Темір Мырза

Темір Мырза (кейбір деректерде Шалабай, Челибей, Челубей немесе Таврул) – 15 ғасырдағы «Мамай шайқасы туралы әңгімедегі» кейіпкер.

Шығу тегі

Әңгіме бойынша Темір Мырза тек дене күшімен ғана емес, әскери дайындықты ерекше меңгергендігімен де ерекшеленді. Сюжетке сәйкес, 1380 жылы 8 қыркүйекте түменбасы Мамай әскерінен шыққан түркі батыры Күлік шайқасы басталар алдында монах Пересветпен шайқасқан және екі жауынгер де бір уақытта бір-бірін найзамен тесіп, шайқаста қаза тапқан.

Дегенмен, бұл эпизод, ең алдымен, Темір Мырзаның өзі және Пересветтің монахшылдығы сияқты ойдан шығарылуы мүмкін . Сонымен қатар, «Задонщинаның» мәтінінде Пересветтің шайқас ортасында тірі жүргенде далада «өзгелер қырылып жатқанда» «жақсы атына мініп, алтын сауытымен жарқырап тұрғанын» байқауға болады» делінген .

Әңгіменің әртүрлі басылымдарында печенегтің әртүрлі атаулары бар: «Темір-Мырза» (кипрлік басылымда), сондай-ақ «Таврул». «Челубей» атауы 1680 жылғы «Конспектінің» үшінші басылымында кездеседі . 18-19 ғасырлардағы халық әдебиетінен «Челубей» атауы өзінен бұрынғыларды толығымен алмастырып, көркем әдебиет пен көркем шығармаларға келді .

«Челубей (Шалабай)» атауы құрамы мен дыбысына қарағанда түркі текті (қараңыз. Челеби). 1393 жылы Екінші Болгар патшалығының астанасы Тарново қаласын алған сұлтан І Мұрадтың ұлы «Челяби әмірі» деген атқа ие болды .

Анимациядағы Челубей бейнесі

• Непрядваның аққулары (1980; КСРО), режиссер Роман Давыдов.
• Пересвет және Ослябя (2010; Ресей), режиссер Станислав Подивилов.

Тағы қараңыз

• Куликово алаңындағы Пересветтің Челубеймен жекпе-жегі - Михаил Авиловтің картинасы (1943).