Үлкен Иран

Үлкен Иран немесе Иран Замин (Парсы тілі ایران بزرگ‎ - Iran-e bozorg, тәж. Эрони бузург, күрд Îrana Mezin), сондай-ақ "Иран мәдени континенті" ретінде белгілі тарихи аймақ немесе орналасқан. Иран мәдениетінің ықпалы зор болды. Иран термині Иран мемлекетінен гөрі кеңейіп келе жатқан көпұлтты күшке қатысты қолданылды.^[1] Үлкен Иран қазіргі Иран, Әзірбайжан, Орталық Азия, Ауғанстан, Пәкістан және Түркия территориясын қамтиды. XIX ғасырдағы ирантану «Үлкен Иран», «Ұлы Иран» және жай ғана «Иран» терминдерін шатастырумен сипатталады^[2].

Тұжырымдама өңдеу

«Ұлы Иран» концепциясы таза мәдени-тарихи сипатқа ие және қазіргі кез келген саяси құрылымдарға сәйкес келмейді. Ұлы Иран біздің дәуіріміздің III ғасырынан бастап пайда бола бастады. Парсы Сасанидтер империясының ауқымды мәдени экспансиясымен қатар. Парсылар аймақта өз ықпалын таратқан сайын, олардың мемлекетіне көбірек жаңа халықтар құйылды және олар «Иран» терминін кейіннен бірнеше саяси және моральдық құлдырау толқындарын бастан кешірген өсіп келе жатқан көпұлтты державаны белгілеу үшін пайдаланды.^[1] 1935 жылдан кейін Парсы империясы ресми түрде «Иран» деп аталғаннан кейін, «Иран» және «Үлкен Иран» арасындағы терминологиялық айырмашылық міндетті болды.

Мәдени-тарихи аймақтар өңдеу

Мәуераннаһр
Хорезм, Самарқан және Бұхара (Соғдиана), Қаршы, Чач, Ферғана,
Үлкен Хорасан
Тохаристан (Балх), Хуталян, Бадахшан, Мерв, Герат, Гор, Хазаражат, Хорасан
Систан.^[3]
Язд, Керман, Исфаһан, Фарс, Рей, Хамадан, Әзірбайжан, Күрдістан, Армения

Дереккөздер өңдеу

↑ ^a ^b Карл Риттер: Иран, часть I, перевод и дополнение Н. В. Ханыкова, СПб, 1874.
↑ Н. В. Ханыков: Экспедиция в Хорасан, М., Наука, 1973.

↑

“

Seistan заключает часть древней Арианы. У теперешних обитателей Ирана Seistan - родина их богатыря Рустама и поприще его подвигов, которые воспеты, как героическое время, ново-персидским поэтом Фирдоуси, а Рустам - освободитель этой страны, родины своих предков, от нападений неприятелей из Турана. Главные лица его дома везде в древнейших рассказах являются повелителями этой высокой страны. Но пора славы прошла: теперь видны только развалины прежней образованности да разбойнические орды!

”

— писал Карл Риттер.

Тағы да қараңыз өңдеу

Паниранизм

Әдебиеттер өңдеу

«Ethnic Identity in Iran» by Richard Nelson Frye, JSAI 26, 2002, see p.82 [1]
Columbia College Today on «Iranian Cultural Continent»

[КР-1] Карл Риттер: Иран, часть I, перевод и дополнение Н. В. Ханыкова, СПб, 1874.

[2] Н. В. Ханыков: Экспедиция в Хорасан, М., Наука, 1973.

[3] 

“ Seistan заключает часть древней Арианы. У теперешних обитателей Ирана Seistan - родина их богатыря Рустама и поприще его подвигов, которые воспеты, как героическое время, ново-персидским поэтом Фирдоуси, а Рустам - освободитель этой страны, родины своих предков, от нападений неприятелей из Турана. Главные лица его дома везде в древнейших рассказах являются повелителями этой высокой страны. Но пора славы прошла: теперь видны только развалины прежней образованности да разбойнические орды! ”

— писал Карл Риттер.

[1]

[2]

[3]