Шора Нәрікұлы

Шора Нәрікұлы, Шора батыр (1480 – 15.8.1546, Қазан қаласы) – батыр, тарихи тұлға. Кіші жүздің Жетіру тайпалық бірлестігінің Тама руынынан шыққан. Оның шығу тегі жөнінде шежіре-аңыздар көп, сондай-ақ “Шора батыр” және “Нәріктің ұлы Шора” атты жыр-дастандар халық жадында сақталып, хатталған. Осы әдеби мұралар мен орыс жылнамаларында XV–XVI ғасырларда Тама руының Қазан қаласы маңын жайлағаны баяндалады.

Шора батыр
Өмірбаяны
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1480 (1480)
Қайтыс болуы	1546 (1546)
Әкесі	Нәрік хан
Балалары	Төрехан Бурахан Есімхан

Туысқан татар халқы да Шора Нәрікұлы мен оның әкесі Нәрік ханды Қазан қаласының тарихында елеулі із қалдырған қаһармандар ретінде таниды. Олар өмір сүрген кезең айбынды Алтын Орда мемлекеті ыдырап, Еуразия кеңістігінде бір-бірінен оқшаулана бірнеше мемлекеттік бірлестіктер – Қазан, Ноғай, Астрахан бой көтерген бұлағай уақиғаларға тұтас келді. Әсіресе, Қазан билеушілері күш біріктіріп, қуаты кемелдене бастаған Мәскеу патшалығына жартылай тәуелді күй кешіп отырған еді. Шора Нәрікұлы осы кезде тарих сахнасына шыққан. 1545 ж. ол Галица боярының баласы Васька Бортевті Мәскеудің ұлы князі Иван Грозныйға жіберіп, Қазан хандығының бұрынғы билеушісі Сафа Герей ханге қарсы күресу үшін әскери көмек сұрайды. Көп ұзамай 1546 жылы 17 қаңтарда орыстардың Қазандағы елшісі Игнатий Яхонтьевтен Мәскеудегі патша сарайына хат келеді. Онда Шора Нәрікұлы Гамет шейх, Әбүйірхан, Сейіт және Қадыш мырзалар бірігіп Сафа Герей ханді Қазаннан қуып шыққаны баяндалды. Сөйтіп, Қазанда Шора Нәрікұлы тобының жақтасы Шаһғали билік құра бастады. Бірақ қазандықтар Қырым ханының азғыруымен Шаһғалиге қарсы шығып, хан жағында аз ғана топ қалды. Оған қастандық жасалуынан алдын ала сақтанған Шора Нәрікұлы үлкен жиын сәтінде Шаһғалиді қашырып жіберді. Сафа Герей хан үшінші рет келіп Қазан тағына отырады да Шаһғалидің жақтастарын қуғындай бастады. 1546 жылы 15 тамыз күні Қазанда Шора Нәрікұлы Баубек, Қадыш, т.б. мырзалар өлтірілді. Осыдан кейін Шора Нәрікұлының бауырлары – Ислам, Әлікей Нәрікұлдары және аталық Шапқын Отышев бастаған 76 адам Мәскеуге қашып, бас сауғалады. Кейін олар еліне қайтып оралып, халықты кәпірлерге (орыстарға) қарсы шығуға үгіттеді. Орыс тарихшысы Н. Карамзиннің еңбектерінде ағайынды Нәрікұлдарының 1546 жылы 26 тамызда Қазан қаласын Мәскеу басқыншыларынан қорғауға қатысып, ерлікпен шайқасқандары айтылады. Жалпы, Ресей құжаттарында Шора Нәрікұлы “кінәз” деп көрсетілген. Демек, ол Қазан хандығының ел билеу саясатына тікелей араласып, ханға тікелей ықпал еткен “қараша” атты ақсүйектер тобына жатқан. Оны Шора Нәрікұлының Шаһғалиге қамқор болып, жаудан қорғауы, орыс патшасына елшілікке баруы дәлелдейді. Әдетте “қараша” атағы әр рудың ең таңдаулы әулет өкілдеріне беріліп, ұрпақтан ұрпаққа мирасқорлық жолмен ауысып отырған. Қазақ шежіресі бойынша Шора Нәрікұлынан Шотқара, Есенгелді, Жабал, Жөгі өрбиді. Ал Есенгелдіден Аташал, Аташалдан Торым. Торымнан Базарқұл, Базарқұлдан Көкі, Көкіден атақты Есет тархан туады.