Төленді Ғарифұлы Мұстафин

Төленді Ғарифұлы Мұстафин (1942, Жамбыл облысы, Меркі ауданы, Меркі ауылы - 1994, Қарағанды) - математика, логика саласының маманы, физика-математика ғылымдарының докторы (1991).

Төленді Ғарифұлы Мұстафин
Туған күні	1942 (1942)
Туған жері	Меркі
Қайтыс болған күні	1994 (1994)
Қайтыс болған жері	Қарағанды
Азаматтығы
Ғылыми аясы	математика
Жұмыс орны	Қолданбалы математика институты
Ғылыми дәрежесі	физика-математика ғылымдарының докторы

Өмірбаяны

Новосібір мемлекеттік университетін бітірген (1965).

Ол НМУ-да кандидаттық және докторлық диссертациялар қорғады, оның жетекшісі академик А.Д.Таймановты қазақстандық математикалық логика мектебінің негізін салушы деп санаса, Төленді Ғарифұлын ұстаз еңбегінің лайықты жалғастырушысы, математиканың осы саласындағы халықаралық ынтымақтастық негізін қалаушысы деуге әбден болады. Жасы 24-ке толмаған Төленді Ғарифұлы Мәскеуде өткен халықаралық математиктер конгресінде баяндама жасап, бірден назар аудартады. Оның бастамасымен және жетекшілігімен алғаш рет ҚарМУ-да математика пәнінен проблемалық ғылыми-зерттеу зертханасы құрылды. Содан кейін оның жетекшілігімен Қарағандыда жаңадан ашылған Қолданбалы математика институтында теориялық және қолданбалы логика зертханасы ұйымдастырылып, сәтті жұмыс істеді. Кейін ол математикалық логика және информатика зертханасы деп аталды.

ҚарМУ-дағы жұмысының алғашқы күндерінен-ақ студенттерді Қарағанды ​​ғылыми мектебінің болашақ мүшелері ретінде көріп, ғылыми жұмысқа кірісті. Ғылыми жұмысын дамыту барысында Т.Ғ.Мұстафиннің өзі өсті.

Ол әрқашан алдыңғы қатарда болуға ұмтылды. Ол - С. Сейфуллин атындағы ЦМПИ алгебра және геометрия кафедрасының физика-математика ғылымдарының бірінші кандидаты, Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде жоғары алгебра кафедрасының бірінші меңгерушісі. КСРО Ғылым академиясының Сібір бөлімінің математика институты жанындағы мамандандырылған кеңестің отырысында "тұрақты теориялар"тақырыбында докторлық диссертация қорғаған орталық және Солтүстік Қазақстан физика-математика ғылымдарының бірінші докторы (1990 ж.).

1994 жылы қайтыс болды.

Еңбек жолы және ғалымның өміріндегі кейбір күндер

• 1965-1967 жылдары С.Сейфуллин атындағы Целиноград педагогика институтында қызметінде болды.
• 1966 жылы (тамыз) Т. Г. Мұстафин Мәскеудегі Халықаралық математиктер конгресіне қатысуға жеке шақыру алады. Оның баяндамасы конгреске қатысушылар арасында үлкен резонанс тудырды.
• 1967 жылы ҚазКСР Ғылым академиясының аспирантурасына түседі.
• 1970 жылы Т. Г. Мұстафин Линденбаум-Тарскийдің алгебраларының суператомдылығы тұрғысынан жалпы-трансценденттік теориялардың модельдері туралы алғашқы нәтижелерді алды. Т. Г. Мұстафиннің бұл жұмысы КСРО-да Тұңғыш және Морлидің еңбектерінен кейін әлемде алғашқылардың бірі болды.
• 1971 жылы (Наурыз) т. Г. Мұстафин кандидаттық диссертациясын қорғайды, Целиноградқа жұмысқа оралады (пед.институт).
• 1972-1992 жылдары ҚарМУ жоғары математика кафедра меңгерушісі, математика факультетінің деканы, оқу ісі жөніндегі проректор.

ҚарМУ-дегі алғашқы күндерінен бастап Мұстафин студенттермен үлкен жұмыс жүргізді. Бұл болашақ жас ғалымдар: А. А. Викентьев (ф.-м. ғ. к., РҒА СО, Новосибирск қ.), т. а. Нұрмағамбетов ф.-м. ғ. к., доцент, экономика бойынша PhD дәрежесін АҚШ-та (АҚШ-та жұмыс істейді, Атланта), Н. Бокаев (Д. ф.- м.ғ. д., ЕҰУ профессоры. Л. Н. Гумилева), А. Р. Ешкеев (ф.-м.ғ. д., проф., меңгерушісі. кафедра меңгерушісі), К. Ж.Жетпісов (ф.-м. ғ. к., ЕҰУ доценті. Л. Н. Гумилева), Е. Нұрхайдаров (проф. Пенсильвания университеті, АҚШ), сондай-ақ сол кездегі кафедраның жас оқытушылары:

З. А. Боярская-Житникова (ҚазКСР ҒА академигі, ф.-м. ғ. д. а. д. Таймановтың жетекшілігімен КСРО ҒА жанынан тағылымдамадан өткен, сондай-ақ ҚазМУ проф. М. А. Тайцлиннің жетекшілігімен аспирантурадан өткен), М. и. Бекенов (1975 жылдан 1980 жылға дейін КСРО ҒА жанынан тағылымдамадан және аспирантурадан өткен ҚазКСР ҒА академигі А. Д. Таймановтың жетекшілігімен НМУ-да кандидаттық диссертация қорғады).

• 1987 жылы-Мәскеудегі логика, философия және ғылым әдіснамасы бойынша халықаралық конгреске қатысты
• 1990 ж. (шілде) - пленарлық отырыста, Хельсинки қаласында (Финляндия) өткен дүниежүзілік халықаралық логикалық семинарда бір сағаттық баяндамадағы сөзі.
• 1990 жылы - ҚарМУ-дегi Кеңес-Француз коллоквиумы өткізілді, оған Франция, АҚШ, Германия, Швейцария, Ресей ғалым-математиктері қатысты.
• 1990 жылы (қазан) - Новосибирск қаласында докторлық диссертация қорғады.
• 1990 жылы (қараша) - Франциядағы модельдер теориясы бойынша семинарда үлкен баяндама жасады (Париж VI—VII).
• 1990 жылы желтоқсанда Париж университеті Т.Мұстафинді математиканың таңдалған ғылыми саласындағы мәселелер бойынша тереңірек бірлесіп жұмыс істеуге шақырды.
• 1991 жылы-(қазан - қараша) - Париждегі VI постдокторантура
• 1992 ж. (қаңтар)- модельдер теориясы бойынша II Франко-ТМД коллоквиумы (Марсель қ.).
• 1992 жылы (тамыз) - ҚарМУ бірінші проректоры болып тағайындалды. Проректор ретінде салыстырмалы түрде қысқа мерзім ішінде ол компьютерлерді қолдана отырып, оқу процесін ұйымдастыруға жаңа ағын енгізді. Ол университеттік білім беру тұжырымдамасына, студенттердің білімін бақылаудың рейтингтік формасына ие.
• 1992 жылы-Хельсинкидегі логикалық коллоквиумда бұрынғы Одақтан келген жалғыз спикер болды.
• 1993 жылдары қолданбалы математика институтының директоры.
• 1994 жылғы маусымда Алматы қаласы модельдер теориясы бойынша III Қазақстан-Француз коллоквиумының жұмысына қатысады.
• 1994 жылдың 3-11 тамызы аралығында Цюрих, Швейцария ғалым халықаралық математиктер конгресінің жұмысына қатысты, онда заманауи математика мәселелері талқыланды, математикалық логика секциясында баяндама жасады. Ғылыми жұмыстардың жоғары деңгейін мойындаудың белгісі ретінде Т. Г. Мұстафинге Д.Соростың жеке гранты және Еуропалық Қоғамдастық гранты берілді.

Ғылыми еңбектері

Т.Ғ.Мұстафиннің 100-ге жуық ғылыми еңбектері бар: модельдер теориясы мен математикалық логиканың негізгі мәселелерін шешуге арналған монографиялар, мақалалар және басқа да басылымдар.

Монографиялары

Мұстафин Т.Г. Тұрақты теориялар. - Қарағанды, ред. ҚарМУ, 1981 ж.

Мұстафин Т.Г., Нұрмағанбетов Т.А. Қолданбалы модельдер теориясына кіріспе. - Қарағанды, ред. ҚарМУ, 1987 ж.

Мұстафин Т.Г.Теория модельдерінің саны. - Қарағанды, ред. ҚарМУ, 1983 ж

Естелік

• ҚарМУ-дың оқу корпусында (Гоголь к., 38) мемориалдық тақта орнатылған.

• 1995 жылы алгебра, математикалық логика және геометрия кафедрасына профессор Т.Ғ.Мұстафиннің есімі берілді.
• 2012 жылдың қыркүйегінде Қарағанды ​​қаласында Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің базасында ҚР БҒМ ҒК Қолданбалы математика институты, Математика және ақпараттық технологиялар факультеті, «Модельдік теория және алгебра» халықаралық ғылыми конференциясы өтті. Атақты кеңестік және қазақ математигі, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Төленді Ғарифұлы Мұстафинді еске алуға және 70 жылдығына арналған.