Шерпалар
Шерпа — ұлт, Шығыс Непалда, Джомолунгма (Эверест) тауы аймағында, сондай-ақ Үндістанда қоныстанған.[1] Жалпы саны 154,6 мың адам. (2001, халық санағы).[2]
| Шерпа | |
| шаркхомбо | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
154 600 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
өңдеуТілі - кангпо тілі, тибет-бирма тілдеріне жатады. Жазуы тибет жазуы. Тибет және непал тілдері де таралған.[3]
Діні
өңдеуКәсібі
өңдеуДәстүрлі кәсіптері егіншілік (бидай, арпа, қарақұмық, жүгері, картоп, көкөністер) және таулы мал шаруашылығы (қой, қодас, дзо - қодас пен сиырдың буданы). Мал, жүн, май, құрғақ ірімшік саудасы. 20 ғасырдың ортасына дейін олар тұз, жүн, темір, астық саудасымен делдалдық саудамен айналысты. Олар биік таулы экспедициялар үшін гид және жүк тасымалдаушы ретінде пайдаланылады. Дәстүрлі қолөнері – тоқу (жүн көрпе, кілем, шапан), ағаш ою.[5]
Өмір салты
өңдеуШерпалар екі эндогамиялық бірлестікке бөлінеді - «кхадева» және «кхаменду», олардың құрамына 21 патрилиндік «ру» кіреді. Отбасы шағын, неке патрилокальды.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеу
Шерпаларда маусымдық көші-қонға байланысты қоныстардың бірнеше түрі бар. «Қысқы ауылдарда» (гунза) үйлер екі қабатты, төменгі қабаты қора мен қоймаға бөлінген, жоғарғы қабаты әдетте бір бөлмелі тұрғын үй. Қабырғалары тастан, төбесі екі жағы да тақтайдан жасалған. Терезелер екінші қабатта. Альпі жайылымдарындағы «жазғы ауылдарда» (йерза) тас тақталармен қапталған бір бөлмелі тас тұрғын үйлер. Биік таулы лагерлерде (реза) үйлер тастан жасалған, уақытша шатыры бамбук төсенішінен жасалған.[6]
Дәстүрлі киімдері
өңдеуДәстүрлі киімдері – ұзын және кең жеңді жейделер, әйелдердікі – жағасыз, ерлердікі – шағын жағалы, ерлер үшін кеудешелер, әйелдерге арналған кең жеңі бар жүннен тоқылған халаттар. Ерлерге арналған кең тік шалбар, әйелдерге арналған белдемше мен алжапқыш, иілген тұмсығы бар, үстіңгі жағы әшекейлі биік етік. Бас киімдер – ерлерге арналған сәлде, киіз және үлбір бас киімдер, әйелдерге арналған құлаққапты конустық бас киімдер. Асыл және жартылай бағалы металдардан жасалған зергерлік бұйымдар - алқалар, сырғалар, білезіктер жиі кездеседі.
Шерпалардың киімдері тибеттіктерге ұқсас. Соңғы уақытта үйден тоқылған жүн мен жібекті зауыттық материалдар алмастыруда. Көптеген шерпалар қазір өздерінің дәстүрлі киімдерінің орнына батыс киімдерін киеді.[7]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуНегізгі тағамдары – жүгері, бидай, арпа, қарақұмық ұны, картоп, қайнатылған және кептірілген ет. Шерпалар дәстүрлі тағамдардан мо-мо дайындайды. Тағамның құрамы тұшпара қосылған сорпаға ұқсайды. Шерпалар күріш пен арпадан жасалған сыраны және шайды жақсы көреді. Шай ішу рәсімі күніне бірнеше рет өткізіледі.[8]
Сілтеме
өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Шерпалар
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Шерпа сөзінің мағынасы. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.
- ↑ Шерпалар. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.
- ↑ Кеңестік тарихи энциклопедия. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Шерпалар. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 643. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Шерпалар. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.
- ↑ Шерпалар - олар кім, қайда тұрады?. Тексерілді, 18 желтоқсан 2024.