Ұлықбек Медресесі

Ұлықбек Медресесі — Самарқанд қ-ндағы Регистан ансамблі құрамына кіретін сәулет өнері ескерткіші (1417 — 20). Ұлықбек Медресесі ғимараты шаршы жоспарда тұрғызылған. Оның әсем аркалы (биікт. 16,5 м) қасбеті еңселі порталмен көмкеріліп, Регистан алаңына қараған. Қшкі ауланы екі қабат їижра (шәкірттер тұратын бөлмесі) үйлері жиектей орналасты. Һижралар саны — 56 (қазір тек астыңғы қабаты ғана сақталған). Аула ортасында ашық галереялы айуаны бар. Медресеге кіре беріс бұрышта күмбезді 2 дәрісхана, төріне таман күмбезді қысқы мешіт орналасқан. Дәрісхана төбесін көмкерген 4 күмбез бен їижра үйлерінің үстіңгі қабаты, медресенің төрт бұрышындағы алып мұнараның біреуі сақталмаған. Ұлықбек Медресесі құрылысының әрбір бөлшегі бір-бірімен өзара жарасымды үйлесім тауып, оған жасалған әсем нақыш (мәрмәр жолақ, алуан түрлі жұлдыздар, геом. өрнек, т.б.) медресе ғимаратына салтанатты сипат береді. 20 ғ-да қирап бітуге айналған Ұлықбек Медресесі ғимаратын қалпына келтіру жұмыстары (1932 ж. М.Ф. Мауер, 1964 ж. Э.М. Гендельдің жобасы бойынша) жүргізілуі нәтижесінде халық игілігіне айналды. Құлауға айналған солт.-батыс (салм. 400 т; биікт. 33 м) және оңт.-шығыс (биікт. 32,7 м) мұнаралары жөнделді. Ұ. м. кезінде Орт. Азиядағы ең ірі оқу орны болған. Онда теологиямен қатар астрономия, философия, математика ғылымдарынан дәріс оқылды. Медресе ұстаздарының ішінде белгілі жұлдызшы Қазы Заде Руми және Ұлықбектің өзі де болды. Сонымен қатар Ұлықбек Бұхара (1417) және Ғиждуван қ-нда да (1432 — 33, Бұхара облысы) медреселер салдырған.

Ciлтемелер :

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IX том