Техникада үйкеліс әрекетін ескеру

Техникада үйкеліс әрекетін ескеру-өткен параграфта үйкелістің пайда болу себептерін және оған әсер етудің жолдарын қарастырдық. Үйкеліс кез келген басқа физикалық құбылыс сияқты пайдалы да, зиянды да болуы мүмкін. Пайдалы болған жағдайда, оны арттыруға тырысады: жүргіншілердің аяғы тайғанамау үшін жолдарға кұм себіледі. Көлік доңғалақтары мен жол арасындағы ілінісуді күшейту үшін жолдарға асфальт, бетон, қиыршық тас төселеді. Доңғалақтардың мұндай жол төсеніштерімен ілінісуінің өте жоғары болатынын төмендегі үйкеліс коэффициенттері арқылы бағалауға болады: құрғақ асфальтта - 0,6; ылғал асфальтта - 0,4; құрғақ бетонда - 0,95; ылғалды бетонда-0,85; қара жолда -0,5(0,3); құм төсеніште-0,7(0,5). Ал мұз дақ жолда (0,15) көлікті басқару үшін жүргізушінің асқан шеберлігі қажет-ақ.
Көп ретте техникада машиналар мен тетіктердің жанасатын беттері арасындағы үйкелісті азайту қажеттігі туындайды. Бұл жағдайда жанасатын беттер тегістеліп, олардың арасы майланады.
Үйкеліске әсер етудің тағы бір мүмкіндігі - сырғанау үйкелісін домалау үйкелісімен алмастыру. Егер жанасатын беттердің (ось пен тірек) арасына шариктерді немесе роликтерді орналастырса, онда бұл жағдайда сырғанау үйкелісі домалау үйкелісіне ауысып, үйкеліс күші құрт кемиді. Ось пен тірек тез ескірмеу үшін шариктер мен роликтерді катты материалдан жасалған сақиналардың арасына орналастырады. Сыртқы сақина тірекке орнатылады да, ішкі сақина білікке кигізіледі (89-сурет). Сонда білік тірек бойымен сырғанамайды, шариктер мен роликтер арқылы оның бетімен домалап отырады.

Подшипник

Подшипниктер деп аталатын мұндай керемет құрылғыларды пайдалану үйкеліс күшін 20-30 есе азайтуга мүмкіндік береді. Өздерің тебетін велосипедтерде сусымалы подшипниктер пайдаланылады, онда сақиналардың рөлін тірек пен білік атқарады. Велосипедті тепкен кезде шариктер тірек және ось бойымен домалап отырады .
Қазіргі кезде өнеркөсіпте диаметрі шамамен 1 мм-ден 1,5 м-ге дейінгі подшипниктер жасалынады. Мұндай подшипниктермен барлық үлкенді кішілі машиналар жабдықталған. Үлкен машиналарға арналып жасалатын подшипниктердің массасы 1 т-дан да асып кетеді.