Сары құтан

Сары құтан (лат. Ardeola ralloides) - өзінің таралу аймағында саны кеміп бара жатқан сирек кездесетін түр.

Сары құтан
Амандық күйі
Least Concern (IUCN3.1)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар Жамағаты: Хордалылар Табы: Құстар Сабы: Ескекаяқты құстар Тұқымдасы: Құтандар Тегі: Ardeola Түрі: A. ralloides
Екі-есімді атауы
Ardeola ralloides (Scopoli, 1769)
Жаз бойы      Жыл бойы      Қыс бойы

Ardeola ralloides

Қазақстанда Еділдің атырауы мен Жайықтың төменгі ағысында ұялайды, бұрын аздап Сырдарияның сағасында мекендейтін. Солтустік Каспийдегі жалпы саны 2 мыңдай.

Өзендер мен көлдердегі қамысты қапаларды мекендейді. Санының кемуіне әсер ететін факторлар - су жүйесінің өзгеруі, аңшылық, ұяны жыртқыш құстардың бұзуы, мекенін адамдардың мазалауы.

Бұл түрдің ұялайтын аймақтарын маусымдық қорыққа айналдыру қажет.

Статусы

2-ші санат. Таралу аймағының шекарасында саны азайып келе жатқан түр.

Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы

Қазақстан фаунасындағы жалбағай құтандар туысының екі түрінің бірі.

Таралуы

Жерорта теңізі жағалауы елдері, Украинаның оңтүстігі, Кавказ, Кіші, Алдыңғы және Орта Азия. Африкада қыстайды. Қазақстанда Еділ өзенінің атырабында және Жайық өзенінің орта ағысында ұялайды . Аздаған құстар Сырдария өзенінің төменгі ағысында, бірақ жыл сайын емес, мекендеуі мүмкін.

Мекендейтін жерлері

Жағасында қамыс қалың өскен көлдер, ағаштары бар өзен жайылмалары мен өзектер.

Саны

Еділ өзені атырабының қазақстандық бөлігінде және Жайық өзенінің төменгі ағысында өткен ғасырдың 60-80-ші жылдарында әдеттегідей болған . Атырау (Гурьев) қаласынан солтүстікке қарай орналасқан шоғырларында 1975 жылы 200-250 жұп ұялаған. 1972-1974-ші жылдары Қуаңқы шоғырында 10 ұя, «Старо-Иголкин» шоғырында (Атырау облысы Денгиз ауданы) 300 ұя есепке алынған . Еділ өзені атырабының қазақстандық бөлігінде 1985 жылы 800-ден аса құс тіркелген . Жайық өзенінің атырабында 1992 жылы бар-жоғы 3-4 жұп ұялаған, 1993 жылы олар мұнда ұшып келмеген . 1994-1998-ші жылдары сары құтан бірде-бір рет кездеспеген, ал 2002-2005 жылдары бірен-сарандары есепке алынған .

Негізгі әсер ететін факторлар

Өзен ағындарын реттеуге байланысты қоректену биотоптарының ауданы тарылды және мекендейтін орындары тозды; қорек қоры азайды; қаскерлік (браконьерство);

Биологиялық ерекшеліктері

Жыл құсы. Ұшып келуі 30-шы наурызда, шоғырлануы 29-шы сәуірден бастап байқалады . Басқа құтандар, қалбағайлар және қарабайлармен бірге аралас шоғырланып ағаштарда ұялайды. Мамырдың екінші онкүндігінде 4-6 жұмыртқа салады. 20-21 күн шайқайды, балапандары маусымда шығады, ұяны 10-20-шы шілдеде тастайды . Жастары ұяда 17-20 күндей болады, бірақ шошынған құстар оны 9-10 күнде тастайды. Балапандары қанатына қонған соң ересек құстар да ұялаған жерлерінен басқа жаққа ұшып кетеді . Ұя салу, жұмыртқа салу және оны шайқау кезінде колонияға (шоғырға) адамдар барса сары құтан ұясын тастайды және ұялайтын жерлерінен басқа жаққа кетеді. Майда балықтармен, су насекомдарымен және олардың дернәсілдерімен, бақалар және бақашабақтарды саяз сулардан ұстап, қоректенеді.

Қолда өсіру

Қазақстанда қолға алынбаған.

Қабылданған қорғау шаралары

Республикада қорғауға алынбаған.

Қажетті қорғау шаралары

Өзен жайылмаларында шоғырлары орналасқан жерлерде ағаш кесуге тиым салу, Жайық өзенінің жайылмасында және Еділ өзенінің атырабында көктем-жаз мезгілдерінде кез келген шаруашылық жұмыстары жүргізілмейтін маусымдық қорықшалар ұйымдастыру.

Зерттеу жөніндегі ұсыныстар

Болашақ мониторинг жұмыстарының негізі болатын ұялайтын жерлерінің кадастрын жасау. Көбею биологиясы мен шектеуші факторларын зерттеу.