Топтық ұшқарылану

Топтық ұшқарылану (ағылш. Group polarization, кейде Топтық поляризация) — әлеуметтік психологияның ұғымы: мәлім бір топта жекелердің шешім шығаруы топтың әсеріне ұшырайды; мүшелер өзінің бастапқы бейіміне қарағанда топ ішінде тіпті де әсіре (extreme) шешім қабылдайды; жеке адамға қарағанда топ тіпті де ұшқары болады. Егер жеке тұлғалардың бастапқы бейімі қауіпті болса, онда топқа айналған соң пайда болған әсіре шешімі тіпті де қауіпті болады; ал, егер жеке тұлғалардың алғашқы шешімі сақтыққа құрылса, онда топтық әсіре шешім де барынша сақтыққа құрылады. Бұл құбылыс бойынша, жекелердің алғашқы мінезі топтық талқылаудан соң қатайып, күшейе түседі, сөйтіп топтың мәлім бір жағдайға байланысты мінезі өзгеруі мүмкін; бұл жағдай әдетте "Мінездік ұшқарылану" деп аталады.

Грек бас әрібі пси (psi). Ψ Психология сөзін, психологиялық зерттуді білдіреді. Ψ = Психология Ψist = Психолог. Ψ биологияда биологиялық су потенциялын (water potential); Ψ астрологияда Нептунды; Ψ физикада кванттық механиканың толқындық функциясын білдіреді

Қалыпты жағдайда, бір адам жеке шешім шығарғанда түрлі қауіптердің қыспағына тұрғандай сезімге бөленіп, абайлап іс көреді. Қарапайым ақылды шешім қашанда қауіптен қашатын, аз шығын шығаратын, өзіне де қауіпсізін таңдау есептеледі.

Ал, бір адам топқа енгенде, топтың күшіне жаңа күш қосылғандай, өзі де күшейе түскендей болады, жекелер жеке қалғанға қарағанда топта өзін қауіпсіз сезінды.

Топтағы белсендінің әрбір әсіре қимылы оларды да солай істеуге жігерлендіріп тұрғандай болады. Егер біреу топтың жалпы эмоциясына әсер ететін жаңа бастама көтерсе, қалғаны соны қолдай жөнеледі және қауіптен қорықпай орындауға кіріседі.

Көбінесе бүлікке айналған ереуіл, төңкеретін революция, құлататын, шағатын вандализмдер осындай әлеуметтік психологияның әсерінде шарықтау шегіне жетеді.