Амангелді ауданы

Амангелді ауданы
	Қазақстан ауданы
	Амангелді ауданы
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Қостанай облысы
Аудан орталығы	Амангелді
Ауылдық округтер саны	10
Ауыл саны	30
Әкімі	Қанат Уәшұлы Кеделбаев
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Амангелді ауылы, Майлин көшесі, №14
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°52′12″ с. е. 65°19′12″ ш. б. / 49.87000° с. е. 65.32000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°52′12″ с. е. 65°19′12″ ш. б. / 49.87000° с. е. 65.32000° ш. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	17 қаңтар 1928 жыл
Жер аумағы	22,6 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	13 077 адам (2024)
Ұлттық құрамы	қазақтар (98,43%); орыстар (0,84%); басқалары (0,73%)
Сандық идентификаторлары
Автомобиль коды	10
	Амангелді ауданының әкімдігі

Амангелді ауданы — Қостанай облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Аумағы — 22,6 мың км². Алғаш "Батпаққара ауданы" деген атпен 1928 жылы құрылды. 1936 жылы оған халық батыры Амангелді есімі берілді. Аудан орталығы — Амангелді ауылы.

Географиялық орны, жер бедері

Батысында Жангелдин, Науырзым аудандарымен, шығысында Арқалық қаласымен, солтүстігінде Ақмола облысының Жарқайың ауданымен, оңтүстігінде Ұлытау облысының Ұлытау ауданымен шектеседі.

Торғай үстіртінің оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Оңтүстік-шығысын Жыланшықтүрме (абсолюттік биіктігі 250–300 м) қыраты, Айғыржал (300–350 м) және Қырғыш тауларының солтүстік сілемдері (500 м) алып жатыр. Батыс жағының едәуір бөлігін “Торғай қолаты” деп аталатын ескі аңғардың шығыс беткейі қамтиды. Оған шығысынан Сарыөзен, Торғай, Жыланшық өзендерінің аңғарлары келіп түйіседі. Жер бедері ойлы-қырлы, таулы-ойысты болып келеді. Кен байлықтары: қоңыр көмір, темір кентасы, боксит және құрылыс материалдары.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық және қуаң. Қаңтардың орташа температурасы — -16–-22°С, шілдеде — 22–24°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері — 250–350 мм. Топырағы солтүстік пен солтүстік-шығыста қоңыр, оңтүстік мен оңтүстік-шығысында ашық қоңыр. Сортаң топырақ та кездеседі. Ауданның Торғай және оның саласы Жалдама өзендеріне дейінгі солтүстік бөлігін жусан аралас бетегелі, селеулі, жусанды, көкпекті шөп өскен құрғақ дала алып жатыр. Оңт-ндегі шөлейт аймақта ақ жусан, көде, еркек шөп, қара жусан, көкпек және бұйырғын өседі. Өзен жағалауында, ойпаңдарда галофит өсімдіктері аралас бидайықты, өлеңшөпті шалғын өседі. Жабайы аңдардан: қасқыр, түлкі, киік-сайғақ, борсық, ондатра, жабайы шошқа, қоян, дала бүркіті, көкек, қарға, ұзақ, сауысқан, жабайы көгершін, тоқылдақ, аққу, тырна, дуадақ, кекілік, бөдене тағы да басқа түрлері бар. Су айдындарында шортан, алабұға, ішінара, тұқы, сазан балық түрлері тараған.

Су торабы

Аудан Торғай, Ұлы Жыланшық өзендерінің бас жағы мен салалары — Сарыөзен, Жалдама және Қараторғайдың орта және төменгі ағыстары алабын қамтиды. Сарыөзеннің салалары — Үлкен Дәмді, Мойылды және Жалдама өзендері және Амангелді бөгені жер суғаруға кеңінен пайдаланылады. Аудан аумағында Балықты, Топалаң, Қоғалыкөл, Шақпақ, т.б. көлдер бар.

Шаруашылығы

Ауыл шаруашылық жерінің аумағы — 2689,6 мың га. Оның ішінде егістік — 244,0 мың га, шабындық — 95,2 мың га, жайылым — 2339,4 мың га (2006). Аудан аумағын Қостанай–Амангелді, Амангелді–Арқалық, Арқалық–Есіл автомобиль жолдары, Арқалық–Есіл темір жолының оңтүстік бөлігі басып өтеді.Аудан қалыпты көлік желілерімен қамтамасыз етілген. Жалпы пайдаланыстағы авто көлік жолдарының ұзындығы — 806 шақырым, оның ішінде 262 шақырым — асфальтталған жолдар.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989^[3]	1999	2009^[4]	2021
16938	▲22232	▲22770	▼20542	▲27998	▼21244	▼17660	▼16076

Тұрғындар саны – 16 475 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 98,48%, орыстар – 1,52%, украиндар – 0,18%, немістер – 0,17%, басқа ұлт өкілдері – 0,23%.

Әкімшілік бөлінісі

30 елді мекен 10 ауылдық округке біріктірілген:

Аймақ картасы

Әкімшілік бірлік	Орталығы	Елді мекендері	Халқы (2021)
Ақсай ауылдық округі	Ақсай ауылы	1	▼349
Амангелді ауылдық округі	Амангелді ауылы	5	▼7395
Амантоғай ауылдық округі	Амантоғай ауылы	4	▼1204
Байғабыл ауылдық округі	Байғабыл ауылы	3	▼707
Қабырға ауылдық округі	Қабырға ауылы	2	▼273
Қарасу ауылдық округі	Қарасу ауылы	4	▼947
Құмкешу ауылдық округі	Құмкешу ауылы	2	▼519
Тасты ауылдық округі	Тасты ауылы	3	▼513
Үрпек ауылдық округі	Үрпек ауылы	4	▼1360
Үштоғай ауылдық округі	Үштоғай ауылы	2	▼440

Ірі елді мекендері

Атауы	Халқы (2021)
Амангелді	▼ 6778
Үрпек	▼ 1111
Қарасу	▼ 770
Амантоғай	▼ 748
Байғабыл	▼ 608

Дереккөздер

Сыртқы сілтемелер

Селолық округтер(қолжетпейтін сілтеме)

[1] (2024 жылғы 1 қыркүйек)

[2] Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)

[3] Ресей империясы, КСРО халық санақтары

[4] ҚР халық санақтары

[1]

[2]

[3]

[4]