Шолпанкебіс

Шолпанкебіс (лат. Cypripedium) — сүйсіндер тұқымдасына жататын тамырсабақты көп жылдық шөптесін өсімдіктер.

Шолпанкебіс
Кәдімгі шолпанкебіс
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Дара жарнақтылар Сабы: Asparagales Тұқымдасы: Orchidaceae Кіші тұқымдасы: Cypripedioideae Тайпасы: Cypripedieae Кіші тайпасы: Cypripediinae Тегі: Cypripedium Карл Линней, 1753
Үлгілік түрі
Cypripedium calceolus Карл Линней, 1753
түрлері
50 түрі белгілі

Негізінен Солтүстік жарты шардың қоңыржай аймақтарында кездесетін 50-ге жуық түрі бар. Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтарындағы қылқанды, жалпақ жапырақты және аралас ормандардың, бұталардың, ылғалы мол шалғындардың арасында өсетін 3 түрі:

1. Ірі гүлді шолпанкебіс (Cyprіpedіum macranthon);
2. Кәдімгі шолпанкебіс (Cyprіpedіum calceolus);
3. Секпіл шолпанкебіс (Cyprіpedіum guttatum).

Бұлардың биіктігі 15 – 50 см. Тамырсабағы топыраққа төселіп, көлбей өседі. Сабағын түгелдей безді қысқа түктер қаптайды, сабағының түбінде қоңырқай түсті, жарғақты қынабы болады. Жапырақтарының пішіні эллипс, қандауыр тәрізді, сағағы болмайды, кезектесіп сабақты орай отырмалы бекінеді. Жапырақ тақтасының жиегін сирек түктер басқан.

Ірі гүлдері сабақ ұшына 1 – 2-ден жеке орналасады. 4 күлте жапырақшасының ұзындығы 3 – 10 см, екі шеңбер бойына орналасады (тостағаншасы болмайды). Сыртқы шеңбердегі екі күлтесі күрең қызыл, үстінде ақ, күлгін дақтары бар, ішкі күлтесінің түп жағы ұзын түкті. Күлтесінің біреуі басқаларынан ерекше ерін түзіп, жиегі ішке қарай қусырылып кебіске ұқсайды, өсімдіктің аты осыған байланысты қойылған. Аталығы екеу, жіпшесі аналықтың мойнымен тұтасып бірігіп кеткен. Аналығының жатыны 3 ұялы, ұзындығы 10 мм.

Тұқымнан және вегетативті көбейеді. Мамыр – маусым айларында гүлдеп, жеміс салады. Жемісі – қауашақ, піскенде тігінен қақырап ашылады. Бір қауашақта 3 – 4 млн-дай ұсақ тұқымы болады. Шолпанкебістің 3 түрі де өте сирек кездесетін өсімдіктер, таралу аймағы жылдан жылға азаюда, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.