Oyan, Qazaqstan
Oyan, Qazaqstan — 2019 жылдың 5 маусымы Алматы қаласында құрылған азаматтық қозғалыс. Қозғалыс мақсаты — саяси жүйеге реформа жүргізу және репрессия мен шектетуді тоқтату.
| Oyan, Qazaqstan | |
| Оян, Қазақстан | |
 | |
| Ұйым түрі: | |
|---|---|
| Ресми тілдері: | |
| Құрылуы | |
| Құрылуы | |
| oyan.digital | |
Атауы
өңдеу
|
Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты, Өткізбей қараңғыда бекер жасты. | 
|
Дүйім халықтың еркіндікке жетуінің басты шарты – түнек болып торлаған қараңғылық ұйқысынан ояну болғандықтан, өзгерісті қалайтын жастар құрған бұл қозғалыстың атауы қазақтың аса көрнекті ағартушысы Міржақып Дулатұлы жазған өлең жолдарына негізделген. Атауда "Qazaqstan" сөзінің қолданылуы — қозғалыс республиканың бүкіл азаматтарына маңызы бар шараларды алға қоюының белгісі.
Тарихы
өңдеуҚұрылу алғышарттары
өңдеу2019 жылдың 19 наурызы 30 жылға жуық билік басында болған Нұрсұлтан Назарбаев өз өкілеттігін тоқтатуына байланысты[1], ҚР Конституциясына сәйкес қалған мерзімге уақытша президент болып Қасым-Жомарт Тоқаевты тағайындалды[2]. Кезекті президент сайлауы 2020 жылдың сәуір айында өтуі тиіс еді[3], алайда 9 сәуір күні Тоқаев «саяси белгісіздікті» болдырмау үшін 2019 жылдың 9 маусымында мерзімінен бұрын сайлау өтетінін мәлімдеді[4]. 21 сәуір күні сайлаудың ашықтығын әрі әділдігін талап еткен Алматының белсенді жастары — Бейбарыс Толымбеков пен Әсия Төлесова жыл сайын өтетін қайырымдылық марафоны кезінде "Шындықтан қашып құтылмайсың" деген жазуы бар плакат ұстап, дол бойына шыққан[5]. Кейінірек қос белсендімен қоса бес адамды полиция қызметкерлері алып кетіп[6], Бейбарыс Толымбеков пен Әсия Төлесована 15 тәулікке қамауға алған[7].
Құрылуы
өңдеу5 тамыз күні Алматы қаласында өткен баспасөз жиынында бірнеше белсенді жастар бірігіп, Oyan, Qazaqstan азаматтық қозғалысын құратындығы жайлы мәлімдеді[8]. Аталған жиында саясаттанушы Димаш Әлжанов, қозғалыстың белсенді мүшелері — Сүйінбике Сүлейменова мен Әсем Жапишева бой көрсетіп, қозғалыстың ешбір саяси партияға қатысы жоқ екенін және ешбір ұйымнан қаржы алмайтындығын, сондай-ақ партия құрып не билікке ұмтылмайтындығын мәлімдеді.
Ұйымдастырылған шаралар
өңдеуSeruen
өңдеуSeruen — көбіне Қазақстанның ірі қалаларында (21 маусым күні Алматы, Астана, Талдықорған, Ақтау, Шымкент және Ақтөбе қалаларында алғаш рет өткен) ұйымдастырылатын Oyan, Qazaqstan қозғалысының азаматтық белсенділігін көрсету мақсатында қозғалыс мүшелерінің жиналуы[9]. Шара мақсаты — оффлайн кездесу мен ашық жерлерде жиналу арқылы, белсенді азаматтарды бетпе-бет араласуына мүмкіндік жасау және әрбір азаматтың бейбіт түрде жиналуға құқығы бар екенін көрсету. Seruen-ге "Oyan,Qazaqstan" қозғалысын қолдайтын кез-келген адам қатыса алады.
Конституция реформасын бейбіт талап ету маршы
өңдеу1995 жылдың 30 тамызы қабылданған, 9 бөлім, 98 баптан құралған ҚР Конституциясына ширек ғасыр ішінде бірнеше өзгертулер мен түзетулер енгізілген. Қозғалыс мүшелері аталған конституция президент құзыретін кеңейтіп, авторитарлы жүйенің орнауына негіз болды деп есептейді, сондай-ақ сот, парламент және үкіметтің президентке тәуелді екенін алға тартады. Сол себепті қозғалыс белсенділері Ата Заңның халықаралық стандарттарға сәйкестендіріліп қайта жазылуын талап ету мақсатында 30 тамыз күні бейбіт марш өткізуді жоспарлаған. Бұл мәлімдемені байқаған Алматы әкімдігі 28 тамыз күні полиция арқылы Oyan, Qazaqstan қозғалысының белсенділерін тілдесуге шақыртқан[10][11][12]. Әкімдіктің аталмыш әрекетін қозғалыс мүшелері конституциялық құқықтың бұзылуы деп бағалалаған. Профилактикалық тілдесуден өтсе де, 30 тамыз күні Алматы қаласында қолдарына плакат, баннер ұстаған қозғалыс мүшелері Жібек жолы көшесінен бастап, Панфилов көшесі арқылы Сорос-Қазақстан қорының ұсынысымен сөз бостандығы мен жергілікті мәселелерді ұжымдық шешуге арналған қоғамдық орынға айналған «Астана» алаңына дейін Марш өткізген[13][14][15].
Декларация
өңдеуАзаматтық қозғалыстың 9 бөлімнен тұратын декларациясы 2019 жылдың 5 маусымында жарияланған. Декларация келесі бөлімдерден құралған[16]:
- Қазақстандықтардың негізгі құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, сондай-ақ барлық саяси қуғын-сүргінді тоқтату;
- Азаматтардың құқығы мен бостандығын шектейтін заңнамаларды қайта қарау;
- Парламенттік республикаға өту;
- Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін құру;
- Сайлау жүйесін реформалау;
- Сот жүйесін реформалау;
- Полиция қоғам (бұқара) мен парламентке есеп беруі тиіс;
- Билік органдарының қызметі ашық және қоғамға есеп беруі керек;
- Саяси жүйені реформалау
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Нұрсұлтан Назарбаев Президенттік өкілеттігін тоқтатты. ktk.kz. Тексерілді, 19 наурыз 2019.
- ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Президент қызметіне кірісті
- ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан президенті болды
- ↑ Тоқаев та кезектен тыс президент сайлауы өтетінін жариялады
- ↑ Шындықтан қаша алмайсың: Белсенділерді не үшін сотқа жіберді
- ↑ Алматыда полиция "сайлауға байланысты акция өткізген" белсенділерді ұстады
- ↑ Сайлауға байланысты акция өткізген екі белсенді 15 күнге қамалды
- ↑ Алматылық белсенділер "Oyan, Qazaqstan" қозғалысын құрды
- ↑ "Oyan, Qazaqstan" елдің ірі қалаларында "серуен" ұйымдастырды
- ↑ Алматыда "Oyan, Qazaqstan" белсенділерін полицияға шақырды
- ↑ Марш өткізбек болған жастарды полицияға шақыртты
- ↑ Активистов «Oyan, Qazaqstan» вызвали в полицию
- ↑ Алматыда бір топ жас конституция реформасын талап етіп, марш өткізді
- ↑ Реформа һәм референдум. Конституция күні белсенділер билікке талап қойды
- ↑ В Алматы прошел марш Oyan Qazaqstan за реформу Конституции Мұрағатталған 1 қыркүйектің 2019 жылы.
- ↑ Оyan, Qazaqstan азаматтық декларациясы Мұрағатталған 1 қыркүйектің 2019 жылы.