Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев
Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев (1953 жылы 17 мамырда Алматыда туған) — Қазақстанның мемлекет және саяси қайраткері, 2019 жылдың 20-наурызынан бастап әрекет етуші Қазақстан Республикасының Президенті және Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Бас қолбасшысы. 2022 жылдың 5-қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы.
.jpg)
.svg){kind=small}
1999–2002 жылдар аралығында Қазақстан премьер-министрі, 2013–2019 жылдар аралығында Қазақстан Парламенті Сенатының Төрағасы.
Өмірбаяны
Қасым-Жомарт Тоқаев 1953 жылы 17 мамыр күні Алматы қаласында дүниеге келген. Әкесі Тоқаев Кемел Тоқайұлы (1923–1986), Ұлы Отан соғысының ардагері, қазақ жазушысы болған. Анасы Тұрар Шабарбаева (1931–2000), Алматы шет тілдері педагогикалық институтында жұмыс істеген[1]. 1970 жылы Алматы қаласындағы №25 мектепті бітіреді.
Қ.К.Тоқаев 1975 жылы Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институт бітірген. КСРО-ның Қытай Халық Республикасындағы елшілігінде диплом алдындағы тағылымдамадан өткен. 1983-1984 жылдар аралығында Бейжің лингвистика институтында тағылымдамадан өтті. 1992 жылы Ресей Федерациясы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясын тәмамдады.[2]
Еңбек жолын 1975 жылы КСРО-ның Сыртқы істер министрлігінде бастап, Кеңес Одағының Сингапур Республикасындағы елшілігіне жұмысқа жолданған. 1979 жылы КСРО Сыртқы істер министрлігінің аппаратына оралады.
1984-1985 жылдар аралығында КСРО Сыртқы істер министрлігінде қызмет атқарып, кейіннен Кеңес Одағының Қытай Халық Республикасындағы елшілігіне жіберілді. Онда 1991 жылға дейін екінші хатшы, бірінші хатшы және кеңесші лауазымдарында қызмет істейді.
1992 жылы Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрінің орынбасары болып тағайындалады. 1993 жылы Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары болды.
1994 жылы Қазақстанның Сыртқы істер министрі болып тағайындалады.
1999 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары болды.
1999 жылғы қазанда Парламенттің келісімі бойынша Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Премьер-Министр болып тағайындалды.
2002 жылғы қаңтарда Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі болды.
2003-2007 жылдары – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі. Бұл қызметте жаһандық ядролық қару-жарақты таратпау үдерісіне белсенді атсалысты.
2007 жылғы қаңтарда Қазақстан Республикасы Парламент Сенатының Төрағасы болып сайланды. 2008 жылы Қазақстан Парламентінің жоғары палатасының спикері ретінде ЕҚЫҰ Парламенттік ассамблеясының вице-президенті болып сайланды.
2011 жылғы наурызда БҰҰ Бас хатшысының орынбасары, БҰҰ-ның Женевадағы бөлімшесінің Бас директоры, сондай-ақ Қарусыздану жөніндегі конференцияда БҰҰ Бас хатшысының жеке өкілі болып тағайындалды. Сонымен қатар Қарусыздану жөніндегі конференцияның Бас хатшысы лауазымын атқарды. ТМД-ның және Шанхай ынтымақтастық ұйымының Сыртқы істер министрлері кеңесінің төрағасы болып сайланды.
2013 жылғы 16 қазанда Қазақстан Республикасы Парламент Сенатының Төрағасы болып қайта сайланды.
2019 жылғы 20 наурызда Қазақстан Республикасының Президенті ретінде ант қабылдады.
2019 жылы 9 маусымда өткен кезектен тыс Президент сайлауында 70,96 пайыз дауыс жинап, Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды. 2019 жылы 12 маусымда ҚР Конституциясының 42-бабына сәйкес ант беріп, ресми түрде сайланған Президент ретінде Мемлекет басшысының лауазымына кірісті.
Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың 20 қарашасында өткен кезектен тыс президент сайлауында 81,31% дауыс жинап, жеңіске жетті. 2022 жылы 26 қарашада Қазақстан Республикасы Президентін салтанатты ұлықтау рәсімі өтті.
2021 жылы сәуір айынан бастап Қазақстан халқы Ассамблеясының Төрағасы.
2022 жылы қаңтар айынан бастап Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы.
Қазақстан Республикасының Президенті
2019 жылы 19 наурыз күні Нұрсұлтан Назарбаев халыққа үндеуі арқылы өзінің Қазақстан Президенті ретінде өкілеттігін өз еркімен тоқтататынын мәлімдеді. Мұндай жағдайда ҚР Конституциясына сәйкес, ҚР Президенті болып Сенат Төрағасы тағайындалады. 20 наурыз күні Қасым-Жомарт Тоқаев ҚР Президентінің міндетін атқарушы ретінде ант қабылдады. Ант қабылдау рәсімінде Тоқаев өзінің алғашқы жарлығымен Н.Назарбаевты Халық қаһарманы мен Еңбек ері атақтарымен марапаттады. Сонымен бірге, елорданың Астана атауын Нұр-Сұлтан деп ауыстыруды және республикалық маңызы бар қалалар мен облыс орталықтарының орталық көшелерін Назарбаевтың атымен атауды ұсынды.[3] 2019 жылғы 12 маусымдағы ант қабылдау кезінде сөйлеген сөзінде Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі құрылатыны жөнінде мәлімдеді. Билік пен қоғамның арасындағы диалогқа шақырды.
Ішкі саясат
2019 жылы 2 қыркүйекте қазақ және орыс тілдерінде Қазақстан халқына Жолдауын арнап, мынадай мәлімдеме жасады:
Еліміздің қоғамдық-саяси өмірін жаңғыртпай, табысты экономикалық реформаларды іске асыру мүмкін емес; Егер бейбіт акциялар заңның шеңберінен шықпайтын және азаматтарымыздың тыныштығын бұзбайтын болса, бұған түсіністікпен қарап, жиындарды өткізу үшін арнайы орын бөлу қажет. Мұндай орындар қаланың шетінде болмауы тиіс. Алайда, заңға қайшы және бұзақылық әрекеттерге шақыратын үндеулерге заң шеңберінде тосқауыл қойылады; Жеріміз шетелдіктерге сатылмайды. Жер – біздің ортақ байлығымыз және оны кім игерсе, соған тиесілі болуы тиіс. Елімізде «шөп қорыған иттің» кебін киген «латифундистер» көбейіп кетті. Пайдаланылмай жатқан ауыл шаруашылығы жерлері мемлекетке қайтарылады; Микро және шағын бизнес саласындағы компаниялар табысқа салынатын салықтан үш жылға босатылады; Жұмыс берушілердің зейнетақы қорына енгізетін 5 пайыздық қосымша төлеміне 3 жылға мораторий жарияланады; Жұмыс істейтін азаматтар өздерінің зейнетақы жинағының бір бөлігін белгілі бір мақсатқа, соның ішінде баспана сатып алуға немесе білім алу үшін пайдалануына рұқсат етіледі; Тиімсіз жоғары оқу орындарының санын қысқарту қажет; Квазимемлекеттік сектордың халықаралық бәсекеге қабілеттілігі күмән тудырады; Елімізді өңірдегі көшбасшы ретінде танытып, Орталық Азиядағы беделімізді арттыру – стратегиялық міндет.
2020 жылы 15 наурызда Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев коронавирустың таралуына байланысты Қазақстан Республикасында төтенше жағдай енгізу туралы Жарлыққа қол қойды. Төтенше жағдай режимі 16 наурыз бен 11 мамыр аралығын қамтиды. 2020 жылы 16 наурызда Қ.Тоқаев Қазақстан халқына жолдаған үндеуінде әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету шаралары туралы арнайы Жарлыққа қол қойғаны жөнінде мәлімдеді. Аталған құжаттар биліктің және мемлекеттік органдардың ұтымды жұмыс істеуіне, қажетті шешімдерді жедел түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Оның азаматтарға, шағын және орта бизнес, агроөнеркәсіптік кешенге көрсеткен көмек көлемі 6.5 трлн теңгені құрады. (13 млрд доллар) немесе жалпы ішкі өнімнің 8.5%. Қ.Тоқаев "Мен үшін әр азаматтың өмірінен қымбат ештеңе жоқ." деп мәлім етті. Оның пайымдауынша, «халықсыз экономика болмайды», сондықтан азаматтардың денсаулығы - үкімет жұмысының басым бағыты болып табылады.
2016 жылғы 29 сәуірде Сенатта өткен тыңдауларда Қазақстандағы жерді жалға беру мен сату жөнінде Жер кодексіне енгізілген даулы түзетулерге қатысты мәлімдемесінен: «Бұл орайда, жердің шетелдіктерге сатылмайтындығы туралы айтып қана қоймай, аталған талапты түрлі қитұрқы жолдармен «айналып өткісі келетіндерге» тосқауыл қою үшін заңның осы ережесін құқықтық тәсілдермен іске асыруды қамтамасыз ету қажет. Ең бастысы, Мемлекет басшысының жердің ұлттық юрисдикциясы мен жерді тиімді әрі ұтымды пайдалану туралы талабын міндетті түрде орындау қажет».
Қазақ тілін латын графикасына көшіру мәселесіне қатысты 2017 жылғы 22 қыркүйекте өткен парламенттік тыңдауларда былай деген болатын:
«Біздің алдымызда стратегиялық маңызы жоғары міндет - латын әліпбиіне көшу мәселесі тұр. Мемлекет басшысы атап көрсеткендей, қазақ тілін латын әліпбиіне көшіру – бұл жаһандық ғылым мен білім жүйесіне ықпалдасу үшін жасалған қадам әрі рухани тұтастығымыздың кепілі болып табылады. Бұл жұмысты біз ойластыра отырып, сатылы және жинақы түрде жасауымыз керек. Бірақ ұзаққа созудың да қажеті жоқ. Ең бастысы – біздің қателесуге құқығымыз жоқ».
2019 жылы 20 желтоқсанда Қ.Тоқаев Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырысында келесі қадамдарды қамтитын саяси реформалар топтамасын заңнамалық тұрғыдан бекітуді ұсынды:
Митингілер өткізу жөнінде алдын ала хабарлау қағидатын бекіту; Саси партиялар құру кезіндегі кедергілерді жою; Партиялық сайлау тізімдеріндегі жастарға және әйелдерге 30 пайыздық міндетті квота енгізу; Парламенттік оппозиция қалыптастыру үшін жағдай жасау.
Сондай-ақ Қазақстан Президенті Сыртқы істер министрлігін Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі халықаралық пактінің Екінші қосымша хаттамасына қосылу жұмысын қолға алуды тапсырды. ҚР Қылмыстық кодексінің 174-бабын гуманизациялау ("әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, тайпалық және діни алауыздық тудыру") және Қылмыстық кодекстің 130-бабын ("Жала жабу") декриминизациялау туралы мәлімдеді. Соңғысы Әкімшілік кодекске ауыстырылады. Сонымен қатар, Президент ҰҚСК отырысында жерді ұтымды пайдалануға, мемлекеттік құрылымдардың айқын әрі ашық жұмысын, бюджет үрдісінің ашықтығын қамтамасыз етуге, әлеуметтік көмек беру тетіктерін жетілдіруге бағытталған кешенді шаралар қабылданатынын жариялады.
Қаңтар оқиғасы және саяси реформа
Отбасы
- Бұрынғы әйелі — Надежда Давыдовна Тоқаева (1957), ажырасқан.
- Ұлы — Тимур Қасымжомартұлы Тоқаев (1984), саясаттану ғылымының кандидаты, бизнесмен.
Марапаттары мен дәрежесі
- Қазақстан Республикасының Төтенше және Өкілетті Елші дәрежесіне ие.
- Саяси ғылымдарының докторы.
- Дүниежүзілік гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдары академиясының толық мүшесі.
- Қауіпсіздік жөніндегі Мюнхен конференциясы «Ғұламалар кеңесінің» мүшесі.
- Шэньчжэнь университетінің (ҚХР) және Ресей Федерациясының Сыртқы істер министрлігі Дипломатиялық академиясының құрметті профессоры.
Мемлекеттік наградалары
- Отан ордені (2014)
- Орден «Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев» ордені (2004)[4].
- Парасат ордені (1996)[5].
- Астана медалі
- «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл» медалі
- «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 10 жыл» медалі
- «Қазақстан Республикасы Парламентіне 10 жыл» медалі
- «Астанаға 20 жыл» мерейтойлық медалі (2018)
Шет елдердің және халықаралық ұйымдардың наградалары
- Құрметі ордені (Ресей Федерациясы, 2017 жылғы 1 наурыз) — Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасы халықтарының арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға қосқан мол үлесі үшін
- Достық ордені (Ресей Федерациясы, 2004 жылғы 12 желтоқсан) — Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасының арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға қосқан мол үлесі үшін
- ІІІ дәрежелі Ярослав Мудрый князь ордені (Украина, 2008)
- «Достастық» ордені (ТМД ПАА, 2007)
- 1 санатты Серб туы ордені (2016)
- «Қоғамдық бедел» құрметті алмаз ордені (РФ)
- «Федерация кеңесі. 20 жыл» мемрейтойлық медалі
- «Достық ағашы» медалі (ТМД ПАА, 2003)[6].
- «Дуслык» ордені (Татарстан, 2022) — Қазақстан мен Татарстан арасындағы ынтымақтастықты дамытуға, екі ел арасындағы достық пен өзара түсіністікті нығайтуға қосқан елеулі үлесі үшін[7]
Қоғамдық қызметі
- Қазақстанның халықаралық қатынастар жөніндегі кеңесінің құрметті президенті.
- Женева Дипломатия және халықаралық қатынастар мектебінің құрметті деканы.
- Ресей биографиялық қоғамының тұжырымы бойынша 2018 жылдың «Жыл адамы» лауреаттарының тізіміне енген.
- 13 жыл бойы Қазақстанның үстел теннисі федерациясын басқарды.
Шығармалары
| Өтініш, осы бөлімді толықтырыңыз. |
Дереккөздер
- ↑ Қасым-Жомарт Тоқаевтың руы кім – президент туралы қызықты деректер. sputniknews.kz (20 наурыз 2019). Тексерілді, 1 қараша 2022.
- ↑ Что известно о новом президенте Казахстана Касыме-Жомарте Токаеве. vedomosti.ru (19 наурыз 2020). Тексерілді, 27 қазан 2022.
- ↑ Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына ант берді
- ↑ Награды ко Дню независимости Мұрағатталған 27 наурыздың 2019 жылы.
- ↑ Указ Президента Республики Казахстан от 9.12.1996 за № 3266
- ↑ Постановление Совета Межпарламентской Ассамблеи государств-участников Содружества Независимых Государств от 14 ноября 2003 г. № 47 "О награждении медалью «Древо дружбы»
- ↑ Татарстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевты «Дуслык» орденімен марапаттады.ktk-kz