма-техникум шұғылданады. Аудан аумағы арқылы Қарағанды – Шу темір жолы, Астана – Қарағанды – Алматы, Қарағанды – Атасу – Жезқазған автомобиль жолдары өтеді.[4][5]
Халқы
өңдеу| 1979 | 1989[6] | 1999 | 2009[7] | 2021 |
|---|---|---|---|---|
| 32215 | ▲36892 | ▲65306 | ▼53214 | ▲59241 |
Тұрғындары 73 760 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 39,53%, орыстар – 40,20%, украиндар – 5,40%, немістер – 3,38%, татарлар – 3,67%, беларустар – 1,78%, башқұрттар – 0,80%, шешендер – 0,72%, әзербайжандар – 0,75%, корейлер – 0,50%, поляктар – 0,34%, чуваштар – 0,21%, латыштар – 0,27%, молдовандар – 0,27%, өзбектер – 0,39%, мордвалар – 0,17%, гректер – 0,40%, басқа ұлт өкілдері – 1,57%.
Әкімшілік бөлінісі
өңдеу32 елді мекен 1 қалалық, 3 кенттік әкімдік пен 11 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Абай қалалық әкімдігі | 25550 | ▲28602 | 111,9 | 12029 | ▲13883 | 115,4 | 13521 | ▲14719 | 108,9 |
| Ақбастау ауылдық округі | 579 | ▼481 | 83,1 | 286 | ▼252 | 88,1 | 293 | ▼229 | 78,2 |
| Дзержинский ауылдық округі | 1246 | ▼929 | 74,6 | 621 | ▼485 | 78,1 | 625 | ▼444 | 71 |
| Дубов ауылдық округі | 3993 | ▼3702 | 92,7 | 1911 | ▼1805 | 94,5 | 2082 | ▼1897 | 91,1 |
| Есенгелді ауылдық округі | 1025 | ▼847 | 82,6 | 532 | ▼438 | 82,3 | 493 | ▼409 | 83 |
| Ильич ауылдық округі | 1264 | ▼1122 | 88,8 | 639 | ▼582 | 91,1 | 625 | ▼540 | 86,4 |
| Көксу ауылдық округі | 1899 | ▲2165 | 114 | 878 | ▲888 | 101,1 | 1021 | ▲1277 | 125,1 |
| Қарабас кенттік әкімдігі | 2484 | ▲3122 | 125,7 | 1236 | ▲2006 | 162,3 | 1248 | ▼1116 | 89,4 |
| Қарағанды ауылдық округі | 1736 | ▼1690 | 97,4 | 857 | ▲860 | 100,4 | 879 | ▼830 | 94,4 |
| Құлаайғыр ауылдық округі | 1668 | ▼1640 | 98,3 | 824 | ▲845 | 102,5 | 844 | ▼795 | 94,2 |
| Құрма ауылдық округі | 1507 | ▼1407 | 93,4 | 758 | ▼705 | 93 | 749 | ▼702 | 93,7 |
| Мичурин ауылдық округі | 1334 | ▼1188 | 89,1 | 671 | ▼606 | 90,3 | 663 | ▼582 | 87,8 |
| Самар ауылдық округі | 1205 | ▼933 | 77,4 | 592 | ▼470 | 79,4 | 613 | ▼463 | 75,5 |
| Топар кенттік әкімдігі | 9314 | ▲9329 | 100,2 | 4345 | ▼4340 | 99,9 | 4969 | ▲4989 | 100,4 |
| Южный кенттік әкімдігі | 2403 | ▼2084 | 86,7 | 1185 | ▼1023 | 86,3 | 1218 | ▼1061 | 87,1 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 57207 | ▲59241 | 103,6 | 27364 | ▲29188 | 106,7 | 29843 | ▲30053 | 100,7 |
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қарағанды облысының әкімшілік-аумақтық құрылысының тарихы бойынша анықтамалық (29 шілде 1936 ж. - 1 қаңтар 2006 ж.)
- ↑ “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- ↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары