Эде (халық)
Эде (өз аты - «бамбук қопаларында тұратын адамдар») — Вьетнамдағы Тхыонг тобының халқы. Даклак, Зялай, Контум, Кханхоа және Фуйен провинцияларының таулы аймақтары және Камбоджада тұрады. Саны 270 348 адам.[1]
| Эде | |
| радэ | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
270 348 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі сенімдер |
Тілі
өңдеуАустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының радэ тілінде сөйлейді. 1920 жылдардан бастап жазуы латын тіліне негізделген.
Діні
өңдеуДінге сенушілердің діни наным-сенімдері: дәстүрлі сенімдер.[2]
Кәсібі
өңдеуНегізгі дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын егіншілік (жүгері, маниок, тәтті картоп, темекі), мал шаруашылығы (буйвол, шошқа, құс шаруашылығы, кейбір топтарда пілдерді қолға үйрету), қолөнер (тоқымашылық, керамика, ұсталық, тоқу), терушілік. Суармалы күріш өсіру аздап дамыған.[3]
Тұрмыс салты
өңдеу
Көп балалы отбасылар, сорораттық және әмеңгерлік әдет-ғұрыптар сақталған. Ауылдарды (буон) мұрагерлік бойынша басшылар басқарады (попинеа). Сондай-ақ матрилиндік рулар осы уақытқа дейін сақталған.[4]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеуТұрғын үйлері қадалы, ағаштан немесе бамбуктан жасалған, қабырғалары көлбеу және шатырлы. Ұзын үйлер жиі кездеседі.[5]
Дәстүрлі киімдері
өңдеуЭде өкілдері, ерлер де, әйелдер де, олардың қолдарымен тігілген дәстүрлі киімдерге ие. Дәстүрлі түрде ерлердің костюмдері қара немесе қою көк түсті. Әйелдер костюмі белдемше мен жейдеден тұрады, белдемше ерекше дизайнға ие. Көйлек денеге қатты жабысып, беліне дейін түседі. Жеңдері қысқа және салыстырмалы түрде тар, ал киінуге ыңғайлы болу үшін мойын жоғары және кең болуады. Жейде қара-көк түсті, жағасында, жеңдерінде және етегінде жұқа қызыл, ақ және сары жолақтары бар етек жиектері бар.
Ерлер киімі – жиектері шашақ, кестеленген белдігі бар денені орайтын ұзын матадан тұрады. Ерлердің жейделері әйелдердікіне қарағанда кеңірек және ұзынырақ. Жеңдерң ұзын, жейденің артқы жағы алдынан ұзынырақ. Көйлек ортасында тіктөртбұрышты пішіндегі көлденең қатарлы әшекейлер бар. Белге орап, бір ұшын бүйірінен байлап, белді орнына бекітіп, екіншісін алдыңғы жағында бос қалдырады.[6]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуДәстүрлі тағамның негізі көкөніс, ет мереке күндері тұтынылады. Бетел шайнау, темекі шегу кеңінен таралған.[7]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Эде сөзінің мағынасы. Тексерілді, 23 желтоқсан 2024.
- ↑ Қазіргі заман энциклопедиясы. Тексерілді, 23 желтоқсан 2024.
- ↑ Эде. Тексерілді, 23 желтоқсан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 652. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Лескинен А.Н., Нго Дык Тхинь. Эде. Тексерілді, 23 желтоқсан 2024.
- ↑ Эде халқының дәстүрлі киімдері. Тексерілді, 23 желтоқсан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Эде. Тексерілді, 23 желтоқсан 2024.