Шымбай (қала)
Шымбай (қарақ. Shımbay, Шымбай, өзб. Chimboy, Чимбой) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) қала (1926 ж. бастап).
| Қала | |
| Шымбай | |
| қарақ. Shımbay | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Аймағы | |
| Ауданы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
42°56′09″ с. е. 59°46′31″ ш. б. / 42.93583° с. е. 59.77528° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°56′09″ с. е. 59°46′31″ ш. б. / 42.93583° с. е. 59.77528° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
XVII ғасыры |
| Бұрынғы атаулары |
Шаһтемір |
| Қала статусы | |
| Орталығының биiктігі |
64 ± 1 м |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
50 400 адам (2016) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
(+998) 6144 |
Шымбай шекарасы
| |
Ол аймақ астанасы Нүкіс қаласынан 56 шақырым жерде орналасқан. 1991 жылы 28,8 мың адам тұрды. Қалада мақта тазарту, азық-түлік кәсіпорындары орналасқан.
Тарихы
өңдеуШымбай XVII ғасырда балықшылар мен малшыларға арналған бекініс ретінде салынған. 1976-77-жылдары қарақалпақ археологтарының қазба жұмыстары кезінде VII және VIII ғасырларға жататын жәдігерлер табылды. Тарихи деректерде қала алғашында Шаһтемір деп аталған. 1643 жылы Хиуа хандығының құрамында болған Арал теңізінде бекініс салынды. Шымбай жағалаудағы аудандардың орталығы болды. 1740 жылы лейтенант Гладышев Шаһтемірге келіп, кейіннен былай дейді: «Бұл қаланың үйлері саздан тұрғызылған, айнала ормен қоршалған, олардың жанында көл бар, халық құдықтан су ішеді, маңайында қамыстар жалғыз өседі, теңіз бен қаланың арасы екі күн». 1741 жылы геодезияшы Муравин жасаған картада да Шаһтемір көрсетілген.
1890 жылы мектеп пен медициналық орталық ашылды. XX ғасырдың бірінші ширегінде қалада 80 дүкен болды, шымбай көпестері Орынбордан маталар мен басқа да тауарлар әкелді. 1907-08 жылдары жоңышқа тұқымы мен басқа да өнімдер Ресейге, АҚШ-қа, Германияға жөнелтілді. Бұл кезеңде Шымбайда мақта цехтары, майжуаздар, тері өңдеу зауыттары салынды. 1913 жылы жоңышқа тұқымын өңдейтін зауыт іске қосылды. 1916 жылы патша үкіметінің жергілікті тұрғындарды пайдалануына қарсы халық көтеріліске шықты. 1919 жылы Шымбайда жаңа мектептер ашылды. Шымбай 1927 жылы ауыл, 1974 жылы қала мәртебесін алды. 1980 жылы теміржол салынды.
Қалада Қарақалпақ ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты, сұрыптау станциясы, жалпы білім беру мектептері, кәсіптік-техникалық училище, кітапханалар, клубтар, мәдениет үйлері, студенттер мәдениеті сарайы, ауруханалар, перзентхана және басқа да емдеу мекемелері орналасқан[1].
Климаты
өңдеу- Орташа жылдық температура — +11,9 C°
- Желдің орташа жылдық жылдамдығы — 2,4 м/с
- Ауаның орташа жылдық ылғалдылығы — 57 %
| Шымбайдың ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Абсолюттық максимум, °C | 17 | 24 | 35 | 37 | 41 | 43 | 45 | 46 | 41 | 34 | 27 | 29 | 46 |
| Орташа максимум, °C | 1 | 4 | 11 | 22 | 28 | 34 | 35 | 34 | 27 | 19 | 10 | 3 | 19 |
| Орташа температура, °C | −4 | −2 | 5 | 14 | 21 | 26 | 28 | 26 | 19 | 11 | 4 | −2 | 12 |
| Орташа минимум, °C | −8 | −7 | −1 | 7 | 14 | 18 | 20 | 18 | 11 | 4 | −1 | −6 | 6 |
| Абсолюттық минимум, °C | −34 | −30 | −23 | −9 | −1 | 5 | 8 | 7 | −4 | −13 | −26 | −30 | −34 |
| Жауын-шашын нормасы, мм | 12 | 12 | 20 | 18 | 21 | 7 | 4 | 3 | 3 | 7 | 15 | 12 | 134 |
| Дерекнама: Ауа райы және климаты | |||||||||||||
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси (өзб.) (PDF).