Фауналық аудандастыру

Фауналық аудандастыру, белгілі бір аумақта таралған жануарлар дүниесінің түр құрамына, олардың тарихи қалыптасуына, ондағы эндемик түрлердің сақталып қалуына және түрлердің таралу заңдылықтарына байланысты жүргізіледі.
Фауналық аудандастыру құрлықтағы және Әлемдік мұхиттағы жануарлардың негізгі топтары бойынша жеке зоогеография аудандарға бөлінеді. Бұл кезде негізінен жануарлардың кеңістіктегі таралу ерекшеліктеріне сәйкес белгілі бір реттілікпен әрі бір-біріне тәуелді жүйелілікпен (алдымен ірі аумақтарға, одан соң жеке аймақтарға, провинцияларға, кіші бөліктерге бөлініп) қарастырылады. Құрлықтағы Фауналық аудандастыру негізінен сол аумақта кеңінен таралған жануарлар дүниесінің (әсіресе құстар мен сүтқоректілерге) бастапқы пайда болуына, олардың тарихи даму жолына және таралу заңдылықтарына негізделіп аудандастырылады. Фауналық аудандастыру кезінде жануарлардың түр құрамы және олардың сол аумақтағы табиғи бірлестіктегі атқаратын рөлі де есепке алынады.
Қазір Жер бетіндегі құрлықтар 4 ірі Фауналық аймаққа бөлінеді:

арктогей (грек. arktos – солт. және жер) – голарктик. аймаққа (Солтүстік Америка, Еуразия, Солтүстік Африка). Бұл аймақта ертеден келе жатқан сауытты шортандар, тасбекірелер, құйрықты қосмекенділердің кейбір түрлері сақталған. Мұндағы кеңінен таралған түрлер: қасқыр, түлкі, қоян, қабан, т.б. Кейде арктогейді неоарктик. аймақ және палеоарктик. аймақ деп бөледі;
палеогей (палео... және жер) Эфиопия, Мадагаскар және Үнді-Малай аймақтарын қамтиды. Палеогейдегі жануарлар дүниесіне ертедегі Гондвана құрлығына тән түйеқұстар, қостынысты балықтар, тасбақалар, т.б. жатады;
неогей (грек. neos – жаңа және жер) жаңа тропик. аймақтарды қамтиды. Неогейдің жануарлар дүниесі тарихи қалыптасуы жағынан палеогейге ұқсас келеді;
нотогей (грек. notos – оңтүстік және жер) Австралия, Жаңа Зеландия, Мұхиттық аралдар мен оларға іргелес жатқан көптеген аумақтарды қамтиды.

Мұнда қалталы жануарлар (кенгуру, вомбат, қалталы қасқыр), ұшқыш түлкілер, полинезия егеуқұйрығы, т.б. құстардан казуар, жұмақ құстары, саланган, т.б. мекендейді. Әлемдік мұхиттағы жануарлар дүниесін Фауналық аудандастыруда құрлықтағы Фауналық аудандастырудан басқаша, өзіне тән жүйелеу қағидалары қолданылады. Мысалы, олардың судың әр түрлі қабаттарында және су түбінде таралу ерекшеліктеріне үлкен мән беріледі. Су түбінде тіршілік ететін жануарлар дүниесін Фауналық аудандастыруда литоралды және абиссалды өңірде таралғандар деп бөледі. Жалпы алғанда, фауналық аймақтардың шекарасы көбіне Жер бетіндегі ендіктер бойынша өзгеріп отыратын климаттық белдеулерге сәйкес келеді. Фауналық аудандастыру мәселелерін биогеография және зоогеография ғылымдары зерттейді.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том