Уикипедия

Қатысушы:Kuanov Gizat/зертхана

Ву Цзяньсюн
Chien-Shiung Wu
Туған күні

31 мамыр 1912 (1912-05-31)

Туған жері

Тайцан, Цзянсу, Қытай

Қайтыс болған күні

16 сәуір 1997 (1997-04-16) (84 жас)

Қайтыс болған жері

Нью Йорк, Нью Йорк, АҚШ

Азаматтығы

Қытай, АҚШ

Ғылыми аясы

физика

Жұмыс орны

Беркли Калифорния Университеті, Принстон университеті, Колумбия университеті

Ғылыми дәрежесі

философия докторы

Альма-матер

Нанкин университеті, Беркли Калифорния университеті

Ғылыми жетекші

Эрнест Орландо Лоуренс

Несімен белгілі

Тұңғыш болып кеңістіктік нақтылықтың өзара әлсіз әсерлесу кезінде бұзылуың дәлелдеді

Марапаттары


АҚШ ұлттық ғылыми медалі(1975),

Вольф сыйлығы(физика, 1978)

Ву Цзяньсюн (мадам Ву атымен де әйгілі; қыт. жаз. 吳健雄, пінин Wú Jiànxíong, тран. У Цзяньсюн; ағыл. Chien-Shiung Wu; 31 мамыр 1912, Тайцан — 16 ақпан 1997, Нью-Йорк) - Қытайдан шыққан американдық физик. Манхэттен жобасына қатысты. Кеңістіктік нақтылықтың өзара әлсіз әсерлесу кезінде бұзылуың эксперименталды түрде дәлелдеді, бұл тәжірибе оның есімімен аталды. АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшесі (1958)[1], Қытай ғылым академиясының шетелдік мүшесі (1994)[2].

Өмірбаяны

өңдеу

Вудың ата-бабалары Тайюаньнан шыққан, Шаньси провинциясы, бірақ өзі Цзянсу провинциясының Тайкан қаласында дүниеге келген, 1929 жылы Ұлттық орталық университетке түсіп, 1930-1934 жылдары Нанкин орталық университетінің физика бөлімінде оқыды, 1934-1936 жж. ол университетте ғылыми жұмыстармен айналысты. 1936 жылы ол Тайюаньдағы досы химик Дун Руофенмен бірге АҚШ-қа оқуға кетті. Ву Берклидегі Калифорниялық университетін бітіріп, сол жерде 1940 жылы физика ғылымдарының философия докторы дәрежесін алды. Екінші дүниежүзілік соғысқа және Қытайдағы биліктің ауысуына байланысты Ву АҚШ-та қалды, физик Люк Юаньға үйленді. Сексуалдық шектеулерге байланысты жұмыс кезінде қиындықтарды бастан өткізген Ву күйеуімен бірге Шығыс жағалауға көшіп, Принстон мен Колумбия университеттерінде сабақ берген. Сол жерде, 1944 жылы ол Манхэттен жобасына қатысты - ол уранды байытумен айналысқан[3].

1965 жылы Ву-дың «Бета-Ыдырау» монографиясы жарық көрді.

1973 жылы Қытайға барды. Сол сапар барысында ол ата-анасының қабірлерінің қиратылғанын және оның ағасы мен көкесінің мәдени революция кезінде қайтыс болғанын анықтады[3].

1975 жылы Американдық физикалық қоғамның президенті атанды, Ву бұл қызметті атқарған тұнғыш әйел[3].

1978 жылы физика бойынша алғашқы Вольф сыйлығының лауреаты аталды. Оның критерийлерінің бірі Нобель сыйлығын алмай-ақ алуға лайық деп санайтындарды қарастырды. 1981 жылы зейнетке шығып, эмерит профессоры атанды.

1997 жылы инсульттан қайтыс болған. Қытайда әкесі салған және жастайында барған мектебінің қасында жерленді, сол мектептің ауласында Ву Цзяньсюнның ескерткіші орнатылған[3].

Ғылымға қосқан үлесі

өңдеу

1956 жылы Ли Чжендао мен Ян Чжэннинг Ву-ға кеңістіктік нақтылықтың сақтау заңын қолданбай құрылған өзара әлсіз әсерлесудің жаңа теориясын тексеру үшін тәжірибе жасауды ұсынды. Бұл тәжірибе, қазір «Ву эксперименті» деп аталады, оның басшылығымен 1956 жылы ұйымдастырылды және нақтылықты сақтау заңы әлсіз өзара әрекеттесу кезінде жұмыс істемейтінін көрсетті. Алғашында ғылыми қауымдастық бұл нәтижені сенімсіздікпен қабылдады, дегенмен, Ву экспериментіне ұқсас және принципиалды түрде ерекшеленетін эксперименттердің қайталануы оның алған нәтижелерін растады. Кейінірек Ли мен Ян физика бойынша Нобель сыйлығымен марапатталды, ал Ву марапатсыз қалды[3], оны көпшілік сексизмнің көрінісі деп қабылдады.

Әрмен қарай Ву орақ тәрізді-клеткалы анемия тудыратын гемоглобиннің молекулалық өзгеруін зерттеді.

Ву Цзяньсюн көпшілік алдында сөйлеген сөздерінде сексизмге наразылығын және әйелдердің ғылыммен айналысуға тең құқығын жариялады: «Мен әйелдерді ғылым мен техникада жұмыс істеуге жеткілікті ақылды емес деп санайтын объективті адам бар екеніне күмәнданамын»; «Менің ойымша, еркек немесе әйел, бұл кішкентай атомдар мен ядроларға, математикалық белгілерге немесе ДНҚ молекулаларына еш маңызды емес»[3].


Марапаттары мен атақтары

өңдеу
  • 1948 – Американдық физикалық қоғамның мүшесі болып сайланды
  • 1962 – John Price Wetherill медальі
  • 1963 – Физика бойынша Комсток сыйлығы
  • 1975 – АҚШ ұлттық ғылыми медалі, «For her ingenious experiments that led to new and surprising understanding of the decay of the radioactive nucleus»
  • 1975 – Том Боннер сыйлығы, «For her pioneering work in beta decay, and particularly for carrying out beautifully precise experiments, crucial for unraveling of the nature of the weak interactions»
  • 1978 – Физика бойынша Вольф сыйлығы
  • 1986 – Эллис аралының Құрмет медалі
  • 1990 – Ву атындағы 2752 Ву Цзяньсюн астероиді атанды
  • 2021 – АҚШ-тың пошта маркасында бейнеленген


Дереккөздер

өңдеу

[4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13]

  1. ↑ NAS, C.S.Wu
  2. ↑ Backdrop: CAS Foreign members (1994-2002) // Chinese Academy of Sciences, 6 июня 2004
  3. ↑ a b c d e f «Квантик» №4, М.Молчанова, 2020
  4. ↑ AHF, Chien-Shiung Wu
  5. ↑ Chien Shiung Wu // FemBio: Көрнекті әйелдердің мәліметтер қоры
  6. ↑ Brozović D., Ladan T. Chien-Shiung Wu // Hrvatska enciklopedija
  7. ↑ Chien-Shiung Wu // Encyclopædia Britannica
  8. ↑ Chien-Shiung Wu // Энциклопедия Брокгауз
  9. ↑ Chien-Shiung Wu | National Science and Technology Medals Foundation
  10. ↑ The President's National Medal of Science: Recipient Details | NSF - National Science Foundation
  11. ↑ Prize Recipient
  12. ↑ Tom W. Bonner Prize in Nuclear Physics
  13. ↑ Hello, 2021 - U.S. Postal Service Announces Upcoming Stamps - Newsroom - About.usps.com
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қатысушы:Kuanov_Gizat/зертхана&oldid=2878712» бетінен алынған