Тоғылық Молда

Тоғылық молда, Байымбет Әбдірахманұлы (қыр. Тоголок Молдо, Байымбет Абдрахман уулу; 10.6.1860, Қырғыз Республикасы, Нарын облысы, Ақтал ауданы, Құртқа ауылы – 4.1.1942, сонда) – қырғыз ақыны, фольклортанушы. Диқаншы отбасында дүниеге келіп, атасы Музооке ақынның қолында тәрбиеленген. Жеті жасынан діни мектепте ескіше хат танып, 14 жасынан өлең шығара бастаған. Ер жете келе халық емшілігімен айналысқан, мұғалімдік қызмет атқарған. Жас кезінен-ақ махаббат тақырыбындағы өлеңдері мен әндері ел арасына тарады. 1890 ж. Тоқтағұл ақынды Кетпентөбедегі ауылына іздеп барып, оның үйінде үш ай бойы ақындық өнердің қыр-сырына қаныққан. Тоқтағұл, Ешмамбет, Найманбай, Бекназар, Ботобай, Қалмырза, т.б. қырғыздың халық ақындарымен, олардың шығарммен жақын таныс болған. Тоғолоқ молдо поэзиясының басым бөлігін о дүниелік болған адамның жарқын іс-әрекеттерін, ерлік істерін баяндайтын кошок (жоқтау) жанры құрайды. Кошок – қырғыз поэзиясындағы жоқтау үлгісіндегі көне жанрдың бірі. “Диқан әйелінің жоқтауы”, “Қалмерген әйелінің жоқтауы” атты жоқтауларында Тоғолоқ молдо қырғыз әйелінің ауыр тағдырын суреттеген. “Шалға берілген қыздың зары”, “Сатылған қыздың арызы”, т.б. өлеңдерінде әйел теңдігі тақырыбы көтерілген. Ақынның қырғыз халқының өміріне арналған “Қыз ойнындағы жыр”, “Жігіттің қызға айтқаны”, “Жігіттің келінге айтқаны” атты шығармалары ел арасына кең тараған. Ол “Үрпіқан”, “Алатау”, “Құстардың әңгімесі” (1908) поэмаларына әлеум. қайшылық мәселелерін арқау етеді. Тоғолоқ молдо халық ертегілері негізінде бірнеше дастан жазып, дәстүрлі сюжеттер мен жаңа өмір шындығын қабыстыра жырлаған. “Өзгеріс” (1918), “Еркіндік” (1919 – 23), “Насихат” (1925) поэмалары, “Сырым” (1939 – 40), “Бақыттымын” (1940), “Біз дайынбыз” (1941), “Біз жеңеміз” толғаулары жарық көрген. Тоғолоқ молдо шығармаларының бір саласы – мысал өлеңдер (тамсилдер). “Қасқыр мен түлкі”, “Бөденені түлкінің алдағаны”, “Қарға мен түлкі” туындыларынан фольклорлық сипат айқын байқалса, “Есек пен бұлбұл” жазба әдебиеттің әсерін тануға болады. Ол қырғыз халқының ауыз әдебиеті үлгілерін жинаумен қатар, оларды өңдеп, қайта жырлаған. “Қыз Жібек”, “Баян сұлу”, “Бозжігіт” секілді ғашықтық жырларды орындаған. Тоғолоқ молдо есімі манасшы ретінде де кеңінен танымал. Тоғолоқ молдо поэзиясынан қазақ, татар әдебиетінің ықпалы айқын байқалады.