Халықтың табысы

Халықтың табысы — жеке адамның немесе отбасының (үй қожалығының) белгілі бір кезең бойына (бір жылда немесе бір айда) алатын және тұтыну мен қорланымға жұмсалатын ақшалай және заттай түсімінің жиынтығы, яғни халықтың өз қажеттеріне жұмсайтын материалдық қаражаты. БҰҰ-ның жіктеуі бойынша Халықтың табысына азаматтардың түрлі табысы, соның ішінде капиталмен байланысты алыс-берістерінен, бұған қоса бейкорпоративтік кәсіпорындардың иеленушілері ретінде жүзеге асыратын алыс-берістерінен алатын табысы жатады. Халықаралық статистикада Халықтың табысы бастапқы табыс, меншіктен алынған табыс, ағымдағы трансферт, басқа да алынған игілік түрлеріне бөлінеді. Бастапқы табысқа жұмыскерлердің сыйақысы, өндірістік кооператив мүшелерінің табысы, бейкорпоративтік кәсіпорындардың жалпы кәсіпкерлік табысы жатады. БҰҰ сыныптамасы бойынша ақшалай және заттай нысандағы жалақы да, кәсіпкерлердің түрлі тұрпаттағы әлеум. және зейнетақылық сақтандыру жүйелеріне төлейтін жарналары да жұмыскерлердің сыйақысына жатқызылады. Меншіктен алынған табыста тұрғын үй иелерінің тұрғын үйлерге қатысты шартты түрде есептелген пәтерақысы, пайыз, дивиденд және рента қамтылады. Ағымдағы трансферт пен басқа да алынған игілікке әлеум. сақтандыру бойынша жәрдемақы, зейнетақы, өмірді сақтандыру бойынша төлем, басқа да ағымдағы трансферт, соның ішінде заттай трансферт те жатады. Аталмыш көрсеткіштердің қосындысы азаматтардың (үй қожалығының) жалпы табысы болып табылады. Одан тікелей салықтарды, әлеум. сақтандыруға, зейнетақы қорларына төленген жарналарды шегергеннен кейін азаматтардың (үй қожалықтарының) билігінде қалатын жалпы табыс құралады. Ол отбасы мен жеке адамның түпкілікті тұтынуы мен қорланымына жұмсалуы мүмкін. Халықтың табысы, сондай-ақ нақты және атаулы табысқа бөлінеді. Атаулы табыс — алынған табыстың ағымдағы бағамен есептелген ақшалай бағалануы. Нақты табыс — игіліктің мөлшерін көрсетеді, ол азаматтың немесе отбасының билігіндегі атаулы табысқа сатып алынады. Халықтың нақты табысының серпінін көрсету үшін тұтыну бағасының индексіне сәйкес атаулы табысты қайта есептеу, сондай-ақ тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің белгілі бір жиынының құнын көрсететін түрлі тұтыну бюджеттері қолданылады. Халықтың табысының статистикасы үй қожалықтарының бюджетін зерттеуге негізделген және алынатын табысқа қарай халықтың құрылымын көрсетеді: ең кедей халықтың 10%-ының табысы мен ең бай халықтың 10%-ының табысы, халықтың табысқа қарай саралануы дәрежесі, табысы күнкөріс минимумынан төмен азаматтардың саны айқындалады. Сондай-ақ халық санағы, табыс салығының статистикасы, әлеум. сақтандыру статистикасы, іріктеме зерттеулер де Халықтың табысының дерек көзі болып табылады. Пәнаралық демографиялық зерттеулерде табыс деңгейі және туу мен өлу көрсеткіштерінің серпіні арасындағы өзара байланыс қарастырылады. Қазақстанда атаулы ақшалай табыс түрлі көздерден құралады. 2001 — 05 жылдардағы кезеңде Халықтың табысының құ-рылымында әлеум. трансферттің үлесі айтарлықтай артты. Халықтың ақшалай табысының құрамында еңбектен түскен табыс басымдық алып отыр. Үй қожалықтарын зерттеу деректері бойынша олардың үлес салмағы 77%-ды құрады, оның 65%-ы жалдамалы еңбек табысы, 12%-ы дербес жұмыспен қамтылудан және кәсіпкерлік қызметтен түскен табыс.