Ұғымдық категориялар

Ұғымдық категориялар (орыс. понятийные категории) — тіл біліміндегі ұғымдық категориялар табиғи тілде әр түрлі жолмен білінетін сездердін үлкен топтарына тән мағыналык компоненттер.

Ұғымдық категориялар грамматикалық категориялармен бірдей емес. Ұғымдық категорияларды білдіретін құралдар ретінде грамматикалық категориялардың граммемалары, сөзжасамдық және лексикалық топтардың атауыш сөздері, көмекші сөздер, синтаксистік құрылымдар қолданылады. Әдетте ұғымдық категорияларда тілдердің барлығына немесе көпшілігіне тән жалпылық сипат бар. Осыған байланысты жүйесі әр түрлі тілдерді байланыстырып сипаттауға болады. Ұғымдық категориялардың көпшілігіндегі функционалды-семантикалық өрістің құрамы "өзектік" және "шеткі" құрылымнан тұрады. Ұғымдық категориялардың грамматикалық өзегі ретінде оған сәйкес грамматикалық категориялар қызмет етеді.

• Мысалы, жыныстық ұғымдық категорияларына — род, модальдылыққа — рай, сандыққа — есеп, семантикалыққа — септік категориялары сәйкес келеді.

Сонымен бірге Ұұғымдық категориялардың әр түрлі саласында синтагматика мен парадигматиканың бір-бірімен байланыстылығы байқалады. Ұғымдық категориялар туралы ілімнің жасалуында О. Есперсен (ол "Ұғымдық категориялар" термині енгізген), И. И. Мещанинов, С. Д. Кацнельсон, В. Н. Ярцева, т. б. енбектері маңызды болды. Ұғымдық категориялардың жіктелетін түрлері бар, олар әр түрлі негізде жүзеге асырылады.