Қазына

Сақтар б.з.б IХ – II ғасырлар өмір сүрген. Егер сен асыл тастарыңды лақтырып тастап, Садақпен қорамсақты ғана асынып, Сақтардың ішінде ғана өмір сүрсең, Онда мен сияқты сен де еркіндікте жүрер едің. Анахарис.Б.з.б. 620-555 жылдар.

Кемерлер –сақтардың Еуропаға барған алдыңғы легі.Азов теңізі мен Қара теңіздің аралығын жайлаған кемерліктер шығыстан ауып келген көшпелілер-дің ұрпағы.Олар б.з.б 2-1 мың жлд аралығында өмір сүрді.Кемерлер 2теңіз аралығында егіншілік пен және мал шаруашылығымен айналысқан. Массагеттер – Каспий сырты мен Арал теңізі жағалауларын мекендеген тайпалар тобының атауы.Олар көшпелі халық болған.Қару-жарақтары мен әшекейлері мыс пен алтыннан жасалған.Ахемен әулеті мемлекетінің негізін қалаған парсы патшасы Кир массагеттермен соғыст аолардың падиша ханымы Томиристен жеңіліп,қаза тапты.Олар күнге табынып,жылқы сойған. Асылар,исседондар – Қазақстан жерін мекендеген сақ тайпасы.Батыста Кіші Қаратаудың жарқабақты жотасы арқылы арыс тайпасымен шектесіп,жазықтықтағы Асы өзенінің аңғарыннан бастап шығысқа қарай Талас,Шу,Іле өзендерінің аңғарларына дейін,Тарбағатай мен Алтайға дейінгі аралықты мекендеген. Оңтүстіктен Тәңіртау шектеген.Жазда – Сарыарқаны,қыста – Ыстықкөлді мекендеген.Негізгі мекені – Жетісу.Мал бағып,егін егіп,кен өңдеумен айналысқан. Дахтар – Каспий теңізінің шығыс бөлігін мекендеген.Олар – Арал теңізі мен Сырдарияның қыр жағында,Каспий теңізі мен Әмударияның аралығында көшіп жүрген. Тарғытай – сақтардың тұңғыш патшасы. Шамамен біздің жыл санауымыздан 1500 жыл бұрын өмір сүрген. Тарғытай жөнінде алғашқы мәлімет Геродоттың «Тарих» атты еңбегінде берілген.Тарғытайдың Липоксай,Арпақсай және Қолақсай атты ұлдары болған.Ғалымдар арасында,Тарбағатай тауы осы Тарғытай есімімен байланысты қойылған деген пікір де бар. Ишпақай – сақтардың көсемі.Б.з жыл санауымыздан бұрынғы 600 жыл өмір сүрген. Аморга – сақтардың бір тармағының патшасы.Грек тарихшысы Ктесийдің деректерінде Иран патшасы Кир шамамен б.з.б 535-534 жылдары Аморга елін шауып,Аморганың өзін тұтқындайды.Кейін жұбайы оны құтқарып,Кир мен бірге Аморгандар,жорыққа шығады.Геродот өз жазбасында Аморганы Омарг деп атайды. Атей – сақ патшасы.Б.з.б IV ғас.өмір сүрген,бытыраңқы сақ тайпаларын бір-іктіріп,сол ғасырдың 40-жылдары Азау теңізінен Дунай өзеніне дейінгі жерді алып жатқан,Сақ патшалығын құрды.Атей б.з.б 339 ж Македония патшасы Филип II-мен соғыста қаза тапты. Алып Ер Тоңға,Африсиаб (шамамен б.з.б VI –IV ғас.) – Тұран патшасы,қол-басшысы,батыр,сақ,түркі жұртының ұлы тарихи тұлғасы,айбынды көсемі. Оның Тұран мемлекеті Әмудариядан Енисейге дейінгі жерді алып жатты. Ахамендік сына жазу ескерткіштерінде сақтарды үш топқа бөлген.Олар:хау-маварга сақтары (амюрийліктер) («хадма сусынын даярлайтын сақтар»),тигра хауда сақтары (шошақ бөрікті сақтар), тьяй-парадарая сақтары (таңіздің арғы жағындағы жағындағылар).Бұлар Орта Азияның оңтүстігін,Арал теңізінің төңірегін,Жетісу алқабын мекендеген. Тұмар ханым(Томирис)-массагеттердің падишасы.Шамамен б.з.б 570-520 ж арасында өмір сүрген.Массагеттер тарихта «ұлы сақтар»атанған.Талай елді жаулаған Кир патша осы сақтар елінің падишасы Томиристің өзіне тұрмысқа шыққанын қалайды.Ондағы ойы сол елді өзіне қарату болған.Бірақ Томитис өз келісімін бермей: «Еліңе қайт.Мен сенің ұсынысыңды қабылдай алмай-мын.Елімді жепрге қарата алмаймын»,- деген жауап алады.Оған ашуланған Кир өзеннен көпір салып өтпек болады.Тұмар оған «Көпір салып әуре болма, бергі жағаға өт.Мен әскеріммен үш күндік жерге шегініп тосамын»-дейді.Сол соғыста Кир патша ұлы қазақ жеріндегі Талас даласында ажалын табады.Тұмар кейін сақ елін басқарады. Анарыс,Анахарис – сақ ғұламасы.Б.з.б VII –IV ғас.өмір сүрген.Тарихта «Скиф Анахарис» деген атпен танылған. Есік жазуы – Қазақстандағы сақ дәуірінен сақталған жазба ескерткіш. Алтын адам –Есік обасынан табылған алиын киімді сақ жауынгері.Жасы 17-18 шамасындағы сақ жауынгерінің мүрдесі қабірде басы батысқа қаратылып жатқызылған.

Автор:Садақбай Қазына