Қырықоба
Қырық-Оба қорғандары – Батыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген археологиялық ескерткіш.
Орналасқан жері
өңдеуКезеңі
өңдеуБ.з.б., VІІ-ІV ғасырлар.
Тарихи деректер
өңдеуЕскерткіш бір-бірінен 10 км қашықтықта орналасқан, кейіннен «Қырық-Оба I» және «Қырық-Оба II» ретінде белгілі қорғандар кешені болып табылады. Бірінші тобы 6 патша қорғанынан тұрады, олардың археологиялық қазба жұмыстары әзірге жүргізілмеді. Қырық-Оба II қорған кешеніне 40 жуық қорған кіреді, бұл кейіннен қазақ тілінде «Қырық-Оба» - «қырық зират» болып аталды. Осы нысандағы археологиялық қазба жұмыстарын 2001 жылы ҚР ҰҒА Археология Институтының қызметкерлері, ал 2002 жылдан бастап Батыс Қазақстандық облыстық тарих және археология орталығы жүргізіп келеді.
Табылған жәдігерлер тастан, қоладан, алтыннан және сүйектен жасалған заттар, қару, ат жүгендері, керамика, сонымен қатар, Ежелгі Шығыс елдерінен әкелінген көптеген импорттық заттар түрінде ұсынылған. Қорымда қаза болғандардың ішінде оңтүстіктің тұрғындары басым кездеседі. Ежелгі көшпенділердің жерлеу дәстүрлеріндегі жалпы белгілері болған жағдайда: өңделмеген кірпіштен тұрғызылған күрделі табыттар, қабірдің жерлеу шұңқырының шетіндегі жылқының діни жерленуі бір-бірінен ерекшеленеді. Бір жерлеуде шатыр түрі болса, басқасында дромос-табытқа өтетін жер бар. Кешеннің үш негізгі қорғаны, бәлкім барлық патша қорғандары жекеше үй болып тұр. Ең үлкен қорғанның биіктігі 7 м, диаметрі 80 м. Оның төбесінен Қырық-Оба өзенінің алқаптары толығымен көрінеді.
Көптеген қорғандар ежелгі кезден ақ ұрланған. Қорымда діни құрбандық шалуға арналған құрылым - «от ғибадатханасы» табылған.
Қырық-Оба қорғанды кешені жақын уақытта қонақтар үшін ашық аспан астындағы мұражай түрінде ашылатын, скиф-сақ әлемінің ежелгі көшпенділерінің дәуірінің бірегей ескерткіші болып табылады.[1]
Қорым өлшемдері
өңдеуЕң ірі қорғанның өлшемі: биіктігі 18 м, диаметрі 200 м құрайды. Ең ірі қорғанда тереңдігі 4 м-ге дейін тонаушылық сүзгісі анықталды, ең кішісінің өлшемі: биіктігі 6 м, диаметрі 100 м-ге дейін. Обада сонымен қатар "батон үлгісінде" созылған қорғандар бар. Мұндай қорғандар төртеу және өлшемдері: биіктігі 1 м.-ден 5 м-ге дейін, диаметрі де сондай; Дәнелікөл ауылынан оңтүстікке қарай 5 км жерде, Жайық өзенінің сол жағалауында Батыс Қазақстан облысының аумағында орналасқан. Бұл оба даласы өзінің қорғандар санымен Бөрлі ауданының батыс бөлігінде, облыстың Теректі ауданының шекарасында орналасқан. Қорғандар кешені 2 жағынан Орал-Бөрлі автомобиль трассасында орналасқан, жол салу және орман ағаштарын егу кезінде қорғанның бөліктері зардап шеккен. Патшалық қорғанның тобы автожолдан 5-6 км жерде; Дәнелікөл ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 6 км жерде, обаның орталық бөлігінің ордасы бар, өлшемі 1,2х17х20 м. Солтүстік және оңтүстік жағында орлары бар. Барлық қорған да кіші өлшемде, ең ірісінің өлшемі 1х10 м, ең солтүстік қорғанның етегінен дала жолы өтеді. Берілген нысаннан оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай II-оба орналасқан.[2]
Обаны Батыс Қазақстан облысы музейінің қызметкерлері (Н.П. Шишкин басшылығымен) 1950 жылы ашқан. Ғалымдардың пікірінше, ол ертедегі темір дәуіріне жатады.[3]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9
- ↑ Батыс Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімін бекіту туралы[1]
- ↑ Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8