Ғылым тілі

Ғылым тілі – ғылым негізде жасалатын өзіндік қалыптасу принциптері бар, стильдік өңі ерекше әдеби тілдің ғылымға қызмет ететін бір тармағы.
Адам, қоғам, табиғат жөнінде ақиқат ақпарат беретін, шындықты баяндайтын ғыл. мәтін (текст). Ғылым тілі көптеген ғыл.-зерттеулерде ғыл. стильмен теңестіріледі. Ғылым тілі жазумен тікелей байланысты. Өйткені ғыл. стиль жазу арқылы танылады. Ғылым тілі әдеби тілдің бір тармағы болғандықтан оның пайда болуы мен қалыптасуы сол әдеби тілдің жасалуына тікелей қатысты. Өйткені сол тілде ғыл.-зерт. жұмыстарының жүргізілуіне және ғыл. әдебиеттердің жазылуына байланысты ғылым тілі өрбиді.
Ғылым тілі айтылатын ойдың анықтылығын, дәлдігін, дұрыстығын және кез келген ғалым түсінерліктей дәйектілігін қалыптастыруы тиіс. Мұны белгілі бір ұғым, мәселе турасындағы логикалық жағынан тұжырымдалған толық хабарлама десе де болады. Сондықтан логикалық маңызы зор. Ғылым тіліндегі сөздер негізінен өзінің бастапқы мағынасында жұмсалады. Келтірінді, ауыспалы мағынадағы сөздер мұнда болмайды.
Ғылым тілін қалыптастыра бастаған ғылым салалары негізінен өздерінің терминдік лексикасын, термин сөздерін жүйелеп пайдаланады. Лексикада – атау сөздерді, морфологияда зат есім тұлғалы сөз таптарын, сондай-ақ етістік, есімдік, есімше, көсемше, т.б. сөз түрлері, синтаксис саласы бойынша – сөз тіркестерінің көптеген түрлері қолданылады. Семантикада – мағыналық, дәлдіктің болғаны шарт. Сонымен бірге ғылым тілінде интернационалдық сөздер де жиі кездеседі. Ғылым тіліне тән негізгі ерекшеліктер – ғылымның әр саласына байланысты өзінше дамиды. Мысалы, қоғамдық ғылымдар мен жаратылыстану ғылымдары салаларының немесе техника ғылымдары салаларының даму тарихынан өзара жіктелмейтін өзгешеліктерді байқауға болады. Қазақ тілінде ғыл. стильдің қалыптасуы бірдей емес. Оның кейбір нышандары Қазан төңкерісіне дейінгі шығып тұрған бірен-саран газет-журналдар мен кітапшаларда байқалғанымен, оның толық қанды қызмет ете бастауы 20 ғ-дың 20–30-жылдарынан басталады. Оның көш басында Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Шоқай, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, Ә.Ермеков, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Қ.Жұбанов сынды тұлғалар тұрған. Онда да ғылымның бар саласы бірдей «қазақыланбағаны» белгілі. Әсіресе, тіл мен әдебиет, өнер мен мәдениет салаларын қазақша сөйлетуде Байтұрсыновтың еңбегі ерекше зор. Аталған салалар бойынша қазақ тілінің Ғылым тілі ретінде қалыптасып, дамуы тек осы адамның еңбегіне байланысты болғаны мәлім. Ал ғылым тілі көрініс берер әдісі түрлі моногр. зерттеулер, оқулықтар, мақалалар, баяндамалар, тезистер, патенттер, т.б. сан-салалы еңбектермен танылады.
Ғылым дамуымен бірге онда жаңа ұғымдар мен атаулар пайда болып жатады. Мұндай жаңа сөздер ғыл. қолданыста неологизмдер деп аталады. Өмірдің даму заңдылығына сәйкес әлгіндей жаңа сөздердің біразы тұрақталып, біразы қолданыстан ығысып жатады. Мысалы, бір кезде қолданыстан түспейтін социализм, коммунизм, комсомол, совхоз, колхоздар мен бесжылдықтар тарихынан осыны аңғаруға болады. Қазақ тілінде қоғамдық ғылымдардың кейбір салалары болмаса, жалпы ғылым тілі толық қалыптаспағаны байқалады.

Дереккөздер

<references>