Қазақстан-Түрікменстан қатынастары
Қазақстан-Түрікменстан қарым-қатынасы — Қазақстан мен Түрікменстан арасындағы дипломатиялық қатынастар. Дипломатиялық қатынастар 1992 жылы 27 тамызда құрылды. Қазақстанның Ашхабадта елшілігі бар, Түрікменстанның Астанада елшілігі бар. Бұл екі ел де ЭЫҰ, ЕҚЫҰ, ТМД және БҰҰ мүшелері болып табылады, сонымен қатар Түркі кеңесінде белсенді өзара іс-қимыл жасайды.
 | |
 Қазақстан |
 Түрікменстан |
Қазіргі уақытта Түрікменстанның Қазақстандағы елшісі - Батыр Дурдымұратұлы Режепов, Қазақстанның Түрікменстандағы елшісі - Еркебұлан Оңалбекұлы Сәпиев. Түрікменбашы қаласында Қазақстан консулдығы, ал Ақтау қаласында Түрікменстан Консулдығы жұмыс істейді.
Саяси қатынастар өңдеу
Екі ел арасындағы саяси диалог әрқашан сындарлы, екіжақты қатынастар мен халықаралық саясаттың негізгі мәселелері бойынша қайшылықтар жоқ. Түрікменстан бейтарап саясат жүргізеді, жаһандық бейтараптық қағидатын ұстана отырып, Қазақстан, керісінше, барлық халықаралық бастамаларға белсенді қатыса отырып, ашық саясат жүргізуге тырысады. Геосаяси тұрғыдан Түрікменстанды Қазақстан Ресеймен және Қытаймен тікелей байланыстан бөледі. Елдер арасындағы қатынастардың бүкіл тарихында шиеленіс ошақтары болған жоқ, сонымен бірге елдер арасындағы қатынастар пассивтілікпен сипатталады. Түрікменстан мен Қазақстан бір-біріне мүлдем бейтарап. Жоғары деңгейдегі келіссөздер тұрақты негізде жүргізіледі. Барлық ортақ мүдделер бойынша Тараптар қойылған барлық мәселелерді сындарлы түрде шешеді. Түркі серіктестігі аясында Қазақстан мен Түрікменстан геосаяси қатынастарда, әсіресе әскери-саяси ынтымақтастық мәселелерінде адал.
2013 жылғы 10-11 мамырда Түрікменстан президенті Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың Қазақстанға мемлекеттік сапары өтті, оның барысында Қазақстан басшысы Нұрсұлтан Назарбаевпен кездесу және "Солтүстік-Оңтүстік" трансұлттық теміржолының (Қазақстан—Түрікменстан—Иран темір жолы) түрікмен-Қазақстан учаскесін пайдалануға беру салтанатты рәсімі өтті.
Түрікменстанның Қазақстандағы елшілігі өңдеу
Түрікменстанның Қазақстандағы елшілігі (Астана қ.) 1999 жылы 4 мамырда ашылды. Елшілік Астана қаласы, Отырар көшесі, 8/1 мекенжайында орналасқан.
2016 жылғы ақпаннан 2018 жылғы наурызға дейін Түрікменстанның Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі лауазымы бос қалды.
2018 жылғы 24 наурызда Түрікменстанның Қазақстандағы елшілігін Түрікменстанның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Тойли Көмеков басқарды.
Елшілер өңдеу
- Ағаханов, Халназар (06.05.1999 — 28.01.2000)
- Абалақов, Мұхаммед Қожамұхаммедұлы (28.01.2000 — 20.03.2008)
- Қасымов, Құрбанмұхаммед Гаджарұлы (20.03.2008 — 2009)
- Ақмұрадов, Махтумкули Қиясұлы (2010-2016)
- Көмеков, Тойли (24.03.2018 — 20.01.2020)
- Реджепов, Батыр (01.01.2021 — қазірге дейін)
Қазақстанның Түрікменстандағы елшілігі өңдеу
Қазақстанның Түрікменстандағы (Ашхабад қ.) елшілігі 1999 жылы ашылды. Елшілік Ашхабад қ., Гарашсызлық шаелі, кк мекенжайында орналасқан. 11, 13, 15.
Елшілер өңдеу
- Амангелді Жұмабаев (1999-2004)
- Вячеслав Гиззатов (2004-2005)
- Мұрат Атанов (2005-2008)
- Асхат Оразбай (2008-2012)
- Орман Нұрбаев (2012-2017)
- Жандос Асанов (2018-2019)
- Еркебұлан Сәпиев (2019-қазірге дейін)
Эпизодтар өңдеу
Гүлгелді Аннаниязов ісі (2002) өңдеу
2002 жылдың 1 қыркүйегінде Қазақстанда Түрікменстан азаматы Гүлгелді Аннаниязов ұсталды. Түрікменстан елшілігіне қамауға алу туралы хабарланды, содан кейін түрікмен тарапы г.Аннаниязовты Түрікменстанға елден заңсыз кеткендігі негізінде экстрадициялауды талап ете бастады.
Г. Аннаниязов 1995 жылы 12 шілдеде Ашхабадта үкіметке қарсы демонстрацияның сегіз ұйымдастырушысының бірі болды, қамауға алынып, әртүрлі бас бостандығынан айырылды. Түрмеде отырғанда г. Аннаниязов қатты ауырып қалды. Осыған байланысты Түрікменстан үкіметінен г.Анниязовты азат етуге ұмтылған халықаралық құқық қорғау қоғамдастығының қысымы күрт күшейе түсті.
1999 жылдың қаңтарында г. Аннаниязовты Түрікменстан президенті кешірді және Түрікменстан аумағынан кетпеу шартымен босатылды.
2002 жылдың тамыз айының соңында жалған құжаттарды пайдаланып, г. Аннаниязов Түрікменстаннан Қазақстанға көшіп, сол жерден Ресейге келіп, баспана сұрап Ресей билігіне жүгінуді жоспарлады, бірақ оны Қазақстанға шығарып, жергілікті құқық қорғау органдары ұстады.
Г. Аннаниязовты ұстау туралы белгілі болғаннан кейін Түрікменстан оны дереу отанына қайтаруды талап етті. Өз кезегінде АҚШ үкіметі Қазақстан басшылығына г.Аннаниязовты өз дипломаттарының қорғауына беру туралы өтініш білдірді.
Барлық тараптармен ұзақ келіссөздерден кейін қазақ тарапы Түрікменстанның талаптарынан бас тарту және Г. Аннаниязовты БҰҰ-ның Қазақстандағы босқындар жөніндегі Жоғарғы Комиссары Басқармасының бөлімшесіне жеткізу туралы шешім қабылдады. БҰҰ қызметкерлері АҚШ-тың дипломатиялық миссиясының қолдауымен г.Аннаниязовтың Қазақстаннан Норвегияға кедергісіз ұшуын қамтамасыз етті, онда ол саяси баспана алды.
2008 жылдың маусымында г. Аннаниязов Түрікменстанға оралды, онда ол қамауға алынып, 11 жылға бас бостандығынан айырылды. Қазіргі уақытта оның тағдыры белгісіз.
Ит контрабандасы жанжалы (2005) өңдеу
2005 жылғы 25 шілдеде түрікмен ресми баспасөзінде Түрікменстаннан Қазақстанға алабай (Орта Азия шопаны) тұқымды екі итті заңсыз әкету әрекетінің жолын кесу туралы хабарлама жарияланды.
Атап айтқанда, 2005 жылдың 22 шілдесінде Балқан велаятының "Гарабогаз" кеден бекетінің қызметкерлері Қазақстанның Түрікменстандағы елшілігінің дипломатиялық нөмірлік белгілері бар "Toyota Land Cruiser" автокөлігін ұстады. Автокөлікті Түрікменстандағы Қазақстан Елшілігінің жүргізушісі Александр Балакирев басқарды. Одан басқа көлікте Қазақстан Елшілігінің үшінші хатшысы Тоқтар Игембаев және Түрікменстанның үш азаматы болды. Автокөліктің жүксалғышынан кеденшілер екі асыл тұқымды алабайды тапты: Арвана (Түрікменстанның ит жекпе — жегінен екі дүркін чемпион) және Ақжа-тарихтағы ең жақсы тұқым өкілдерінің бірінің ұрпағы. Иттерді Қазақстанға шығаруға тырысып, еріп жүрушілер Түрікменстанның табиғатты қорғау Министрлігі жанындағы сараптамалық кинологиялық комиссия берген рұқсаттарды ұсынды.
Жедел жүргізілген тексеру ұсынылған рұқсаттардың жалған екенін анықтады. Сондай-ақ, Қазақстаннан белгілі бір сатып алушы Түрікменстанда 7500 АҚШ долларына екі алабаев сатып алғаны анықталды. Сатып алушының өкілі Қазақстанның Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Вячеслав Гиззатов болды, ол сондай-ақ иттерді әкетуге жалған құжаттар дайындағаны үшін ақы төледі және түрікмен-қазақ шекарасын кесіп өту үшін дипломатиялық нөмірлері бар автокөлікті және елшіліктің ілеспе қызметкерлерін ұсынды.
Тергеуді аяқтау және баспасөзде кінәлілерді жариялау үшін Түрікменстанның құқық қорғау органдарына 2005 жылдың 23-24 шілдесінде екі демалыс күні қажет болды.
Қазақстан СІМ баспасөз хатшысы Ілияс Омаровтың ресми түсініктемесімен сөз сөйледі, онда оқиғаның басқа нұсқасы баяндалды. И. Омаровтың айтуынша, 2005 жылғы 22 шілдеде Қазақстанның Түрікменстандағы елшілігінің екі қызметкері ақтауға қызметтік автокөлікпен іссапарға жіберілген. Иттер Түрікменстан азаматына тиесілі болды-қазақ жоғары оқу орындарының бірінің студенті, оларды Қазақстанға апару керек еді, ол туралы Елші в.Гиззатовтан сұрады. Елші студентпен кездесуге барды, әсіресе ол иттерді жақсы көретіндіктен және иттерге арналған құжаттарды алдын-ала тексеріп, Түрікменстан СІМ-ге көлікте алабай болатындығы туралы хабарлады. Қазақстан СІМ өкілі кеден бекетіндегі оқиғаны "тітіркендіргіш түсініспеушілік"деп атады.
2005 жылғы 27 шілдеде Қазақстанның Түрікменстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Вячеслав Гиззатов қызметтен босатылды. Бірнеше айдан кейін ол Қазақстан СІМ Мемлекеттік шекараны демаркациялау департаментінің бастығы болып тағайындалды.
Қазақстанның Түрікменстандағы елшілігінің үшінші хатшысы Тоқтар Игембаев Түрікменстаннан да шақырылып, Қазақстан СІМ жүйесінде дипломатиялық қызметін жалғастырды.
Түрікменстан азаматтарының тағдыры: жүргізуші Александр Балакирев, ит иесі Рамеш Қасымов, Мұхаммедсаил Саилов, кеденшілер ұстаған Бегенч Дурдыевтің студенті, сондай-ақ пара алған және иттерді әкетуге жалған құжаттарды ресімдеген Түрікменстанның табиғат министрлігінің Сараптамалық комиссиясының мүшесі Довлет Курриковтың тағдыры белгісіз. Иттерге не болғаны да белгісіз.
Қазақстан азаматтарын қамауға алу туралы іс өңдеу
2012 жылғы 19 қазанда Түрікменстан ГӨС "Гарабогаз" шекара заставасының шекара нарядымен мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өткені және Түрікменстан аумағына үш шақырымға терең енгені үшін Қазақстанның жеті Қарулы азаматы ұсталды, олардың төртеуі Қазақстанның ішкі істер және көші-қон қызметі органдарының қызметкерлері болып шықты. Ұсталғандардан суық және атыс қаруы, сондай-ақ оқ-дәрілер тәркіленді.
Түрікменстанның сыртқы істер министрлігі оқиғаның егжей-тегжейлері туралы ақпаратпен Қазақстанның Түрікменстандағы Елшілігіне ресми нота жіберді, содан кейін өз тарапынан қазақ тарапы мәлімдеме жасады.
Маңғыстау облысы Ішкі істер департаментінің баспасөз қызметінің өкілі Қайрат Өтебай Маңғыстау облысы Қарақия ІІБ Көші-қон полициясының төрт қызметкері "бастықтың бұйрығы негізінде" заңсыз көшіп-қонушылар мен іздеуде жүрген адамдарды анықтау бойынша жедел-профилактикалық іс-шара өткізгенін айтты. Алайда олар адасып, шекараны қате кесіп өтіп, Түрікменстанға үш шақырымға тереңдей түсті, оларды түрікмен шекарашылары ұстады.
2012 жылдың желтоқсанында Ашхабад қалалық соты барлық жеті шекара бұзушыны жеті жылға бас бостандығынан айырды. Қазақстан Үкіметі жазасын өтеу үшін сотқа дейін де, соттан кейін де өз азаматтарын Қазақстанға қайтаруға қол жеткізе алмады. 2013 жылғы 15 ақпанда Түрікменстан президенті Гурбангулы Бердімұхаммедов барлық жетеуін кешірді, жазасын одан әрі өтеуден босатылып, Қазақстанға қуылды.
2013 жылдың маусым айында Қазақстанның Маңғыстау облысы ІІД ішкі қауіпсіздік басқармасы жүргізген қызметтік тергеу аяқталды, оның қорытындысы бойынша жанжалға қатысы бар көші-қон полициясының төрт қызметкері жұмыстан шығарылды. Тексеру көрсеткендей, олар осы уақытта іссапарда болуы керек еді, бірақ олар өз бетінше маршруттарын ауыстырып, аң аулауға аттанды, өздерімен бірге үш жергілікті кәсіби аңшыны алып жүрді. Сонымен қатар, көші-қон полициясының қызметкерлері мас болып, Түрікменстан аумағына кездейсоқ кіргені анықталды.
Мәдени ынтымақтастық өңдеу
Бірлескен көрмелер мен басқа да іс-шаралар өткізіледі. 2009 жылы Ресей (Татарстан және Орынбор облысы), Қазақстан және Түрікменстан аумағы бойынша халықаралық ралли-рейд өтті, 2009 жылғы Дакар сериясының жалғыз кезеңі. Ралли Ресей президенттері — Дмитрий Медведев, Қазақстан — Нұрсұлтан Назарбаев және Түрікменстан — Гурбангулы Бердімұхамедовтың бастамасымен өткізілді және оның маңызы тек спорттық акциядан асып түсті. "Жібек жолы" раллиі ежелгі заманнан бері Түрікменстан, Ресей және Қазақстан халықтарын байланыстырып келе жатқан достық пен тату көршіліктің ажырамастығының тағы бір символы болуға шақырылды.
2013 жылдың мамыр айында Астанада Түрікменстан президенті Гурбангулы Бердімұхамедовтың қазақ тіліне аударылған "Түрікменстанның емдік өсімдіктері" атты кітабының тұсаукесері өтті.