Фердинанд фон Цеппелин

Фердинанд Адольф Хайнрих Август фон Цеппелин (8 шілде 1838, Констанц — 8 наурыз 1917, Берлин) — неміс өнертапқышы және әскери қайраткері, бірінші дирижабельдерді жасаушы.

Өмірбаяны

Фердинанд фон Цеппелин жылы 8 шілде 1838 жылғы дворян отбасында Констанц қаласында туған. Оның әкесі Фридрих Вильгельм Иероним Карл, граф фон Цеппелин (1807-1886), сот приставына мемлекеттік қызметке тұрды, бұл ретте мақта облигацияларын сатумен айналысқан, , бай швейцариялық саудагер индигоның қызына Франсуазе Амелии Полине Макэр д Хоггерге (1816-1852) үйленеді. Өз ағасы, Каспар Макэрдің бақылауымен, бала үйден оқытудан өте жан-жақты білім алды. 1855 жылы ол 17ге келгенде, ол Людвигсбургтегі кадеттік училищесіне оқуға түседі. 1858 жылы лейтенант атағы берілді. Сол жылы ол Тюбинген қаласында қоғамдық-саяси ғылымдар курстарына түседі, машина жасау және химияны зерттейді.

1863 жылы Цеппелин АҚШ-қа әскери бақылаушы (бұл уақытта Оңтүстік пен Солтүстік арасындағы азаматтық соғысы болып жатқан еді) ретінде келеді. Мұнда ол алғаш рет әуе шарымен көтерілді. Бұл оқиға барлық оның одан әрі өміріне әсер етті, дәл осыдан кейін ол әуеде ұшу проблемаларын айналысуға шешім қабылдады.

Оралғаннан соң әскери қызметін жалғастырды; пруссия-австрия және франко-пруссия соғысы кезінде пруссия армиясының қатарында соғысқан. 1870-1871 жж., франко-пруссия соғысы кезінде, кавалерия офицері қызметін атқарып, Цеппелин жақсы барлаушы ретінде көзге түсті. Өз қызметі үшін ол әуе шарларын пайдаланған, олардың көмегімен қарсыластың орналасқан орындары мен әрекеттерін бақылаған.

Фердинанд фон Цеппелин — Вюртембергский королі адютанты.

1874 жылдан бастап, Цеппелин ауада қалқымалы аппараттардың жобаларымен тұрақты жұмыс істеді. Сол кезде оған майор, 1884 жылы — полковник атағы берілді. 1887 ж. ол меморандумда баяндай отырып, өз идеяларын Вюртембергский короліне ұсынды. Бұл меморандумда ол үлкен ұшу аппараттарын әскери және азаматтық мақсаттарда (атап айтқанда, пошта, көлік) пайдалану үшін жоспарын құруды жеткізді. Алайда, меморандум әскери және ғылыми топтар тарапынан сынға табанды ұшырады. Дегенмен, 1888 жылы фон Цеппелин Вюртембергский королі адъютант атағын алды.

Вайнгартендегі, "Цеппелин-штрассасындағы" Ф. фон Цеппелинге арналған естелік белгісі, Баден-Вюртемберг, Германия.

1891 жылы фон Цеппелин әскери қызметті (шені генерал-лейтенант) қалдырып, түпкілікті парашюттер құрастырумен айналысуға шешіп қабылдады. Оның көзқарасы бойынша, болашақ ауада қалқымалылар аэростаттар болуы тиіс емес еді, олар үлкен дирижабльдер болуы тиіс еді. Ол өзінің жұмысының басты назарды ұйымдастырушылық сәттеріне аудару деп ұқты, өйткені өзнің құрастыру саласында білімінің жеткілікті еместігін түсінді. Фон Цеппелин жобалары басында өткір сынға және мазаққа ұшырады, мәселен, 1894 және оның құрамдас бір-бірімен өзара біріккен аэростаттардан тұратын "әуе пойызы" бірқатар мамандар тарапынан немқұрайлы бағалауға ие болды. Дегенмен, 1895 жылы, ол оған патент алды.

1896 жылы, алайда, Цеппелин Неміс инженерлері одағының (нем. Verein Deutscher Ingenieure (VDI)) қатарына қабылданды; комиссия оның жұмысын оң бағалады. 1898 жылы ол негізгі (базалық) капиталы 800 000 алтын марка болатын "Ауада қалқымалы жәрдемдесу акционерлік қоғамының" (нем. Aktiengesellschaft zur Förderung der Luftschiffahrt) негізін қалады .

1900 жылы 2 шілдеде ауаға Цеппелиннің бірінші басқарылатын ұшу аппараты — LZ1 көтерілді. Іске қосу Манцельмаңайында, Боден көлі ауданында жүргізілді. Іс-шараның нәтижесіздігі туралы көптеген болжамдарға қарамастан, эксперимент сәтті өтті және Цеппелин аппараты толық басқарылатынын көрсетті.

Алғашқы үш ұшудың сәтті өткенінен қарамастан, Цеппелин өз компаниясын жоюға баруына мәжбүр болды, өйткені осы сәтте ақшалай қаражаты аяқталды; сондай-ақ инженерлер Одағы (VDI) да қаржылай көмек көрсеткісі келмеді. Тек бірнеше жыл өткен соң, король Вильгельм II Вюртембергский қаржылай көмек көрсеткеннен кейін жұмыстар жалғасты.

1906 жылы қаңтарда жаңа аппарат — LZ2-ді сынау басталды. Бұл бастама сәтті өткеніне қарамастан, біраз уақыттан кейін Цеппелинге мотор жабдықтардың ақауына байланысты Альгойдың маңында қонуына тура келді. Жерге түскен соң Цеппелин моторды жөндей бастады, алайда басталған дауыл аппаратты қатты зақымдады, қалпына келмейтін күйге түсті.

Сол, 1906 жылғы қазан айында, аспанға Цеппелиннің, өз есебінен салынған үшінші ұшу аппараты — Z1 көтерілді. Сынақтан сәтті өтті. Осыған байланысты Германия үкіметі ескі ангар орнына жаңасын салуға қаражат бөлді. 1908 жылы қаңтардан кейін бірқатар сынаулардан соң Z1 әскери ведомствосымен сатып алынды.

1908 жылдың жазында жаңа аппарат — LZ4-ті сынау басталған. Ол бүкіл Швейцарияның үстінен ұшып өтіп, ал содан кейін қайтадан Германияға оралды. Алайда, бұған дейін бүкіл әлем шулаған триумфальдық ұшудан бұрын, газ жарылып, аппарат қирап қалды. Тек әртүрлі қайырымдылық көздерден жасалған жалпы сомасы 5,5 млн марка Цеппелинге жұмыстарын жалғастыруына мүмкіндік берді.

1909 жылы фон Цеппелин Luftschiffbau-Zeppelin, GmbH негізін қалады. Сол жылы көктемде ол өзінің кезекті дирижаблімен 1100 км-ді 38,5 сағатта ұшып өтті. Осы табысы үшін ол кайзер Вильгельм II резиденциясына салтанатты түскі асқа шақырылды.

Қысқа уақыт ішінде ол өз дирижабеліне бірқатар кезекті сынақтар өткізді. Оның жетістіктері әскери ведомстволар жағынан көңіл тартты және "Саксония" (нем. «Sachsen») класындағы үш аппарат, кейін олардың бірі Вена-дан Баденға дейінгі арақашықтықты 8 сағаттан кем уақытта ұшып өткен соң сатып алынды. 1912 жылғы қазанда ӘТФ L-1 аппараты оның мүмкіндіктерін флотпен бірлескен жұмыста сынау үшін сатып алынды. Дирижабльде 20 000 м3 ішіне құйылған сутегі болды және үлкен қашықтыққа — Фридрихсхафеннен Гельголандқа, яғни бүкіл Германияға ұзақ ұшу жасай алды. Келесі, 1913 жылы, ВМФ тағы бір аппарат — L-2-ні сатып алды. Оның көлемі одан да үлкен (27 000 м3) және моторлық қуаты 180 ат күші болған.

Бірақ Цеппелин дирижаблі тек әскери ғана емес, азаматтық мақсаттарда да қолданылды. Мәселен, 1914 жылы 1588 ұшу кезінде олар 34 028 жолаушыларды тасымалдады.

Бірінші дүниежүзілік соғыс уақытында Цеппелин дирижаблін әскери операцияларға қатысу үшін герман әскери қолбасшылығы қолданды, бірінші кезекте барлау үшін: аппараттар бұлтта ұзақ уақыт бойы қалқып, қарсыласына көрінбей тұра алды. Рас, олар өздерінің артиллериялық қарудың осалдығын көрсетті (олардың жылдамдығы мен ептілігі снарядтармен зақымдануды болдырмау үшін анық жеткіліксіз болды). Дегенмен, Цеппелин дирижабльдермен жұмысын өзі қайтыс болғанға дейін жалғастырды, ол 1917 жылғы наурыз айында қайтыс болды.

Отбасы

Ресей империясының тумасы, оңтүстік-шығыс Ливониядағы дворяндардан шыққан баронессе Изабелле фон Вольфке (1846-1922) үйленді. Некеде дүниеге жалғыз қызы — Хелена (Хелла) фон Цеппелин (1879-1967) келген, ол тұрмысқа 1909 жылы Александр фон Брандштейнға (1881-1949) шықты. Изабелланың немере қарындасы, София фон Вольф (1840-1919), Цеппелиннің інісі Эберхардқа (1842-1906) тұрмысқа шықты, ол тарихшы, банкир және қонақ үй бизнесінің иесі болған, ерлі-зайыптыларың төрт ұлы болған. Ұрпақтары баған Цеппелиннің әйелдер және ерлер желісінен бүгінгі күнге дейін бар.

Ұшу аппараттары

LZ-1

Фон Цеппелиннің бірінші ұшу аппараты — LZ-1.

Цеппелин салған бірінші ұшу аппараты (LZ-1 — немісше Luftschiffbau Zeppelin, "Цеппелиннің әуе кемесі") қатаң конструкциялы корпусты дирижабль болатын және сигара тәрізді корпусының ұзындығы 128, диаметрі 11,7 м. Орталық бөлігінің ұзындығы 96 метр және 24 қабырғалы "цилиндрді" құрады. Тұмсық және жемшөп ұшы бірдей мөлшерге ие болды, эллипс тәрізді пішіні мен ұзындығы 16 метр болды. Дирижабль қаңқасы жеңіл қорапты фермалардан құрастырылды, мөртабан басылған тесіктері бар алюминий белдеулерін жабыстырып құрастырған. Қаңқа, бір-бірімен өзара стрингермен байланысқан, көлденең 16 күш беретін сақина пішінді фермалық шпангоуттардан тұрады. Шпангоуттар бір-бірімен арқанмен керілген және көлденең қалқалармен құрады, олар корпусты 17 бөліктерге бөледі. Қаңқа лакпен жабылған мақта матамен қапталған. 15 бөліктерінде ұзындығы 8 метр және ұзындығы 4 метр болған, жалпы көлемі 11 300 м3 шар пішінді баллондарды сутегімен толтырған. Газ баллондары келген бір қабатты мақта-мата резеңкеленген маталар дайындалды газ өткізбеуін азайту үшін лакпен сіңірілген және олардың сақтандырғыш клапандары болған. Сондай-ақ, тағы дирижабльдің маневр жасауына арналған бес клапанмен жабдықталған. Оларды түсіру кезінде сутегіні өшіктіру үшін пайдаланылған.

Дирижабль "Даймлер" фирмасында жасалған екі мотормен жабдықталған. Бұл ретте олардың жалпы қуаты небәрі 16 ат күшінен тұрады және олар 21,6 км/сағ (немесе 6 м/с) жылдамдыққа дейін үдетуге мүмкіндік берді. Төменнен - дирижабльге екі гондолдармен (ол жалпы салмағы 220 кг, олар бос), қаңқасы астында көпір ұзындығы 50 м, қатаң бір-бірімен бекітілген.

LZ2 дирижаблі (1905 ж.).

Бірінші сынақта түрлі ақаулар болған, бұл LZ-1 барлық мүмкіндіктерін көрсетуге мүмкіндік бермеді. Жылдамдығын 28,1 км/сағ-қа қол жеткізуге мүмкіндік берген дирижабльдің екінші және үшінші ұшыру тек 1900 жылғы қазанда жасалды.

LZ-2 және LZ-3

1906 жылдың басында фон Цеппелин өзінің екінші аппараты — LZ2-ді ауаға көтерді. Бірінші дирижаблмен салыстырғанда, жаңа қаңқа берік және бір мезгілде жеңіл, бұл ретте әрбірінің қуаты 85 а. к. екі мотормен жабдықталған. Дирижабль төрт үш қалақты әуе бұрандалармен жабдықталған. 1905 жылғы бірінші ұшыру кезінде, алайда жүзбелі эллингтен шығару кезінде аппарат құлап, тұмсығымен суға, содан кейін оны Швейцария жағалауына орналастырды. Бірінші ұшыру 1906 жылдың қаңтар айында орын алды, алайда ол да сәтсіз болып шықты: күшті желмен дирижабль бір жағына құрлық жағына қарай ауытқи берді; ең алдымен алдыңғы руль бағыттары, содан кейін тағы бір қозғалтқыш істен шықты. Цеппелин жерге табысты қона алды, аппаратты кері эллингке жүргізе алмады, соңғысы ашық аспан астында қалдырылды және түнде жел қиратып тастады.

Сәтсіздіктерге қарамастан, Цеппелин жұмысын жалғастырды және сол жылы қазан айында, 1906 жылы аспанға өзінің үшінші дирижаблін — LZ3-ті көтерді. Ол қуаты 85 а. к. бар екі қозғалтқышпен жабдықталған, сонымен қоса, дирижабль төрт көлденең стабилизаторлармен жабдықталды, араларында басқару рулі болған (әр жағынан 3-еуден). Аппаратты тік бағытта басқару мақсатында корпусының екі тарапынан орнатылған 4 арнайы руль қарастырылған.

Сонымен қатар, әрбір жаңа дирижабльдің құрылысы талай ақша тұрса да Цеппелин, LZ-3-ді жасауға ақша табу үшін бірқатар отбасылық құндылықтарды кепілге беруге мәжбүр болған. 1907 жылы қыркүйек айында бұл аппарат ауада 8 сағат шыдай алды. Бұл факт әскерилердің Цеппелин әзірлелемелеріне аса назар аударуна итермелеген, олар бұрын мүлде аңғармаған еді. 1907 ж. желтоқсан айында, бұл қайықтар жүзу эллингімен бірге бұзылғандығына, соның салдарынан дирижабль елеулі зиян шеккеніне қарамастан , әскерилер тарапынан жаңа аппарат өндіріс тапсырыс түскен. Оның келесі сипаттамалары ие болуы тиіс еді: ұшу ұзақтығы — 24 сағат, ұшу қашықтығы — кемінде 700 км, дирижабльдің тапсырманы орындағаннан соң әуеайлаққа кейін оралу қабілетіне кепілдік.

Марапаттары

Фердинанд фон Цеппелин бірқатар марапаттар, медальдар мен ордендерге ие болды. Оның наградалары арасында:

• Үлкен крест, әскери қызметі үшін Вюртемберг ордені
• Үлкен крест, Вюртемберг тәжі ордені
• Үлкен крест, Фридрих ордені
• Үлкен алтын, өнер және ғылым үшін медаль (нем. Große Goldene Medaille für Kunst und Wissenschaft) Вюртемберг тәжіндегі лентадағы орден
• Алтын, Карл және Ольга медалі
• Вюртембергский служебный почётный знак
• Үлкен крест, еңбегі үшін Филипп Великодушный ордені
• "Әскери қызметі үшін" ордені (Бавария)
• Pour le Mérite (Пруссия)
• Қара бүркіт ордені (Пруссия)
• Ақ қыран(Ресей империясы)
• Әулие Анна ордені (Ресей империясы)
• Құрметті легион ордені (Франция)
• Церинген лев ордені (Баден)
• Рудольф Дизельдің медалі (1955)
• басқа да бірқатар ордендер мен медальдардың иегері.

Әдебиет

• Титтель Л. Граф Цеппелин — өмірі мен қызметі. — М., 2000, перевод с англ. және нем., журнал басып шығару "әуеде ұшқышы". Мұрағатталған 22 қазанның 2007 жылы.
• "Граф Фердинанд фон Цеппелин"басшысы "кітабынан, Дирижабли болды".
• Eckener H. Graf Zeppelin. Sein Leben nach eigenen Aufzeichnungen und persönlichen Erinnerungen. — Stuttgart, 1938.

Сілтемелер

• Harry Vissering. Zeppelin. The Story of a Great Achievement — May 28, 2010.