Қазан (ыдыс)

Қазан — тамақ пісіруге арналған шойыннан немесе басқа металдан құйылып жасалған ыдыс. Қоладан, мыстан, шойыннан құйылады. Мыс пен қоладан қалыпқа құйылып, түрлі өрнекпен, аңдар бейнесімен әшекейленген қазандар алғаш рет сақ дәуірі ескерткіштерінен қазып алынған. Басқа ыдыстарға қарағанда қазақ өмірі мен мәдениетінде алатын орны мүлде жоғары. Өйткені ол күнделікті тіршілік құралы. Қазақ дастарханына түсетін тағамдардың барлығы да (қымыздан басқасы) ең алдымен осы қазаннан өтеді. Халық жай ғана қазан демей «қара қазан» деп қастерлеп айтады. Бұл жерде қара сөзі қасиетті, киелі, берекелі деген ұғымды білдіреді. Бұл кезеңде құрбан шалуға арналған қола қазандар кең тараған. Кейінірек қазан шойыннан құйылатын болған. Қазанды көтеруге ыңғайлы болуы үшін ернеу тұсына сырт жағынан 2–4 құлақ жасалады. Ертеректе қазақтар көші-қон кезінде қазанды қазанқапқа салып, арбаның артқы жағына немесе түйенің ашамайына іліп алып жүрген. Қазанның сыйымдылығы әр түрлі. Он екі қарыс тай қазаннан бастап, екі литр ғана су сиятын кішкене Қазан болады. Дәстүрлі қазақ қоғамында Қазан қасиетті саналады. Әлкей Марғұлан «Құламерген» жырының желісіне ерекше назар аудара келе, Қазанға байланысты «Қазан мықты болса, ел де мықты. Қазан – шаңырақ сияқты, бүтіндіктің белгісі. Ол құрыса, ел де құриды», – деп жазады. Күнделікті тәжірибеде киелі саналатын қазанға қатысты наным-сенім, ырым, жоралғылар қазақ арасында баршылық. Қазан культі көшпелі халықтардың бірқатарында сақталған.

Қазан