Түгіскен (Ұлытау облысы)

Түгіскен — Ұлытау облысы Жаңаарқа ауданындағы ауыл, Түгіскен ауылдық округі орталығы.

Ауыл
Түгіскен
Әкімшілігі
Ел	ҚазақстанҚазақстан
Статусы	Ауылдық округ орталығы
Облысы	Ұлытау
Ауданы	Жаңаарқа
Ауылдық округі	Түгіскен
Тарихы мен географиясы
Координаттары	48°22′11″ с. е. 69°59′26″ ш. б.48.36972° с. е. 69.99056° ш. б. / 48.36972; 69.99056
Құрылған уақыты	1934
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	▼1758 адам (2021)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	20
Түгіскен Түгіскен
Түгіскен шекарасы

 Басқа мағыналар үшін Түгіскен деген бетті қараңыз.

Географиялық орны

Сарысу өзенінің жағасында, Жаңаарқа кентінің батысында — 124 км-дей жерде орналасқан.

Халқы

Жергілікті тұрғындар саны 1999 жылы 2087 адам (1068 ер адам және 1019 әйел адам) болса, 2009 жылы 1882 адамды (984 ер адам және 898 әйел адам) құрады.

2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1758 адамды (918 ер адам және 840 әйел адам) құрады.

Тарихы

Іргесі 1934 жылы қаланған. Округ аумағында 20 ғасырдың 30-жылдарында Коммунар, Түгіскен, Қаражартас, Жиделі, Жарық ұжымшарлары ұйымдастырылған. 1962 жылы біріктіріліп "Жеңіс" кеңшары атанды.

Шаруашылығы, инфрақұрылымы

Жерінің жалпы ауданы — 373,3 мың га. Шаруашылықтың мамандандырылған негізгі бағыттары — асыл тұқымды қой шаруашылығы, жылқы, қосымша — мүйізді ірі қара өсіру болды. Округтің елді мекендерінде (Кенжебай-Самай, Жомарт, Ақбаз, Талдыеспе) 2 мектеп, ФАП, мәдениет үйі, кітапхана, басқа да мәдени-тұрмыстық мекемелер бар. Түгіскен ауылында асыл тұқымды қой шаруашылығымен айналысатын «Жеңіс» АҚ орналасқан. Түгіскен жерінде Жәйрем, Қамысмола, Жомарт кеніштері орналасқан. Аты аңызға айналған күйші Ықылас Дүкенұлына бюст орнатылған. Ауыл басқа да елді мекендермен темір жол, автокөлік жолдары арқылы байланысады. Ауыл «Жеңіс» темір жол стансасы төңірегіне шоғырланған.

Ауыл тарихы

«Түгіскен» аталуы туралы көне аңызда жаугершілік заманда Абылай хан сарбаздары құрамыңда болып, ерен ерлік көрсеткен Кіші жүздің Тама, Алшын, Жағалбайлы руларының батырлары ел ішінде бейбіт заман орнағаннан кейін өздерінің ата қонысына қайта оралуға Абылай ханнан рұқсат сұрағаны, айбынды батырларынан айрылғысы келмеген Абылайдың ең шұрайлы жерден қоныс таңдап, ірге тебулерін қалағаны, Сарысу өзенінің бойындағы «түгі өскен, осы өңірді бір тайпа елдің мекендеп қалғаны» айтылады. Куаң даланың қүйқалы өнірі оңтүстік шығысында Шұбармен шектесіп, оңтүстігінде айдыны шалқыған Бозкөл, Қаракөлдерді, Кенжебай-Самайдың құмдауыт шүйгінді жазығын қамтып, одан ары Бетпақдалаға ұласып жатыр. Қазан төңкерісінен кейін 1928 жылы Түгіскен жерінде Сарысу ауданы құрылды. 1931 жылдан бастап голощекиндік геноцид салдарынан ел аштыққа душар болған кезеңде, елді аштықтан аман алып қалу мақсатымен ел ақсақалдарының ұйғаруы бойынша Түгіскенді мекендеген қалың елдің бір бөлігі оңтүстіктегі астықты өңірге қарай үдере көшті. Оңтүстікке бет алған 3 мыңға тарта түтіннің бес жүздейі ғана Шабақты өзеніне аман жетті. Сол үдере көшкен елдің бас тіреген жерінен Жамбыл облысының Сарысу ауданы ұйымдастырылды. Түгіскенді мекен етіп қалған аз ғана ел 1934 жылы Жаңаарқа ауданына қосылды. Түгіскен ауылдық кеңесі құрылды. Түгіскен ауылдық кеңесінің тұңғыш төрағасы болып Сейiтмағанбетов Мұхамбетжан (Жетiмек) сайланды. Ұжымдастыру науқаны кезеңінде Түгіскен ауылдық кеңесі өңірінен Коммунар, Жаңатілек, Түгіскен, Қаражартас (Жеңіс), Қарсыадыр, Тасжарған ұжымшарлары құрылды. 50-жылдардың басыңда ұжымшарларды ірілеңдіру науқаны тұсында Түгіскен ауылдық кеңесі қарамағындағы Коммунар, Түгіскен, Жеңіс атты үш ұжымшар біріктіріліп, "Жеңіс" ұжымшары, 1962 жылдан «Жеңіс» кеңшары, 1986 жылдан «Жеңіс» асыл тұқымды қой кеңшары, 1991 жылдан «Жеңіс» асыл тұқымды қой зауыты, 1995 жылдан «Жеңіс» АҚ атанды.