I Сүлеймен шаһ

I Сүлеймен шаһ немесе Сүлеймен Құталмышоғлы (түр. Kutalmışoğlu Süleyman Şah; араб.: سليمان بن قتلمش‎ — Сүлеймен ибн Құталмыш) — Рум сұлтандығының негізін қалаушы, оны 1077 жылдан 1086 жылға дейін астанасы Никеяда басқарды. Түрік көсемі Сүлеймен грек ылаңшылы Никифор Мелиссиннің жалдамалы жауынгері ретінде өзін шебер түрде көрсете отырып, өз гарнизондарын астанан алыс емес жерде орналасқан Византияның ең маңызды Никея мен Никомедия бекіністерінің қабырғаларына алып келді. Никифор түріктерге Никея қақпасын ашты. 1081 жылы қалаға кірген Сүлеймен гректердің алдындағы міндеттемелерінен өзін босатып, бүкіл византиялық Кіші Азияның билеушісі деп өзін жариялады. Тек Батыс Еуропадан крестшілерінің келуі византиялықтарға 1097 жылы Никеяны қайтаруға, Кіші Азияның жағалауындағы жерлерді азат етуге және түріктерді Конияға қарай ығыстыруға мүмкіндік берді.

Сүлеймен Құталмышоғлы түр. Kutalmışoğlu Süleyman Şah
Лауазымы
Ту Рум сұлтаны Ту
1077 — 1086
Ізбасары	Әбілқасым
Өмірбаяны
Дүниеге келуі	XI
Қайтыс болуы	1086 (1086) Антиохия
Династия	Селжүктер
Әкесі	Құталмыш
Балалары	I Қылыш Арслан

Отбасы

Сүлейменнің әкесі — Құталмыш ағасы Алып Арсланмен Селжүк империясындағы билік үшін сәтсіз шайқасты. Осыған қарамастан, Арслан інісіне батыс шет аймақтарды басқаруды сеніп тапсырған.

Византиямен соғыстары

Малазгирттегі жеңістен кейін селжүктер Роман Диогенмен бейбіт келісім жасады, оған сәйкес ол салық төлеуге, сондай-ақ тұтқындарды қайтаруға міндетті болды. Бірақ өз еліне оралған император тақтан тайдырылды, ал оның мұрагері Микаил Парапинак келісім шарттарын орындаудан бас тартты, осылайша көшпелілерге шапқыншылық жасауға негіз берді.

Император шекараны қорғауға тиісті көңіл бөлмей, жалдамалы әскерлерге көбірек сенді. Олардың бірінің қолбасшысы норман Руссел де Бейл империядағы тұрақсыздықты пайдаланып, өзін тәуелсіз билеуші деп жариялады. Сүлейменмен одақтаса отырып, ол романдық әскерді талқандады. Кейінірек, селжүктер византиялық басилеймен келісімге келіп, үлкен төлем үшін норманды тұтқындады. .

Бүлікшілердің досы

Дука ақсүйектер арасында танымал болмады, сосын 1078 жылы оған бірден екі үміткер қарсы шықты: Никифор Вриенниос Үлкен және Никифор Вотанеиат. Соңғысы Анадолының ірі жер иесі болды және бұрын Византияны басқарған Фок әулетінен шыққан. Ол мұсылмандардың қолдауын пайдалануды шешіп, олардың көмегімен алдымен Кизикосты, содан соң Никеяны жаулап алып, өзін император деп жариялады. Кейінірек ол өзінің жаңа мәртебесін ресми түрде мақұлдай алатын Константинополді иемденуге қол жеткізді.

Бірақ ол да тұрақтылыққа қол жеткізе алмады. Кіші Азияда жаңа бүлікші — Никифор Мелиссин пайда болды. Ол да шетелден әскери қолдау алуға шешім қабылдады. Бірақ Битинияны басып алған одақтастар арасында жанжал шықты: мемлекеттің астанасын алуға әскер жеткіліксіз болды, сондықтан византиялық жаулап алынған жерлерде өз патшалығын құруға шешім қабылдады. Алайда, бұл аймақтың гарнизондарының негізін құрайтын, діндас ағайындардың есебінен әскерін толықтырған мұсылманның жоспарына кірмеді.

Рум сұлтаны

1078 жылы Лидия мен Ионияны жаулап алған Сүлеймен сұлтан атағын алып, Никеяны өз мемлекетінің астанасы деп жариялады. Осыдан кейін оәлсіреп бара жатқан Византияны қалдырып, назарын Сирия мен Мысырға аударды.

Бірақ онда елеулі өзгерістер болды: 1081 жылы Вотанеиат тақтан құлатылды, бірақ Мелиссин емес, оның туысы Алексей Комнин тақтан құлатты. 2 жыл өткен соң жаңа билеуші жоғалған Кіші Азиядағы иеліктерді елге қайтаруға шешім қабылдады. Филомелия түбіндегі шайқаста ол селжүктерді жеңіп, бейбіт келісім бойынша Никомедияны алды.

Өлімі

1086 жылы сұлтан Антиохияны басып алып, Сирия әмірлерін алаңдатты. Олар батыс көршісіне қарсы одақ құрды, ал батыс көршісі олардың шақыруын қабыл алып, Алеппоға бет алды. Екі қаланың ортасында қарсыластар кездесті. Ұрыста Сүлейменнің әскері жеңіліске ұшырады, ал өзі тұтқын болғысы келмей, өзіне қол салды.

Сұлтандықта анархия орнады, оны Сүлеймен билеушісі Мәлік шаһ қолданды. Ол сол жерде екі генералын тағайындап, марқұмның ұлдарын кепілге алды.