Тараншы сұлтандығы

Тараншы сұлтандығы-Қытайдың Іле аймағындағы ұйғырлардың жергілікті билігі (1866-71). Қытайдағы мұсылмандар көтерілісінің нәтижесінде құрылған. Кезінде 1678 жылы жоңғарлар, кейін 18-ғасырдың аяғында Цин империясы Қашқариядан Ілеге жер аударылып, егін еккен ұйғырлар «тараншылар» (моңғол тілінде «егін егушілер» деген сөз) деп аталған. Орт. - Құлжа қаласы болды. Тараншы сұлтандығының сұлтаны Әбіл Оғұлы билікті қолына алғанымен Іледегі қытайлар мен дүнгендердің қарсылығына тап болды. Сондықтан ол қазақтармен одақтасып, олардың Іленің шығыс аудандарына қоныс аударуына жағдай жасауға тырысты. Жетісуда Ресейге қарсы қарулы көтеріліске шығып, жеңілген соң мыңнан аса отбасын алып Ілеге өткен Тазабекті патша өкіметінің ұстап бер деген талабын орындаудан бас тартты. Ол Цин үстемдігіне ғана емес, орыстар мен ағылшындардың да аймақтағы әрекеттеріне шектеу қойып, кедергі жасады. Қазақстанмен шектес жердегі Тараншы сұлтандығының бұл саясаты және Жетісу қазақтарының көрші елге қоныс аудара бастауы Ресейді қатты алаңдатты. Патшалық Ресей үкіметі шекаралық аймақтарының қауіпсіздігі үшін деген желеумен 1871 жылы Тараншы сұлтандығын басып алып, оны жойып, Ілеге 1881 жылғы Санкт-Петербург шартына дейін отарлық саясатын жүргізді.