Түйінсөз

Түйінсөз (ағылш. Keynote, немесе Түйінсөз баяндама, Түйінсөз үндеу, ағылш. keynote address) — баяндама барысында негізгі өзекті тақырыпты көтеретін және ашатын аса маңызды баяндау болып, әлеуметтік баяндамаларда (public speaking) ораторлық өнер ретінде кездеседі. Корпоративте, немесе коммерциялық жағдайларда түйінсөз сөйлеуге, немесе түйінсөз баяндамасын жасауға үлкен мән беріледі. Түйінсөз іс-шара, немесе жиналыстарда бағдарламасы күнтәртібі қалыбына сай жасалады; түйінсөз спикерлері рөліне жиналыс модераторы да кіреді. Ол әдетте үлкен идеяны - мәлім әдеби әңгімені, жеке музыкалық шығарманы, немесе мәлім оқиғаны ту етіп көтереді.

Стив Джобс кейде Стивсөз (Stevenote) деп аталған түйінсөздерімен де әйгілі. (Ақ түсті Apple логотипі бар қараңғы перде алдында 50 жас шамасындағы толық тұлғасымен тұр, джинсы және мойындығы бар шолақжең қара көйлек киген)

Саяси немесе өндірістік жиналыстар мен көрмелерде, сондай-ақ ғылыми конференцияларда түйінсөз баяндамасы, немесе түйінсез сөйлеу арқылы негізгі сарынды белгілеу және оқиғаның негізгі ақпаратын, немесе маңызды әсерін қорытындылау үшін жасалады. Сондай-ақ колледждердің, университеттердің және ірі орта мектептердің бітіру және бастау салтанаттарында түйінсөз баяндамасы жасалады, оны әдетте студенттер ұжымы шақырған танымал академиктер немесе әйгілі тұлғалар сөйлейді. Бұл баяндама жасауды көбіне "Ашылу сөзі" (немесе "Жабылу сөзі") деп атайды.

Түйінсөз спикерлері көбінесе мәлім іс-шараға қызығушылықты арттыру үшін таңдалады, яғни корпорация немесе бірлестіктер қаржыландыратын конференция немесе үлкен жиналыстарда, сондай-ақ қатысушыларды сол бағдарламаға қатысуға қызықтыру үшін. Түйінсөз сөйлеуші ретінде белгілі бір салада арнаулы білімімен танымал болған кісіні, немесе мәлім жетістігі бойынша кеңінен аты мәшһүр болған кісі таңдалады, бұл қатысушылардың жиналысқа немесе конференцияға қызығуын арттырады. "Түйінсөз" ұғымы пленарлық мәжілістің немесе "ұсыныстық баяндама" ұғымының синонимі ретінде жиі қолданыла бастады, кейбір конференцияларда "Ашылу түйінсөзі", "Жабылу түйінсөзі", және басқа да көптеген түйінсөздер бар.

Түйінсөз спикері тәуелсіз жұмыс істей алады, немесе бір "спикерлер бюросына" өкілдік етеді, немесе "спикеруики" (speakerwiki) вебсайты секілді жаңа краудсорсинг моделдер арқылы жұмыс істейді. Егер спикер дәстүрлі спикерлер бюросына өкілдік еткен жағдайда, комиссиясы әдетте 25% -30% құрайды; дамыған елдерде Түйінсөз сөйлеушіге ақша төлеу әрі дәстүр, және этика болып қалыптасқан, төлем қашанда тұрақты және айқын бағада болады.

Ұғымның келіп шығуы

Түйінсөз деген мағынаны білдіретін "key note" термині ду-воп (doo-wop), немесе Шаштараз әншілері секілді "ән айтудан бұрын бір нотаны ойнауды білдіретін" А капелла практикасынан келген. Ойналған нота қайсы әннің орындалатынын анықтайды.

Қазақша термин

Қазақ тілінде "түйінсөз" ұғымы таяу жылдарда пайда болды; ол мәлім бір сөзге, не пайымдауға айырықша салмақ тастауды, жиналыстардағы шешуші баяндамаларға қаратылады. Мысалы таяуда ҚР президенті Қ.Тоқаевтің қағазбастылықтан арылу туралы түйінсөзі жарияланды.

АҚШ-та

АҚШ-тағы ең әйгілі түйінсөздердің бірі Мартин Лютер Кинг Вашингтонда 1963 жылы 250 000 адамның алдында жасаған "Менде бір арман бар" деген баяндамасы.

Аль Гор Майами университетінде жаһандық жылыну туралы түйінсөз баяндамасын жасауда (Ақпан 28, 2007)

Құрама Штаттардағы ең танымал түйінсөз баяндамалары қатарына Демократиялық партия мен Республикалық партияның президенттік сайлау бәсекесі кезіндегі партия құрылтайларында жасалатын түйінсөздер жатады. Осы оқиғадағы түйінсөз спикерлері қашанда бүкіл елге танымал болады (немесе масқара болады); мысалы, Барак Обама 2004 жылғы Демократиялық партияның ұлттық құрылтайында сөйлеп, кейінгі сайлау барысына белгілі бір дәрежеде ықпал етті. Коммерциялық аренада Стив Джобс тамаша түйінсөзі арқылы Apple өніміне, жүйесіне және сервис қосылуына ықпал етті, және бұрынғы президенттікке үміткер Аль Гор түйінсөз үндеуі "Ыңғайсыз шындық" (2006) деректі фильміне өңделіп енгізілді.