Амангелді ауданы
Амангелді ауданы — Қостанай облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Аумағы — 27,8 мың км². Алғаш "Батпаққара ауданы" деген атпен 1928 жылы құрылды. 1936 жылы оған халық батыры Амангелді есімі берілді. Аудан орталығы — Амангелді ауылы.
| Қазақстан ауданы | |||
| Амангелді ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
10 | ||
| Ауыл саны |
30 | ||
| Әкімі |
Өтегенов Нұржан Қайыржанұлы[1] | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
49°52′12″ с. е. 65°19′12″ ш. б. / 49.87000° с. е. 65.32000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°52′12″ с. е. 65°19′12″ ш. б. / 49.87000° с. е. 65.32000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | |||
| Жер аумағы |
22,6 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
13 452[2] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы | |||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Автомобиль коды |
10 | ||
|
| |||
Географиялық орны, жер бедері
Торғай үстіртінің оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Оңтүстік-шығысын Жыланшықтүрме (абсолюттік биіктігі 250–300 м) қыраты, Айғыржал (300–350 м) және Қырғыш тауларының солтүстік сілемдері (500 м) алып жатыр. Батыс жағының едәуір бөлігін “Торғай қолаты” деп аталатын ескі аңғардың шығыс беткейі қамтиды. Оған шығысынан Сарыөзен, Торғай, Жыланшық өзендерінің аңғарлары келіп түйіседі. Жер бедері ойлы-қырлы, таулы-ойысты болып келеді. Кен байлықтары: қоңыр көмір, темір кентасы, боксит және құрылыс материалдары.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық және қуаң. Қаңтардың орташа температурасы — -16–-22°С, шілдеде — 22–24°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері — 250–350 мм. Топырағы солтүстік пен солтүстік-шығыста қоңыр, оңтүстік мен оңтүстік-шығысында ашық қоңыр. Сортаң топырақ та кездеседі. Ауданның Торғай және оның саласы Жалдама өзендеріне дейінгі солтүстік бөлігін жусан аралас бетегелі, селеулі, жусанды, көкпекті шөп өскен құрғақ дала алып жатыр. Оңт-ндегі шөлейт аймақта ақ жусан, көде, еркек шөп, қара жусан, көкпек және бұйырғын өседі. Өзен жағалауында, ойпаңдарда галофит өсімдіктері аралас бидайықты, өлеңшөпті шалғын өседі. Жабайы аңдардан: қасқыр, түлкі, киік-сайғақ, борсық, ондатра, жабайы шошқа, қоян, дала бүркіті, көкек, қарға, ұзақ, сауысқан, жабайы көгершін, тоқылдақ, аққу, тырна, дуадақ, кекілік, бөдене тағы да басқа түрлері бар. Су айдындарында шортан, алабұға, ішінара, тұқы, сазан балық түрлері тараған.
Су торабы
Аудан Торғай, Ұлы Жыланшық өзендерінің бас жағы мен салалары — Сарыөзен, Жалдама және Қараторғайдың орта және төменгі ағыстары алабын қамтиды. Сарыөзеннің салалары — Үлкен Дәмді, Мойылды және Жалдама өзендері және Амангелді бөгені жер суғаруға кеңінен пайдаланылады. Аудан аумағында Балықты, Топалаң, Қоғалыкөл, Шақпақ, т.б. көлдер бар.
Шаруашылығы
Ауыл шаруашылық жерінің аумағы — 2689,6 мың га. Оның ішінде егістік — 244,0 мың га, шабындық — 95,2 мың га, жайылым — 2339,4 мың га (2006). Аудан аумағын Қостанай–Амангелді, Амангелді–Арқалық, Арқалық–Есіл автомобиль жолдары, Арқалық–Есіл темір жолының оңтүстік бөлігі басып өтеді.Аудан қалыпты көлік желілерімен қамтамасыз етілген. Жалпы пайдаланыстағы авто көлік жолдарының ұзындығы — 806 шақырым, оның ішінде 262 шақырым — асфальтталған жолдар.
Халқы
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 16938 | ▲22232 | ▲22770 | ▼20542 | ▲27998 | ▼21244 | ▼17660 | ▼16076 |
Тұрғындар саны – 16 475 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 98,48%, орыстар – 1,52%, украиндар – 0,18%, немістер – 0,17%, басқа ұлт өкілдері – 0,23%.
Әкімшілік бөлінісі
30 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округ | Халқы (2009) | Елді мекендері |
|---|---|---|
| Ақсай ауылдық округі | 459 | Ақсай ауылы |
| Амангелді ауылдық округі | 8752 | Амангелді, Ақкісі, Есір, Кемер, Қоғалыкөл ауылдары |
| Амантоғай ауылдық округі | 1621 | Амантоғай, Жалдама, Қарақұдық, Шақпақ ауылдары |
| Байғабыл ауылдық округі | 1047 | Байғабыл, Жаңатұрмыс, Жетібай ауылдары |
| Қабырға ауылдық округі | 358 | Қабырға, Жаңатай ауылдары |
| Қарасу ауылдық округі | 1342 | Қарасу, Әбу Сыздықов, Ақайдар, Есенбаев ауылдары |
| Құмкешу ауылдық округі | 919 | Құмкешу, Айтбай |
| Тасты ауылдық округі | 797 | Тасты, Горняк, Қарынсалды ауылдары |
| Үрпек ауылдық округі | 1802 | Үрпек, Ағаштыкөл, Қарашатөбе, Қосжан ауылдары |
| Үштоғай ауылдық округі | 563 | Үштоғай, Степняк ауылдары |
Ірі елді мекендері
| Атауы | Халқы (2009) |
|---|---|
| Амангелді | ▲ 7569 |
| Үрпек | ▼ 1342 |
| Қарасу | ▼ 1076 |
| Амантоғай | ▼ 1001 |
| Байғабыл | ▼ 851 |
| Құмкешу | ▼ 802 |
| Есір | ▼ 731 |
| Тасты | ▼ 508 |
Дереккөздер
- ↑ Әкім аппаратының құрылымы және аппарат қызметкерлерінің тізімі. Амангелді ауданы әкімдігінiн ресми интернет - ресурсы. Тексерілді, 5 желтоқсан 2016.
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
Сыртқы сілтемелер
- Селолық округтер(қолжетпейтін сілтеме)