Жаңаарқа ауданы
Жаңаарқа ауданы — Ұлытау облысының шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлік. Аудан 1928 жылы құрылды. Аудан аумағы 50,9 мың шаршы километрге тең. Орталығы Жаңаарқа кенті.
| Қазақстан ауданы | |
| Жаңаарқа ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
12 |
| Кенттік әкімдіктер саны |
2 |
| Ауыл саны |
34 |
| Әкімі |
Қанат Шубайұлы Қожықаев |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Жаңаарқа кенті, Тәуелсіздік даңғылы, №5 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
47°14′10″ с. е. 69°52′32″ ш. б. / 47.23611° с. е. 69.87556° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 47°14′10″ с. е. 69°52′32″ ш. б. / 47.23611° с. е. 69.87556° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1928 |
| Жер аумағы |
50,9 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
31 119[1] адам (2023) |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (93,53%), орыстар (4,49%), украиндар (0,45%), татарлар (0,41%), немістер (0,24%), беларустар (0,2%), басқа ұлт өкілдері (0,68%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
100500-100510 |
| Автомобиль коды |
20 |
|
| |
Географиялық орны
өңдеуАудан батысында Ұлытау ауданымен, солтүстігі мен шығысында Қарағанды облысының Нұра, Абай, Шет, оңтүстігінде Түркістан облысының Созақ және Жамбыл облысының Сарысу аудандарымен шектеседі.
Тарихы
өңдеу1928 жылы Ақмола округі құрамында Асанқайғы ауданы құрылды.
1929 жылы Сәкен Сейфуллиннің ұсынысымен Асанқайғы ауданы Жаңаарқа ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы Ақмола округі таратылып, аудан тікелей республиканың қарамағына өтті.
1932 жылы Қарағанды облысының, 1934 жылы қайта құрылған Қарқаралы округінің құрамына енді.
1936 жылы Қарқаралы округі таратылып, аудан Қарағанды облысының құрамына қайтарылды.
1938 жылы Ескене ауылдық кеңесі Талдыбұлақ ауылдық кеңесі болып өзгертілді.
1941 жылы Ақадыр, Атасу, 1950 жылы Қаражал, Жамбыл елді мекендеріне жұмысшы кенті мәртебесі берілді.
1954 жылы Қызылтау, Көктіңкөлі, Ортау ауылдық кеңестері құрылды.
1955 жылы Айнабұлақ ауылдық кеңесі құрылды.
1956 жылы Дария темір жол станциясы маңындағы елді мекенге жұмысшы кенті мәртебесі берілді.
1957 жылы Топар, Красная Поляна ауылдық кеңестері құрылып, кейін екеуі де Тельман ауданына берілді.
1958 жылы Бұрма ауылдық кеңесі құрылды.
1959 жылы Сталин ауылдық кеңесі Көктіңкөлі ауылдық кеңесіне қосылды.
1961 жылы Атасу, Қараағаш, Қызылшоқы, Талдыбұлақ ауылдық кеңестері біріктіріліп, Дружба ауылдық кеңесі құрылды. Кейін Бидайық ауылдық кеңесі құрылды.
1962 жылы Рассвет, Просторный ауылдық кеңестері құрылды. Бірлік, Қарауылтөбе ауылдық кеңестері Сәкен Сейфуллин; Жарық, Түгіскен ауылдық кеңестері Түгіскен ауылдық кеңесі болып бірікті.
1963 жылы Тельман ауданының Красная Поляна ауылдық кеңесі ауданға қайтарылды. Ақадыр, Жамбыл, Успен кенттері Ақшатау өнеркәсіптік ауданының құрамына еніп, Қаражал кенті облыстық маңызы бар қалаға айналды. Дария кенті Абай қаласының қарамағына берілді.
1964 жылы Ақшатау өнеркәсіптік ауданы таратылып, Жамбыл, Успен кенттері Жаңаарқа ауданының құрамына қайтарылды.
1965 жылы Абай және Қаражал қалалық кеңестерінің қарамағында болған Дария, Жарық кенттері Жаңаарқа ауданының құрамына қайтарылды. Жамбыл кенті Қаражал қаласының қарамағына өтті.
1966 жылы Успен жұмысшы кенті ауылдық кеңес болып қайта құрылды.
1967 жылы Ақтау, Ералиев, Целинный ауылдық кеңестері құрылды.
1971 жылы Жарық кенті Шет ауданына берілді.
1973 жылы 20 наурызда аудан жаңадан құрылған Жезқазған облысының құрамына енді. Жаңаарқа ауданының Ақтау, Қызылтау, Ортау ауылдық кеңестері Ақадыр ауданына, Дария кенті мен Бұрма, Көктіңкөлі, Красная Поляна, Просторный, Успен ауылдық кеңестері Шет ауданына берілді.
1974 жылы Ақадыр ауданынан Ақтау ауылдық кеңесі қайтарылды. Қызылжар ауылына жұмысшы кенті мәртебесі берілді.
1978 жылы Ақтүбек, 1979 жылы Аппаз, 1986 жылы Ақтасты ауылдық кеңестері құрылды.
1997 жылы 3 мамырда Жезқазған облысы таратылып, аудан Қарағанды облысының құрамына енді.[3]
2004 жылы Дружба ауылдық округі Байдалы би, Рассвет ауылдық округі Қараағаш болып өзгертілді. Аппаз ауылы мен ауылдық округіне Мұқажан Жұмажановтың есімі берілді.
2017 жылы Ақтасты ауылдық округі таратылып, Талдыбұлақ ауылдық округі құрылды.[4]
2020 жылы аудан орталығы Атасу кенті Жаңаарқа кенті болып қайта аталды.[5] Целинный ауылдық округінің атауы Орынбай болып өзгертілді.[6]
2022 жылы Ұлытау облысы құрылып, Жаңаарқа ауданы облыс құрамына енді.
Халқы
өңдеу| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[7] | 1999 | 2009[8] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 22973 | ▲62015 | ▼54099 | ▼36637 | ▲38664 | ▼32184 | ▼30818 | ▲34612 |
Тұрғындары 34 462 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (92,93%), орыстар (4,93%), украиндар (0,48%), татарлар (0,46%), немістер (0,26%), беларустар (0,19%), басқа ұлт өкілдері (0,95%).
Әкімшілік бөлінісі
өңдеу34 елді мекен 2 кенттік әкімдік пен 12 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2021) |
|---|---|---|---|
| Айнабұлақ ауылдық округі | Айнабұлақ ауылы | 1 | ▼217 |
| Ақтау ауылдық округі | Ақтау ауылы | 3 | ▼519 |
| Ақтүбек ауылдық округі | Ақтүбек ауылы | 4 | ▼1512 |
| Байдалы би ауылдық округі | Атасу ауылы | 2 | ▼868 |
| Бидайық ауылдық округі | Бидайық ауылы | 4 | ▼1429 |
| Ералиев ауылдық округі | Ералиев ауылы | 5 | ▼1784 |
| Жаңаарқа кенттік әкімдігі | Жаңаарқа кенті | 1 | ▲17420 |
| Жұмажанов ауылдық округі | Мұқажан Жұмажанов ауылы | 2 | ▼811 |
| Қараағаш ауылдық округі | Ынталы ауылы | 2 | ▼916 |
| Қызылжар кенттік әкімдігі | Қызылжар кенті | 1 | ▼1439 |
| Орынбай ауылдық округі | Орынбай ауылы | 2 | ▼480 |
| Сейфуллин ауылдық округі | Ынтымақ ауылы | 2 | ▼620 |
| Талдыбұлақ ауылдық округі | Талдыбұлақ ауылы | 3 | ▼764 |
| Түгіскен ауылдық округі | Түгіскен ауылы | 2 | ▲2269 |
Ірі елді мекендері
өңдеу| Атауы | Халқы (2021) |
|---|---|
| Жаңаарқа | ▲17420 |
| Түгіскен | ▼1758 |
| Қызылжар | ▼1439 |
| Ералиев | ▼1315 |
| Бидайық | ▼912 |
| Атасу | ▼846 |
| Ақтүбек | ▲840 |
| Ынталы | ▼808 |
| М. Жұмажанов | ▼726 |
| Талдыбұлақ | ▼640 |
| Ынтымақ | ▼589 |
| Кенжебайсамай | ▲511 |
Шаруашылығы
өңдеу2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімнің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 540,1 мың гектар ауыл шаруашылық жерлер пайдаланылады, оның ішінде 40,5 мың га егістік алқаптар. 2006 жылғы астыққа 34,1 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде 23,0 мың га дәнді дақылдар, картоп – 0,2 мың га, көкөніс – 0,1 мың га.
- 2006 жылы: 14,4 мың тонна дәндер; 3,9 мың тонна картоп; 2,9 мың тонна көкөніс дақылдары; 9,7 мың тонна ет (тірі салмақта); 28,3 мың тонна сүт; 1923,0 мың дана жұмыртқа өндірілді.
- 2007 жылғы 1 қаңтарда: ірі қара мал саны 37,5 мың бас; қой мен ешкі – 106,0 мың бас; шошқа – 0,6 мың бас; жылқы – 24,0 мың бас; құс – 30,8 мың басты құрады.
- Өндірілетін өнеркәсіптік өнімнің негізгі түрлері: нан мен нан өнімдерін, ұн, өсімдік майы, металл кендерін шығару, электр энергияны тарату, локомотивтерді жөндеу.
2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1344,5 млн. теңгені құрады.
Әлеуметтік құрылымдары
өңдеу• 34 күндізгі жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді, онда 6159 оқушы оқиды; • 1 кәсіби-техникалық оқу орнында - 121 оқушы оқиды; • 20 кітапхана; • 9 клуб типті мекеме; • 1 мұражай жұмыс істейді; 2006 жылғы ауданның ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 2356 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 32621 теңге. Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 6016,1 млн. теңге сомасында игерілді, бұл 2005 жылғы көлемінен 48,8% -ын құрады. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 905,7 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемінен 51,8%-ын құрады. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 239,9 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 70,9 млн. теңге.
- Бірінші ұлттық ауылшаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша[9]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қарағанды облысының архив және құжаттама бөлімі Қарағанды облысының мемлекеттік архиві. Қарағанды облысының әкімшілік-аумақтық құрылымының тарихы бойынша анықтама. — Қарағанды, 2006. — Б. 173.
- ↑ Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгертулер енгізу туралы
- ↑ Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданындағы Атасу кентін қайта атау туралы
- ↑ Қарағанды облысы Жаңаарқа ауданындағы Целинный ауылдық округін қайта атау туралы
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5