Шамшырақ

Шамшырақ, маяк — кеменің жағалауды бағдарлауына әрі өз орнын анықтауын және оны әр түрлі навигациялық қауіптерден сақтандыруға арналған мұнаралық құрылыс. Шамшырақ жарықтауыш оптикалық жүйелермен және әр түрлі сигнал беруге арналған техникалық құралдармен: акустикалық (наутофон, диафон, сирена, су асты қоңырауы, осциллятор), радиотехникалық (радиошамшырақ) және радиоакустикалық аппараттармен жабдықталады.

Шамшырақ мұнарасы теңізге сұғынып жатқан жағалауға, портқа кіре беріске, өзендердің сағаларына не шығанақтарға, кейде жағалаулық жартастарға, құм қайраңдар мен су асты жартастарына орнатылады. Кемені теңіздегі қауіптерден сақтандыру үшін жүзбе Шамшырақтартар пайдаланылады. Шамшырақтарды бір-бірінен оңай ажырату үшін олардың әрқайсысына өзіне тән сигнал беретін құрал-жабдықтар орнатылады. Жарқырауық Шамшырақтардың алыстан көріну қашықтығы 20 — 50 км, ал радиошамшырақтардың сигналы 30 — 500 км және одан да қашықтықтан, акустикалық сигналдар 5 — 15 км-ден, гидроакустикалық Шамшырақтыңтың сигналдары 25 км-ге дейінгі қашықтан ажыратылады.

Шамшырақ ежелгі заманнан белгілі. Мысалы, б.з.б. 283 жылы ақ мәрмәрдан салынған “Әлемнің жеті кереметінің” бірі атанған Александрия шамшырағы (биікт. 143 м) 1500 жыл қызмет атқарған. Шамшырақтың жарықтауыш оптик. жүйесі жарық көзінен, оптик. аппарат пен фонарлық құрылыстан (атмосфераның зиянды әсерінен қорғау үшін) тұрады. Жарық көзі ретінде электрлік қыздыру және импульстік, т.б. шамдар, кейде ацетиленді, керосинді-калийлі шамдар қолданылады. Оптикалық аппараттарда жарық сәуле шағылыстырғыш, т.б. линзалар болады. Шамшырақтартар туралы нақтылы деректер навигациялық теңіз карталарында, су жолы туралы анықтамаларда, т.б. беріледі. 1974 жылы Балтық теңізінде радиоизотопты термоэлектрлі генератормен жабдықталған атомдық Шамшырақ іске қосылды.

Cілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том