Тоғылық Темір хан

	Тоғылық Темір хан;
Лауазымы
	Моғолстан ханы
	Моғолстан ханы
1347 – 1363
Ізбасары	Ілияс Қожа хан
Өмірбаяны
Діні	ислам
Дүниеге келуі	1329
Қайтыс болуы	1362/1363; Моғолстан
Жерленді	Тоғылық Темір хан мазары
Балалары	Ілияс Қожа хан; Қызыр Қожа хан
	өңдеу

Тоғылық Темір хан (1329 – 1362/63) – Шағатай ұрпағы, Моғолстанның 1347 – 1363 ж.ж. алғашқы ханы.

Шығу тегі

Шыңғыс хан – Шағатай – Мутүген – Есен Дува – Барақ хан – Дува – Инал – Қожа – Тоғылық Темір.

Өмірбаяны

19 ғ. ортасында Шағатай қағанаты батыс және шығыс бөліктерге бөлінеді. Шығыс бөліктегі көшпелі және жартылай көшпелі түркі тілдес тайпалардың әмірлері мемлекеттің одан әрі ыдырауына жол бермеу үшін шағатайлық хан іздестіреді. Рөлі күшті дулат тайпасының әмірі Болатшы 16 жасар Тоғылық Темірді іздеп тауып, оны 1347 – 48 ж. хан етіп көтереді. Шығыс бөліктегі жаңадан құрылған мемлекет – Моғолстан деп аталады. Оның шекарасы Мұхаммед Хайдар Дулатидің айтуы бойынша: «шығыста – қалмақ жерлерімен, Барскүл, Еміл, Ертіспен, солтүстікте – Көкше теңізбен (Балқаш), батыста – Түркістанмен, Ташкентпен, оңтүстікте – Ферғана, Қашқар, Ақсу, Үалыш, Тұрпан уәлаяттарымен шектеседі...» Моғолстанға Оңтүстік-Шығыс Қазақстан (Жетісу) және Қырғызстанның басым бөлігі енген. Тоғылық Темір хан тұсында Алмалық қаласы астана болды.

Тоғылық Темір хан 1360 жылға дейін Моғолстанның ішкі саяси істерімен айналысып, саяси тұрақтылықты қамтамасыз етеді, салық жүйесін қалпына келтіреді, бүкіл Моғолстанды біріктіреді, ұлыстық жүйені сақтап, ұлысбегі лауазымын дулат тайпасының әмірлеріне қалдырады. Тоғылық Темір хан ислам дінінің таралуына кең қолдау көрсетеді, өзі 24 жасында Аршададин Мәуленнің ықпалымен мұсылмандықты қабылдайды. Ислам Тоғылық Темір хан тұсында Моғолстанда мемлекеттік дінге айналады. Дулатидің мәліметі бойынша, Моғолстанда бір күнде 160 мың адам мұсылмандықты қабылдаған.

Сыртқы саясатта Тоғылық Темір хан Шағатай мемлекетін біріктіруге күш салды. Сол мақсатпен ол 1360 және 1361 жылдары екі рет Мәуереннаһрға жорықтар ұйымдастырады. 1361 жылғы көктемдегі екінші жорығы өте нәтижелі болып, Мәуераеннаһр Моғолстанға қосылады. Тоғылық Темір хан онда ұлы Ілияс Қожаны әкім етіп тағайындайды. 1362/1363 жылы 34 жасында Тоғылық Темір хан қайтыс болады. Ол Алмалық қаласында жерленеді. Ұлы Ілияс Қожа хан таққа отырады^[1] ^[2]

Дереккөздер

↑ Мырза Мухаммад Хайдар. Тарихи Рашиди. Ташкент, 1996; История Казахстана с др. времен до наших дней в пяти томах. т.2, А., 1997.
↑ Б. КәрібаевТараз энциклопедиясы

[1] Мырза Мухаммад Хайдар. Тарихи Рашиди. Ташкент, 1996; История Казахстана с др. времен до наших дней в пяти томах. т.2, А., 1997.

[2] Б. КәрібаевТараз энциклопедиясы

[1]

[2]