Құрылымдық материалдар

Құрылымдық материалдар күш түсетін құралымдарды жасауға арналған. Материалдардың тегіне сәйкес құрылымдық материалдар металл, бейметалл және осы екеуінің басты сапалы қасиеттерін біріктірген композициялық; жасалу технологиясына байланысты деформациялау (қақталған, штампыланған, т.б.), құймалық, пісірмелік, т.б.; жұмыс шарты бойынша төменгі температуралық, ыстыққа, коррозияға, т.б. төзімді; беріктік шарттарына байланысты пластиктік шегі кең, беріктігі аз және орташа, пластикалық шегі шағын, бірақ өте берік құрылымдық материалдар болып ажыратылады.

Әр топ өз алдына бөлінеді. Мысалы, металл қорытпалары қорытпа жүйелері бойынша (алюминийлі, магнийлі, титанды, мысты, темірлі, т.б. қорытпалар), құрылымына сәйкес (мысалы, аустенитті және ферритті болат, альфа-жез, т.б.), қатаңдығына қарай (мысалы, шыңдалған, цементтелген болат, т.б.) топталады. Бейметалл құрылымдық материалдар изомерлік құрамы, жасалу технологиясы, т.б. ерекшеліктері бойынша жіктеледі. Материалдардың сыртқы күш әсеріне төзімділігі (мысалы, серпімділік модулі, беріктілігі, пластикалығы, т.б.) құрылымдық материалдардың сапа көрсеткіші болып есептеледі.

Металл құрылымдық материалдарға негізінен болат заттар жатады. Құралымдық болат конвертерлерде, мартен және электр пештерінде қорытылады. Шойыннан тотықтандырғыш ортада 1200С температураға дейін жұмыс істейтін тетіктер, іштен жанатын қозғалтқыштардың цилиндрлері, иінді біліктері, тісті доңғалақтары, т.б. бөлшектер жасалады. Никельді және кобальтты қорытпалар 1000 — 1100 С0 температураға дейін өздерінің беріктігін сақтай алады. Бұлар вакуумдық-индукциялық және вакуумды-доғалық пештерде қорытылады. Ол авиация және ракета қозғалтқыштарын, бу турбинасын жасауға пайдаланылады. Магнийлі қорытпалардың меншікті көлемі жоғары болғандықтан құйма түрінде ұшу аппараттарында, машина жасауда, тоқыма және полиграфия өндірісінде пайдаланылады. Бейметалл құрылымдық материалдарға пластика, полимер, керамика, әйнек, резина, ағаш, отқа төзімді материалдар, т.б. жатады.

Термореактивті, эпоксидті шайыр және фторопласт негізді пластикалар ұшақ, ракета құралымдарында, көлікте, энергетикада пайдаланылады. Шыны (силикатты, кварцты, органикалық) негізді материалдар әйнек ретінде пайдаланылса, керамикалық материалдардан жоғары температурада жұмыс істейтін тетіктер жасалады. Композиялық құрылымдық материалдарға пластикалық негізден (матрицалар) тұратын байланыстырғыш материалдар (ұнтақтар, талшықтар, т.б. түріндегі құраушылар) жатады. Мұндай материалдар негізінен ұнтақты металлургия әдістерімен, сонымен қатар кеуекті каркастарға еріген металды сіңдіру, қысым арқылы құю, т.б. жасалады. Композициялық материалдар машина жасау, аспап жасау, авиағарыштық өндірісте, т.б. техниканың салаларында қолданылады.[1]

Дереккөздер

өңдеу
  1. Қазақ ұлттық энциклопедиясы