Қырым татарларының ұлттық мәжілісі
Қырым татарларының ұлттық мәжілісі (қырымтат. Qırımtatar Milliy Meclisi, Къырымтатар Миллий Меджлиси; укр. Меджліс Кримськотатарського Народу) — Қырым татарларының толық құқылы өкілдігі болып табылатын Қырым татар халқы Құрылтайының атқарушы органы. 1991 жылы құрылды.
2014 жылдың наурыз айының соңында Ресей Федерациясы Қырымды аннексиялағаннан кейін бірден Украина аумағындағы Құрылтай мәжілістерінің арасындағы кезеңде Қырым татар халқының ең жоғары өкілді органы ретінде Мәжілісті Жоғарғы рада ретінде ресми түрде жариялады, бірақ Украинаның Әділет министрлігінде қоғамдық-саяси ұйым ретінде тіркелмеген. Ресей Федерациясында Мәжіліс экстремистік ұйым қатарына жатқызылып, 2016 жылы қызметіне тыйым салынды[1][2][3][4].
Тарихы өңдеу
1991—2013 өңдеу
Мәжіліс 1991 жылы Құрылтайдың екінші (қазіргі бірінші) шақырылымының шешімімен құрылды. Құрылтай бекіткен ережеге сәйкес, Құрылтай отырыстарының арасындағы кезеңде Мәжіліс «Қырым татар халқының ең жоғары бірыңғай толық құқылы өкілді органы болып табылады және Құрылтай өз делегаттарының арасынан сайлайды»[5][6]. Құжатта Қырым татарларының мемлекеттілігін қалпына келтіру мақсаты да қойылған[7].
1991 жылғы бірінші президенттік сайлауда Мәжіліс Вячеслав Черноволдің кандидатурасын қолдады[8].
Мәжіліс «"ҚЫРЫМ" ҚОРЫ» қайырымдылық ұйымы, сондай-ақ 1994 жылдың ақпанында Мәжілістің бастамасымен және қолдауымен, сонымен бірге Украинаның премьер-министрі міндеттерін атқарушы Ефим Звягилский мен негізін қалаушылардың бірі Мұстафа Жемилевтың өкімімен құрылған Имдат банкі арқылы қаржыландырылды.
1992 жылдың қазан айында Красный Рай елді мекенінде (Алушта маңында) құқық қорғау органдары бірнеше қырым татарларын ұстады және өздері басып алған аудандардағы уақытша үйлерді қиратты. Бұл оқиға Мәжіліс қолдаған Қырым татарларының Қырым парламенті ғимаратын басып алуына себеп болды. Әкімшілік ғимаратқа нақты шабуыл Қырым Жоғарғы Кеңесін Қырым татарларына үлестеме негізінде Қырым парламентіндегі 14 орын беруге итермеледі. Үлестеме енгізудің негізгі лоббишілерінің бірі Қырым Жоғарғы Кеңесінің төрағасы Николай Багров болды. Соның арқасында 1994 жылы қаңтарда Қырымда өткен президенттік сайлауда Мәжіліс Багровты қолдады. Екі айдан кейін парламенттік сайлауда Құрылтай өкілдері Қырым татар аймағында жеңіске жетіп, барлық 14 үлестік орынды иеленді.
1994 жылы Украинада президенттік сайлау науқаны кезінде Қырым татар халқының Мәжілісі Леонид Кравчукты қолдады.
1997 жылы Мәжілісте жікке бөліну орын алды. Мәжілістің 16 мүшесінен тұратын топ Жемилевті Имдат-банктің қаражатын жымқырып, Мәжілістегі авторитарлық басшылығымен айыптады. Нәтижесінде 1998 жылы наурызда өткен Құрылтайда Мәжілістің 16 мүшесін құрамынан шығарумен қақтығыс аяқталды.
1999 жылы президент сайлауы кезінде Мәжіліс бірінші турда «Рухтық» Геннадий Удовенконы, кейін екінші турда Леонид Кучманы қолдады.
2004 жылғы президенттік сайлауда Мәжіліс болашақ президент Виктор Ющенконың кандидатурасын қолдады. 2005 жылы мамырда Ющенко Мәжіліс басшылығынан Қырым татар мемлекетін құру мақсатын қойған 1991 жылғы Құрылтай қарарын қайта қарауды сұрады, сонымен қатар Қырым Автономиялық Республикасының мәртебесі қайта қаралмайтынын мәлімдеді.
2010 жылғы президенттік сайлаудың екінші кезеңінде Мәжіліс Юлия Тимошенконы қолдады. 2010 жылы Виктор Янукович президенттікке келгеннен кейін ұйымда ұлттық және аймақтық деңгейде үкіметпен қайшылықтар мен қақтығыстар болды.
Еуромайдан өңдеу
Еуромайдан кезінде Мәжіліс ресми түрде үкіметтің тез арада қызметтен кетуін және Жоғарғы Радаға кезектен тыс сайлау өткізуді талап етті, сонымен қатар бірнеше жүздеген жақтастарын наразылық шерулеріне қатысу үшін Киевке жіберді. Сонымен қатар, Мәжіліс «билеуші партияның талабы бойынша төтенше жағдай енгізу және бейбіт әрекеттерді күшпен басу туралы талаптарды қамтитын шешімдерді» қабылдағаны үшін Қырым Автономиялық Республикасының Жоғарғы Радасын айыптады.
Қырымның Ресейге қосылуы өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ «Қырым татар халқының Мәжілісі» қоғамдық бірлестігі экстремистік әрекеттеріне байланысты қызметі тоқтатылған қоғамдық бірлестіктер мен діни ұйымдардың тізіміне енді. Минюст России. Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 сәуір 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 18 сәуір 2016.
- ↑ Ресейде Қырым татарларының Мәжілісіне тыйым салынды. РИА Новости.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 26 сәуір 2016.
- ↑ Сот Қырым татар халқының мәжілісіне экстремизмге байланысты тыйым салды. Интерфакс (26 сәуір 2016).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 26 сәуір 2016.
- ↑ Қырым соты Мәжілісті экстремистік деп танып, оның қызметіне тыйым салды. Lenta.ru.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 26 сәуір 2016.
- ↑ Положение о Меджлисе крымскотатарского народа.(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Қырым татар халқы Құрылтайының тәртіптемесі Мұрағатталған 5 наурыздың 2016 жылы., ст. 2.1 — 2.2
- ↑ Татьяна Ивженко. Татарлар Қырымның автономиясын қалайды Мұрағатталған 5 сәуірдің 2019 жылы.
- ↑ Мәжіліс Порошенконы қолдады: бұл Қырым татарлары үшін нені білдіреді.(қолжетпейтін сілтеме)