Ұлы Жыланшық
Ұлы Жыланшық – Торғай өзені алабындағы өзен.
| Ұлы Жыланшық өзені | |
|---|---|
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 426 км |
| Су алабының ауданы |
2600 км² |
| Су алабы | Торғай алабы |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Ұлытау таулары |
| • Биіктігі | 750 м м |
| • Координаттары | 48°23′28″ с. е. 66°16′47″ ш. б. / 48.39111° с. е. 66.27972° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Ақкөл көлі |
| • Координаттары | 48°51′14″ с. е. 63°46′52″ ш. б. / 48.85389° с. е. 63.78111° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°51′14″ с. е. 63°46′52″ ш. б. / 48.85389° с. е. 63.78111° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| Ел |  Қазақстан
|
| Аймақ | Ұлытау облысының Ұлытау ауданы, Қостанай облысының Амангелді және Жангелді аудандары |
Географиялық орны
өңдеуҰлытау облысының Ұлытау ауданы, Қостанай облысының Амангелді және Жангелді аудандары жерімен ағады. Ұзындығы 426 км. Су жиналатын алабы 2600 км2.
Бастауы
өңдеуСарыарқаның оңтүстік-батыс шетіндегі Ұлытау таулы массивінің теңіз деңгейінен 750 м биіктігінен басталып, Ақкөл көліне (еңістігі 65 м) құяды.
Гидрологиясы
өңдеуСуы мол жылдары орташа жылдық су ағымы бүкіл өзен бойында 3,6 м³/с. Екі саласының бірігуінен пайда болады. Оң жақ саласы — Үлкен Жыланшықтың ұзындығы 163 км (оның салалары: Шағырлы, Ақсай, Шағырлы Жыланшық, сол жақ саласы Дулығалы Жыланшықтың ұзындығы 140 км (оның салалары: Жиделіөзен, Дулығалыөзек, Құлабай). Ұлы Жыланшылыққа сағасынан 263 км жерде қосылады. Жоғарғы ағысында кристалды тақтатастарды кесіп, тік жарлы, тар аңғармен ағады. Тілімделген өзен аңғары беткейлерінде түпкілікті тау жыныстары жалаңаштанып ашылған. Орта ағысында (Қостанай облысы жерінде) өзен жазыққа шығады, аңғары кеңейіп 5 — 10 км-ге жетеді. Оң жақ беткейі тік жарлы (15 – 25 км), терең, тар сайлармен күшті тілімделген. Өзен аңғары негізінен кайнозойдың әр түсті сазды және саздақты тау жыныстарынан түзілген. Оң жағымен 50 – 60 км бойы Аққұм құмын жиектей ағып өткен жерінде және төменгі ағысында құмды және құмдақты грунттар орын алады. Өзен сағасына 30 км қалғанда жайылымдары кеңейіп (су мол жылдары), 8 – 12 км-ге жетеді. Осы жерлерде ұзындығы 5 км, тереңд. 6 м ескі арналар кездеседі. Қайраңдарда тереңдігі 0,3 – 0,5 м, ал иірімдерде 9 м. Төменгі ағысында өзен жайылмаларында тұйық тұзды көлдер немесе сортаңды ойыстар кездеседі. Олардың көпшілігі қуаң жылдары кеуіп қалады. Суы мол жылдары өзен тармақтары оларды толтырып отырады. Қыста қатады, суы тұщы, ауыз суға жарамды. Негізінен мал суаруға пайдаланылады.[1]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IX том