Әлішынар

Әлішынар - диқаншылықта қолданылатын шығырдың иесі, мифологиялық образ. Егіншілікпен айналыскан байырғы қазақ қауымында егісті арық қазу арқылы су тартып және жаңбыр суымен суарған. Сонымен қатар су көтерілмейтін биік жерлерге гидротехникалық құралдар күшімен су шығарып суару жүйесін жолға қойған. Осындай биік жерлерді суару үшін шығыр пайдаланылған. Ертедегі қазақтардың танымында шығырды ойлап табушы мифтік тұлға - әлішынар болып табылады. «Бұл - мың бір бөлек ағаш беліктерінен құралған, қатар-қатар түзілген, айналатын немесе қозғалатын су көтергіш құрал, қазақтардың айтуынша, есепте жоқ заманда әлішынар деген бір адам жасап, бұл құралдың іс-қозғалысын бір немесе екі өгіздің күшімен жүзеге асырған» - деген мәліметтер кездеседі. Сондықтан егіс жұмысы басталатын кезінде егіншілер әлішынар рухына дұға бағыштап, қолдарына кетпен алған. Егістікті еңдеп тұқым сепкеннен кейін, арықты тазалап атпа, қауға, шығырды іске қосады. Онан кейін Жаратушымен диқандардың арасын жалғастырушы әлішынарға арнап құрбандық шалынған.

Шығырдың шын атасы, Әлішынар, 
Шынарға сиынбаса шығыр сынар 
Әліге Шынар менен құп сиынсам 
Қашан да Тәңірі оңғарып, ісің тынар.

Байырғы дүниетанымдық түсінікте жоғаргы және төменгі әлемді байланыстырушы буын діңгек болып табылады. Діңгек құнарлылық пен мол өнімнің кепілі болмақ.

Сөйтіп, жер мен көктің арасында дәнекер болуға кектің нұрын, қуатын Жер-Анаға сіңіруге талпынған. Ежелгі уақытта түріктерде мынадай салт болған. Егер билеуші династияның біреуі ағаштың діңіне ең биік секірсе, оған әскери титул - шад берілетін. М.Қашғари байыргы түріктердің «тәңірісі» ретінде «үлкен діңңі» айтатынын хабарлайды. Шығырдың иесі Шынар атаның дүниеге келуі қазақтың осындай дүниетанымдық түсінігінен шықса керек. Өйткені халық ұғымында Шынар ағашы киелі де қасиетті болып табылады.

Шығырдың пайда болуына мифтік мазмұн беруші және оның пірі - әлішынардың атының өзі, оның шығу тегінің ортаазиялық екенін көрсетеді. Себебі шынар ағашы - Орта Азияда кездесетін ағаш түрі. Сондай-ақ, ертеде отырықшы халықтар шынар ағашын тек мешіттің күмбездерін, үйдің бағандарын және оймыш есіктер жасауда ғана пайдаланған.