ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ұлыбритания

Бірінші дүниежүзілік соғыс қорытындысының Ұлыбританияға әсері.

Ұлыбритания алдыңғы қатарлы державалардың бірі ретінде Бірінші дүниежүзілік соғыстағы жеңісінің нәтижесінде өзінің көптеген саяси мақсаттарын жүзеге асырды. Германия Англиямен бақталас болудан қалды. Африкадағы неміс отарларының есебінен және Түркиядан тартып алған аумағы есебінен Британия отарлық империясы кеңейді. Версаль келісімі бойынша Германия төлеуге міндеттелген төлемнің көп бөлігі Англияға берілді. Алайда Ұлыбританияның қаржылық-экономикалық жағдайы соғыстың салдарынан біршама әлсіреген болатын. Ол ұлттық байлығының үштен бір бөлігін жоғалтты. Өндіріс салалары 20 %-ға қысқарды. Дегенмен 1914—1918 соғысқа қажетті тауарлар өндіру , автомобиль, ұшақтар жасау, химия өндірісін дамыту жолға қойылып, металл қорыту қарқыны айтарлықтай артты. Ал көмір өндіру, теңіз кемелерін жасау керісінше қысқартылды. Өндірісті ұлғайтудағы арасалмақтық қайшылықтар Англия экономикасына көп кедергі жасап, оның өнімдері қымбат болғандықтан, сатылым деңгейі төмендеді. Англия экспортына қарағанда, импорты 2 есе өскендіктен Ұлыбритания шетелдерден қарыз алуға мәжбүр болды. Егер соғысқа дейін АҚШ Ұлыбританияға қарыз болса, соғыстан кейін бұл державалар бір-бірімен орын алмастырды. 1919 жылы Англия АҚШ-қа 850 млн фунт стерлинг берешек болды. Дүниежүзілік қаржы орталығы Лондондағы Ситиден Нью-Йорктегі Уолл-стритке ауысты. АҚШ Англияны сыртқы саудадан қысқан сайын екеуінің арасындағы бәсеке күрес күшейе түсті. Англияға қарсылас болып Еуропада — Франция, Азияда Жапония саяси аренаға шықты.

Ағылшын үкіметінің ішкі және сыртқы сасаты.

Соғыс біткен кезде билік басында Дэвид Ллойд Джордждың либералдар, консерваторлар және лейбористерден құралған коалициялық үкіметі тұрған еді. Коалицияның мақсаты соғыс жылдарында азаматтық бейбітшілікті сақтап тұру болды. Соғыс аяқталған соң бұл коалиция тарап кетті.

Ұлыбританияда көтерілістер, қақтығыстар болған жоқ. Бұл мемлекеттегі өзгерістер эволюциялық жолмен, біртіндеп, өркениетті түрде өтіп жатты. Дегенмен ел өмірінде жаңа сатылы бағыттар туғызатын оқиғалар да орын алды.

1918 жылы сайлау туралы жаңа заң қабылданып, дауыс берушілер саны 8 млн-нан 21 млн-ға дейін өсті. 21 жасқа толған ер адамдар мен 30 жасқа толған әйелдер сайлауға қатысуға және сайлануға құқылы болды. Соғыстан аман қайтқандарға жұмысқа орналасқанға дейін ақшалай көмек беру мәселесі шешілді. Әскери өндіріс орындарының қысқартылуына байланысты жұмыссыз қалған жұмысшыларға да қаржы бөлініп, мемлекеттің әлеуметтік қызметі әжептәуір өсті. Ллойд Джордж үкіметі, сонымен қатар халық ағарту, тұрғын уй салу ісіне басты көңіл бөле бастады.

Сыртқы саясатта Англияның беделін көтеруге тырысқан Ллойд Джордж үкіметі Париж бейбіт конференциясында батыл ұстанымдарды жақтады. 1917 жылы империялық конференцияда оның отарлары: Канада,Аустралия, Жаңа Зеландия және Оңтүстік Африка Одағы автономиялы мемлекеттер мәртебесін иеленді. 1923 жылы олар басқа елдермен дербес келісімдер жасауға қол жеткізді.

1918-1924 жылдарда қалыптасқан екі партиялық жүйе күрделі өзгерістерге ұшырады. Либералдық партия екі топқа бөлінді де, сайлаушылар саны бірден кеміді. Ал лейбористер партиясының ықпалы күшейе түсті. Олар миллиондаған мүшелері бар тредюниондарға (жұмысшылардың жалпы кәсіподақ ұйымына) арқа сүйеді. Лейбористер партиясы парламенттегі басым күшке айналды.

Соғыстан кейінгі Англияның экономикасы

1920 жылдары британ экономикасы, баяу түрде болса да қайтадан нығая бастады. Автомобиль, электртехника, химия секілді алдыңғы қатарлы өндірістер қарқынды дамыды. Бірақ сауда, құрылыс, көмір өндірісі өркендеген жоқ. Британдық капитал сыртқы экспансияны қалады. Шахта иелерінің алдында екі жол тұрды: бірі — жаңа техникаға капитал құю арқылы көмір өндіруді жаңғырту, сөйтіп, сыртқы саудада көмірдегі бәсекелестерін басып озу, екіншісі — шахтерлердің еңбекақысын төмендету. Арзан жол ретінде екінші жол тандалды. Бірақ бұл жағдай 1926 жылы елдегі жұмысшы табының жаппай ереуілін туғызды.

Үкіметті қайта жасақтау барысында 1937 жылы кабинет басына Германияны жақтаушы Невилл Чемберлен келді. Англияның сыртқы саясатында консерваторлар партиясының бір топ қайраткерлерінің ықпалы арта түсті. Олар немістің қаржы және өнеркәсіптік алпауыттарымен тығыз байланыста болды және Германиямен қарым-қатынасты дамытуды қолдады.

Чемберлен үкіметі Гитлердің 1938 жылы наурыз айында Австрияны қосып алуына ешқандай қарсылық көрсетпеді. Консерваторлардың мюнхендік саясаты Екінші дүниежүзілік соғыстың алғышарттарын күшейте түсті.