Қиысу

Қиысу — синтаксистік байланыстың жиі қолданылатын түрі, сөйлемдегі бағыныңқы мүше басыңкы мүшенің грамматикалық тұлғасына не грамматикалық мағынасына қарай тұлғаланып байланысады. Қиысу сөйлемде бастауыш пен баяндауыштың арасын байланыстырады. Бастауыш пен баяндауыш жіктік жалғаулары арқылы не жіктелу ретімен жақ жағынан жекеше, көпше түрде үйлесіп байланысады. Мысалы: Мен айттым — сен айттың — ол айтты. Біздер айттық — сіздер айттыңыздар — олар айтты.

Қиыса байланысқан сөздердің бірінші компоненті қай жақта тұрса, екінші компоненті де сол жақта болып келеді, ал бірініші компоненті жекеше немесе көпше тұлғада келсе, екінші компоненті де сондай тұлғада болады.

Қолданбалы тіл білімі (орыс. прикладное языкознание) — тілге байланысты практикалық мәселелерді шешу әдістерімен шұғылданатын тіл біліміндегі бағыт.

Тіл білімінің мәселелері

Тіл білімінің дәстүрлі, қолданбалы мәселелері мынадай:

• әліпби түзу, оны жетілдіру;
• ауызекі сөйлеудің, шет тіл сөздерінің жазылуын реттеу; *стенография;
• соқырларға арналған жазу жүйесін жасау;
• ғылыми-техникалық терминологияны қалыптастыру;
• жаңа өнімдер мен тауар атауларының колданылу ережесін жасау;
• тілді оқыту әдістемесін жетілдіруге қажетті тілдік материалды сұрыптау, осы сияқты мәселелерді шешу үшін арнайы анықтамалар жасау, жасанды тілдерді қалыптастырып, оларды үйрету.

20 ғ. 2-жартысында Қиысу т. б. жоғарыдағы мәселелерді адамның ғана емес, сонымен бірге автомат-ЭЕМ-нің көмегімен шешу әдістерін қарастырды. Осыған орай "есептеуіш тіл білімі", "инженерлік тіл білімі", "автоматты тіл білімі" терминдері қолданылды. Қиысу т. б. термині 20 ғ. 20 жж. пайда болды. Оның жалпы әдістері теориялық тіл білімінде тілді талдаудың алгоритмдік жүйесінің зерттелуімен, математикалық тіл білімімен байланысты. Қиысу т. б.-ның негізгі бағыттары: ақпараттық жұмыстарды, мәтіндік аудармаларды автоматтандыру, басқару жүйесін автоматтандырудың тілдік мәселелерін шешу, ғылыми-техникалық терминологияны стандарттау.