Уильям Лоренс Брэгг
Сэр Уильям Лоренс Брэгг (ағылш. Sir William Lawrence Bragg; 31 наурыз 1890, Аделаида, Оңтүстік Аустралия, Аустралия 1971 жылғы 1 шілде, Уолдрингфорд, Ипсуич, Саффолк, Англия, Ұлыбритания) — австралиялық физик, физика бойынша 1915 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты (әкесі Уильям Генри Брэггпен бөлісті). Сыйлық тарихындағы физика бойынша ең жас Нобель сыйлығының иегері. Ол 1937—1938 жылдары Ұлыбританияның Ұлттық физикалық зертханасының директоры қызметін атқарды, содан кейін Кембридждегі Кавендиш зертханасында осыған ұқсас лауазымды атқарды, 1953 жылы ақпанда Дж. Уотсон, Ф. Крик және Р. Франклин ДНҚ құрылымын ашты.
| Уильям Лоренс Брэгг | |||||
| ағылш. William Lawrence Bragg | |||||
 | |||||
| Туған күні | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Туған жері | |||||
| Қайтыс болған күні | |||||
| Қайтыс болған жері | |||||
| Ғылыми аясы | |||||
| Жұмыс орны | |||||
| Альма-матер |
Университет Аделаиды; | ||||
| Ғылыми жетекші | |||||
| Атақты шәкірттері | |||||
| Несімен белгілі |
Вульф-Брэгг шарты авторларының бірі | ||||
| Марапаттары |
| ||||
Лондон корольдік қоғамының мүшесі (1921)[1], Париж Ғылым академиясының шетелдік мүшесі (1955; 1939 жылдан корреспондент)[2].
Өмірбаяны
өңдеуБрегг Аустралияның Солтүстік Аделаида қаласында дүниеге келген. Ол әсерлі бала болды және ғылымға ерте қызығушылық танытты. Оның әкесі Уильям Генри Брэгг Аделаида университетінде математика және физика профессоры болған. Уильям Лоренс бес жасында велосипедінен құлап, қолын сындырып алды. Жақында ғана Вильгельм Рентгеннің тәжірибелері туралы оқыған әкесі ұлының қолының сынғанын анықтау үшін жаңадан табылған сәулелерді пайдаланды. Бұл Аустралияда рентген сәулелерінің алғашқы құжатталған хирургиялық қолданылуы болды.
Брегг өте жарқын студент болатын. 1904 жылы Аделаидадағы Сент Петр колледжінде оқуын бастағаннан кейін 14 жасында Аделаида университетіне түсіп, сол жерде математика мен физиканы оқыды. 1908 жылы университетті бітірді. Сол жылы оның әкесі Лидс университетінде жұмыс ұсынысын қабылдап, отбасын Англияға көшірді. Брэгг 1909 жылдың күзінде Кембридждегі Тринити колледжіне оқуға түсіп, пневмониямен төсекте емтихан тапсырғанына қарамастан математиканы оқу үшін стипендия алды. Математика мен физиканы оқыған, 1911 жылы колледжді бітірген.
Брегг өзінің кристалдар арқылы рентгендік дифракция заңымен танымал. Брегг заңы кристалдық тордан өткен кезде рентген сәулелері пайда болатын дифракциялық заңдылық бойынша кристалдағы атомдардың орнын есептеуге мүмкіндік береді. Ол бұл жаңалықты 1912 жылы Кембриджде зерттеуші студент ретінде бірінші курсында жасады. Ол өз идеяларын Лидстегі рентгендік спектрометрді жасаған әкесімен талқылады, бұл көптеген кристалдарды талдауға мүмкіндік берді. Әке мен баланың ынтымақтастығы көптеген адамдардың бұл зерттеуді әкесі бастаған деген ойға әкелді. Бұл ұлының көңілін қалдырды.
Брэггтың зерттеулері Бірінші және Екінші дүниежүзілік соғыстармен үзілді. Екі соғыста да ол жаудың зеңбіректерін дыбыстық анықтау әдісімен жұмыс істеді. 1915 жылдың күзінде оның ағасы Роберт қайтыс болды. Сонымен бірге Уильям Лоренс Брегг өзінің — 25 жасында «рентген сәулелерінің көмегімен кристалдарды зерттеудегі қызметі үшін» Нобель сыйлығын алған ең жас адам болғанын білді. 1919—1937 жылдар аралығындағы соғыстар арасында Манчестер викториандық университетінде физика профессоры болып жұмыс істеді. 1939—1943 жылдары физика институтының президенті болды.
1921 жылы Элис Хопкинсонға үйленді. 1941 жылы оған рыцарь атағы берілді.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ол Кавендиш зертханасын зерттеу топтарына бөліп, Кембриджге оралды. Ол идеалды зерттеу бірлігі бірден 6—12 дейін ғалымдар мен бірнеше көмекшілерден тұратын топ деп есептеді. 1948 жылы Брегг белоктардың құрылымына қызығушылық танытты және ол биологиялық мәселелерді зерттеу үшін физиканы пайдаланатын топты құрғаны ішінара оның еңбегі болды. Брэгг Фрэнсис Крик пен Джеймс Уотсонды қолдады, олар Кавендиш зертханасында жұмыс істеді. Брегг қырық жыл бұрын жасаған әдістің өмірдің табиғатын осы тамаша түсінуге негіз болғанын көру арқылы марапатталды. Брэгг физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығына Крик, Уотсон және Уилкинстерді жүйелі түрде және табысты түрде алға тартты және ұсынды. ДНҚ құрылымын анықтауға және оны кейіннен тексеруге және Лондонның Кингс колледжі қосқан үлесі 1953 жылғы Нобель сыйлығымен марапатталған Уилкинспен танылды. Сонымен бірге, Кавендиш зертханасында Макс Перуц 1962 жылы оған Нобель сыйлығын әкелген гемоглобиннің құрылымын зерттеумен айналысты.
1953 жылы сәуірде Брегг Лондондағы Корольдік институтта тұрақты профессор ретінде жұмыс істеуге шақыруды қабылдады. Ол институтқа мектеп оқушыларына арналған эксперименттермен лекциялар топтамасын ұсынды. Оның идеясы ынтамен қарсы алынды және 1965 жылдан бері бұл лекцияларға жыл сайын шамамен 20 000 мектеп оқушылары қатысады. Корольдік институтта 1966 жылы қыркүйекте зейнетке шыққанға дейін жұмыс істеді.
Брэггтың қызығушылықтары сурет салу, әдебиет және өмір бойы жалғасқан бағбандыққа деген құштарлық болды. Ол Лондонға көшіп келгенде, оның бау-бақша жетпеді және бағбан болып қосымша табыс тапты, бір күннің бір күнінде танысы, оны таң қалғанға дейін жұмыс берушіге айтпады.
Брегг Корольдік қоғамнан Копли медалін және Корольдік ғылыми медаль алды. 1967 жылы Брегг Құрмет рыцарьлары орденінің серігі болды. Ол 1971 жылы 1 шілдеде Уолдрингфордтағы үйінің жанындағы ауруханада қайтыс болды.
1992 жылдан бастап Аустралияның физика институты австралиялық университетте орындалған ең жақсы Ph.D диссертациясына физикадағы ерекшелік үшін Брэгг алтын медалін берді.
Брегг институты Уильям Лоренс Брэгг пен оның әкесі Уильям Генридің есімімен аталған.ағылш. Bragg Institute – нейтрондар мен рентген сәулелерінің шашырауын зерттейтін австралиялық топ.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Bragg; Sir; William Lawrence (1890 - 1971) // Лондон корольдік қоғамының сайты (ағыл.)
- ↑ Les membres du passé dont le nom commence par B Мұрағатталған 13 сәуірдің 2021 жылы. (фран.)
Әдебиет
өңдеу- Biography: «Light Is A Messenger, the life and science of William Lawrence Bragg» by Graeme Hunter, ISBN 0-19-852921-X; Oxford University Press, 2004.
Сілтемелер
өңдеу- Нобель комитетінің сайтынан алынған ақпарат (ағыл.) )
- ДНҚ туралы бірінші мақала (ағыл.) )