Амангелді ауданы

Амангелді ауданыҚостанай облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Аумағы — 22,6 мың км². Алғаш "Батпаққара ауданы" деген атпен 1928 жылы құрылды. 1936 жылы оған халық батыры Амангелді есімі берілді. Аудан орталығы — Амангелді ауылы.

Қазақстан ауданы
Амангелді ауданы
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы

Қостанай облысы

Аудан орталығы

Амангелді

Ауылдық округтер саны

10

Ауыл саны

30

Әкімі

Қайрат Тойшыбекұлы Карбозов

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Амангелді ауылы, Майлин көшесі, №14

Тарихы мен географиясы
Координаттары

49°52′12″ с. е. 65°19′12″ ш. б. / 49.87000° с. е. 65.32000° ш. б. / 49.87000; 65.32000 (G) (O) (Я)Координаттар: 49°52′12″ с. е. 65°19′12″ ш. б. / 49.87000° с. е. 65.32000° ш. б. / 49.87000; 65.32000 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

17 қаңтар 1928 жыл

Жер аумағы

22,6 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

13 452[1] адам (2023)

Ұлттық құрамы

қазақтар (98,43%)
орыстар (0,84%)
басқалары (0,73%)[2]

Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды

10

Амангелді ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Амангелді ауданы

Географиялық орны, жер бедері

Батысында Жангелдин, Науырзым аудандарымен, шығысында Арқалық қаласымен, солтүстігінде Ақмола облысының Жарқайың ауданымен, оңтүстігінде Ұлытау облысының Ұлытау ауданымен шектеседі.

Торғай үстіртінің оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Оңтүстік-шығысын Жыланшықтүрме (абсолюттік биіктігі 250–300 м) қыраты, Айғыржал (300–350 м) және Қырғыш тауларының солтүстік сілемдері (500 м) алып жатыр. Батыс жағының едәуір бөлігін “Торғай қолаты” деп аталатын ескі аңғардың шығыс беткейі қамтиды. Оған шығысынан Сарыөзен, Торғай, Жыланшық өзендерінің аңғарлары келіп түйіседі. Жер бедері ойлы-қырлы, таулы-ойысты болып келеді. Кен байлықтары: қоңыр көмір, темір кентасы, боксит және құрылыс материалдары.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық және қуаң. Қаңтардың орташа температурасы — -16–-22°С, шілдеде — 22–24°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері — 250–350 мм. Топырағы солтүстік пен солтүстік-шығыста қоңыр, оңтүстік мен оңтүстік-шығысында ашық қоңыр. Сортаң топырақ та кездеседі. Ауданның Торғай және оның саласы Жалдама өзендеріне дейінгі солтүстік бөлігін жусан аралас бетегелі, селеулі, жусанды, көкпекті шөп өскен құрғақ дала алып жатыр. Оңт-ндегі шөлейт аймақта ақ жусан, көде, еркек шөп, қара жусан, көкпек және бұйырғын өседі. Өзен жағалауында, ойпаңдарда галофит өсімдіктері аралас бидайықты, өлеңшөпті шалғын өседі. Жабайы аңдардан: қасқыр, түлкі, киік-сайғақ, борсық, ондатра, жабайы шошқа, қоян, дала бүркіті, көкек, қарға, ұзақ, сауысқан, жабайы көгершін, тоқылдақ, аққу, тырна, дуадақ, кекілік, бөдене тағы да басқа түрлері бар. Су айдындарында шортан, алабұға, ішінара, тұқы, сазан балық түрлері тараған.

Су торабы

Аудан Торғай, Ұлы Жыланшық өзендерінің бас жағы мен салалары — Сарыөзен, Жалдама және Қараторғайдың орта және төменгі ағыстары алабын қамтиды. Сарыөзеннің салалары — Үлкен Дәмді, Мойылды және Жалдама өзендері және Амангелді бөгені жер суғаруға кеңінен пайдаланылады. Аудан аумағында Балықты, Топалаң, Қоғалыкөл, Шақпақ, т.б. көлдер бар.

Шаруашылығы

Ауыл шаруашылық жерінің аумағы — 2689,6 мың га. Оның ішінде егістік — 244,0 мың га, шабындық — 95,2 мың га, жайылым — 2339,4 мың га (2006). Аудан аумағын Қостанай–Амангелді, Амангелді–Арқалық, Арқалық–Есіл автомобиль жолдары, Арқалық–Есіл темір жолының оңтүстік бөлігі басып өтеді.Аудан қалыпты көлік желілерімен қамтамасыз етілген. Жалпы пайдаланыстағы авто көлік жолдарының ұзындығы — 806 шақырым, оның ішінде 262 шақырым — асфальтталған жолдар.

Халқы

1939 1959 1970 1979 1989[3] 1999 2009[4] 2021
 16938 22232 22770 20542 27998 21244 17660 16076

Тұрғындар саны – 16 475 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 98,48%, орыстар – 1,52%, украиндар – 0,18%, немістер – 0,17%, басқа ұлт өкілдері – 0,23%.

Әкімшілік бөлінісі

30 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген:

 
Аймақ картасы
Әкімшілік бірлік Орталығы Елді мекендері Халқы (2009)
Ақсай ауылдық округі Ақсай ауылы 1 459
Амангелді ауылдық округі Амангелді ауылы 5 8752
Амантоғай ауылдық округі Амантоғай ауылы 4 1621
Байғабыл ауылдық округі Байғабыл ауылы 3 1047
Қабырға ауылдық округі Қабырға ауылы 2 358
Қарасу ауылдық округі Қарасу ауылы 4 1342
Құмкешу ауылдық округі Құмкешу ауылы 2 919
Тасты ауылдық округі Тасты ауылы 3 797
Үрпек ауылдық округі Үрпек ауылы 4 1802
Үштоғай ауылдық округі Үштоғай ауылы 2 563

Ірі елді мекендері

Атауы Халқы
(2009)
Амангелді 7569
Үрпек 1342
Қарасу 1076
Амантоғай 1001
Байғабыл 851
Құмкешу 802
Есір 731
Тасты 508

Дереккөздер

Сыртқы сілтемелер