Уикипедия

Қазақстандағы президент сайлауы (2022)

Қазақстан Республикасының кезектен тыс президент сайлауы 2022 жылдың 20 қарашасында өтті.[1] Бұл Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері өткізілген жетінші президенттік сайлау және 1999 жылдан бері қатарынан алтыншы кезектен тыс сайлау болмақ[2].

Précédent 2019 Қазақстан 2029 Suivant
Қазақстан Республикасының кезектен тыс президент сайлауы
2022 жыл, 20 қараша
Сайлау түрі Президент сайлауы
Кандидаттар 6
Сайлау органы және нәтижелер
Тіркелгендер 11,953,465
Сайлаушылар саны 8,300,046
 
 69,44 % ▼ −8,1
Жарамды дауыстар саны 7,940,477
Бос және жарамсыз дауыстар 57 500
Жарамсыз дауыстар 359,569
Науқан уақыты 21 қазан — 19 қараша 2022
Дебат(тар) 11 қараша 2022
Қасым-Жомарт Тоқаев – Партиясыз
  • Аманат
  • Ақ жол
  • ҚХП
  • «Ардагерлер ұйымы» РҚБ
  • «Qazaqstan Team» РҚБ
  • «Қазақстан мәслихаттары депутаттарының бірлестігі» РҚБ
  • «Генералдар кеңесі» РҚБ
    «Қазақстандық спортшылар одағы» РҚБ
Дауыс 6 456 392
81,31 %
 
Жигули Дайрабаев – «Ауыл» ХДПП
Дауыс 271 641
3,42 %
 
Қарақат Әбден – «Кәсіби әлеуметтік қызметкерлердің ұлттық альянсы» РҚБ
Дауыс 206 206
2,60 %
 
Мейрам Қажыкен – «„Аманат“ кәсіподақтар достастығы» РКҰ
Дауыс 200 907
2,53 %
 
Нұрлан Әуесбаев – ЖСДП
Дауыс 176 116
2,22 %
 
Салтанат Тұрсынбекова – «Қазақ аналары — дәстүрге жол» РҚБ
Дауыс 168 731
2,12 %
 
Бәріне қарсымын
Дауыс 460 484
5,80 %
 
Облыс бойынша сайлау нәтижесі
Қазақстандағы президент сайлауы (2022)
Республикасының президенті
Босатушы Сайланған
Қасым-Жомарт Тоқаев
Аманат 		Қасым-Жомарт Тоқаев
Аманат
Сайлаудың ресми логотипі
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың 1 қыркүйегінде Қазақстан халқына жолдауында президенттік мерзімнің ең көп санын екіден бір мерзімге дейін қысқартуды және президенттік мерзімін бес жылдан жеті жылға дейін ұлғайтуды ұсынды[3].

Сайлау нәтижесінде Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 81,31 % дауыс жинап, қайта сайланды. Оның ұлықтау рәсімі 26 қараша күні өтті.

Үміткерлері

өңдеу
 
2022 жылғы Қазақстан президентін сайлауда қолданылған дауыс беру парағы

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев екі мерзімге жұмыс істеу жоспары туралы айтып берді[4]. Бұл оның 2024 жылғы сайлауға қатысатынын білдіреді[5].

26 қыркүйек күні «Yntymaq» тіркелмеген партиясы өзінің басшысы Мейрам Зекешұлы Қажыкенді сайлау үміткері ретінде ұсынды.[6] Ол ОСК-нде күні тіркелді.[7]

30 қыркүйек күні «Ауыл» Халық Демократиялық Патриоттік партиясының XX кезектен тыс жиналысы өтті. Оның нәтижесінде партия атынан сайлауға қатысатын үміткер Жигули Дайрабаев таңдалды.[8][9]

1 қазан күні Жалпыұлттық социал-демократиялық партия XIX кезектен тыс жиналысын өткізіп, 2007 жылдан бері тұңғыш рет президент сайлауына үміткер таңдады. Бұл үміткер — Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев.[10][11]

19 қазан күні Қарақат Жақсылыққызы Әбден «Кәсіби әлеуметтік қызметкерлердің ұлттық альянсы» атты Республикалық қоғамдық бірлестік атынан президент сайлауға үміткер болып тіркелді.[12][13]

Келесі күні, 20 ақпанда, «Қазақ аналары – дәстүрге жол» республикалық қоғамдық бірлестігі ұсынған Салтанат Пархатқызы Тұрсынбекова[14] президентікке үміткер болып тіркелді.[15]

Бағалау

өңдеу

2022 жылдың басында Қазақстандағы жаппай наразылық — 2024 жылдың саяси циклына, атап айтқанда президенттік сайлауға дайындықтың басы болып табылады деген пікір айтылды[5]. 2024 жылғы дауыс беру 2019 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың кетуімен басталған биліктің ауысуының бір бөлігі болуы тиіс. Сарапшылардың пайымдауынша, қоғамдағы қарсылық көңіл-күйінің өсуі аясында бірнеше үкімет кландары арасында күрес орын алуы мүмкін.

Сонымен қатар, кезектен тыс президенттік сайлауда сұрақтар туындады. Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыров Қазақстанда кезектен тыс президенттік сайлауды өткізуге арналған бюджет жеткілікті екенін айтты. Президенттің бастамаларына арнайы бөлінген қаражат бар[16].

Үгіт-насихат науқаны

өңдеу

Үгіт-насихат науқаны ресми түрде 2022 жылдың 21 қазанында сағат 18:00-де басталды.[17]

Қасым-Жомарт Тоқаев

өңдеу
 
Тоқаевтың сайлауалды тұғырнамасын насихаттайтын плакат, Астана, 2 қараша 2022
 
Тоқаевтың сайлауалды үгіті бар автобус тұрағы, Астана, 31 қараша 2022

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев 2022 жылғы 1 қыркүйекте халыққа Жолдауында қайта сайлауға түсетінін жариялады.

Тоқаев Халықтық коалицияға кандидат болғаннан кейін ол «жақын болашақта» өзінің сайлауалды тұғырнамасының жариялануы туралы мәлімдеді. Өзінің жоспарында ол елді жан-жақты трансформациялау, азаматтардың әл-ауқатын арттыру жөніндегі шаралар, мемлекет, өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және көп бағытты сыртқы саясат сияқты мақсаттарын айтып кеткен.[18]

Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасы 2022 жылғы 28 қазанда оның сайлауалды веб-сайты іске қосылғаннан кейін жарияланды, ол үш блоктан тұратын: «Әділетті мемлекет, Әділетті экономика, Әділетті қоғам». Бұл сөз тіркесі кейінірек оның сайлауалды үгітінің "ұраны" болды.[19]

Тоқаев сондай-ақ әлеуметтік мәселелерді «Әділетті Қазақстанды» құрудың «негізгі шарты» деп атап, азаматтарға бағытталған әлеуметтік инвестициялар «экономикалық өсудің негізі» болатынын атап өтті, ол қолжетімді және сапалы білім беруге, денсаулық сақтау саласын жақсартуға, ұлттық егемендікті нығайту, жастардың мемлекеттік басқаруға қатысуы үшін көбірек мүмкіндіктер ашу және қоршаған ортаны қорғауға уәде берді.

Тоқаевтың сайлауалды үгіт-насихат жұмыстары 28 қазанда Абай облысына барған сапарынан басталды, сол жерде ол және оның сайлауалды штабының өкілдері ақсақалдармен, зиялы қауыммен, колледж студенттерімен және жұмысшылармен кездесті.[20]

Мейрам Қажыкен

өңдеу

2022 жылдың 21 қазанында сайлауалды штабының ашылуында «Ынтымақ» төрағасы және «Аманат кәсіподақтар достастығы» партиясы атынан шыққан үміткер Мейрам Зекешұлы Қажыкен өзінің сайлауалды бағдарламасының негізгі бағыттарын ашты, оның осы сөзінде азаматтық қоғамның дамуы мен әлеуметтік серіктестік аталған.[21]

Оның «Игілік түбірі – ынтымақ» деп аталған бағдарламасы барлық қазақстандық этностардың мәдени бірігуге, жоғары сапалы білімге кеңірек қол жеткізуге, азаматтық қоғамға көбірек шешім қабылдау функциялары бар мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыруға, сот жүйесінің тәуелсіздігін және елдің қорғанысын арттыруға, тәуелсіз кәсіподақтарды нығайтуға, денсаулық сақтау және әлеуметтік салада әлеуметтік саясатты жүргізуге, еңбек жағдайлары мен жалақының өсуімен бірге қорғанысты дамытуға, экономикалық саладағы модернизация жүргізуге, сыртқы екіжақты келісімді арттыруға және экономикалық пен саяси егемендікті нығайтуға шақырды.[22]

Жигули Дайрабаев

өңдеу
 
Жигули Дайрабаев Батыс Қазақстанда, 18 қараша 2022

«Ауыл» Халық Демократиялық партиясы атынан шыққан президенттікке кандидат Жигули Дайрабаевтың сайлауалды бағдарламасында «дала демократиясы», жоғары рухани-адамгершілік мәдениет, қуатты аграрлық сектор және қуатты өңірлер қағидаттары қамтылып, ауылдық елді-мекендерде инфрақұрылымды одан әрі дамытуды жақтады. Қазақстан «аграрлық державаға» айналды.[23]

23 қазанда Дайрабаев Астанадағы «Шапағат» коммуналдық базарына алғашқы үгіт-насихат жұмыстарына барды, онда ол өзінің сайлауалды тұғырнамасын таныстырған сатушылармен және сатып алушылармен кездесіп, Қазақстандағы азық-түлік бағасының өсуі мәселесін көтерді.

Сайлауалды штабының жетекшісі, 2019 жылғы президенттікке бұрынғы кандидат Төлеутай Рақымбековтың айтуынша, оның филиалдары 20 облыстың барлығында, сонымен қатар 164 ауылдық округ пен 37 ауданда 222 бөлімше жұмыс істейтін болады.

Алайда Дайрабаевтың үгіт-насихатында даулары да болды. Мысалы, Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаевтың Дайрабаевты сынға алып, оның "Ауыл партиясында емес те екен" деп айыптағаны. Осыған жауап ретінде Жигули Дайрабаев видеоға түсіп, Нұрлан Әуесбаевты бетпе-бет кездесуге және дебат ұйымдастыруға шақырды.[24]

Қарақат Әбден

өңдеу

Кәсіби әлеуметтік қызметкерлердің ұлттық альянсы атынан президенттікке үміткер Қарақат Жақсылыққызы Әбден мемлекеттің басты байлығы — тұлғаның өзі деген ұстаныммен қазақстандық азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеру және отбасылардың лайықты өмір сүруін қамтамасыз ету үшін үгіт-насихат жүргізді. Оның жарияланған сайлауалды бағдарламасы өзін-өзі «әлеуметтік бағыттағы», әсіресе отбасыларға, балаларға, жастар мен қарттарға қатысты сипаттады: отбасы институтын нығайтуға, бос уақытты тегін өткізуді кеңейтуге және білім беру нысандарын салуға шақырды.[25]

Әбден өзінің алғашқы үгіт-насихат сапарында 22 қазанда Астана маңындағы Қосшы және Қоянды жерлерін аралап, сайлаушылармен мәселелер талқылап, бағдарламасын таныстырды. 1 қарашада Әбден Қазақстанда Хэллоуин мерекесіне тыйым салуды ұсынды. 12 қараша күні Қарақат Әбден шетелдіктерге тұрмысқа шыққан қазақ қыздарына салық салу керек деген ұсыныс айтты.[26][27][28] Оның бұл ұсынысы көпшілікпен сынға алынды.

Салтанат Тұрсынбекова

өңдеу

Салтанат Пархатқызы Тұрсынбекова «Қазақ аналары — дәстүрге жол» атынан ұсынылғаннан кейін «Тоқаев белгілеген стратегияны» ұстану қажеттігін және оның сайлауалды науқаны «халықаралық саясаттағы жағдайға» қатысты мәселелерді шешуге емес, әлеуметтік мәселелерге назар аударатынын айтты.[29] Тұрсынбекова үгіт-насихат жұмыстарын негізінен заңның үстемдігі мәселесіне арнады, онда ол Қазақстанда отбасындағы зорлық-зомбылық пен балаларды қорлаудың көбейгенін атап өтіп, халықтың сот төрелігіне деген сенімін жақтады.[30]

2022 жылдың 26 ​​қазанында Тұрсынбекова Қарағанды қаласында сайлауалды науқанын бастады, онда құқық қорғаушылармен, заңгерлермен, магистранттармен, тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарымен және адам құқықтарын қорғау саласында жұмыс істейтін түрлі үкіметтік емес ұйымдардың мүшелерімен кездесулер өткізді.[31]

Тұрсынбекова өзінің "президент атану үшін бара жатқан жоқ" екенін және "сайлауға түскен кандидаттың бәрі тек президент болу үшін түспейтін шығар" ойлағанын айтқаны үшін даудың нысанасына айналды.[32]

Нұрлан Әуесбаев

өңдеу

Оппозициялық Жалпыұлттық социал-демократиялық партия құрылғаннан бері тіркелген бірінші және жалғыз кандидат Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев сайлауалды үгіт науқанын «Еркіндік. Әділдік. Ынтымақ!» ұранымен жүргізді. Ол Қазақстанның тәуелсіздігінің соңғы отыз жылындағы мәселелерді, ең алдымен, COVID-19 пандемиясының салдарын жоюды мақсат етіп, әлеуметтік демократия құндылықтары «олигархтар мен шетелдік саясаткерлер» тудырған кейінгі өсіп келе жатқан мәселелерді шешеді деп уәде берді. Оның сайлауалды тұғырнамасы атқарушы билікті орталықсыздандыруды, олигархиямен күресу мақсатында «басқарушы таптың» қолындағы оффшорлық активтерді қайтаруды, әрбір азаматтың қажеттілігін ескере отырып өмір сүру деңгейін жақсартуды және мәртебесін сақтай отырып, сауда келіссөздері арқылы егемендікті арттыруды талап етті.[33]

Әуесбаев алғашқы үгіт науқанын 2022 жылғы 22 қазанда Қарағанды облысының Шахтинск қаласында өткізіп, жұмысшылармен кездесіп, өзінің сайлауалды тұғырнамасының басымдықтарына тоқталды.[34]

Нәтижесі

өңдеу
Үміткер Партиясы Дауыс саны %
Қасым-Жомарт Тоқаев Халықтық коалиция (Партиясыз) 6 456 392 81,31
Жигули Дайрабаев Ауыл ХДПП (Партиясыз) 271 641 3,42
Қарақат Әбден КӘҚҰА (Аманат) 206 206 2,6
Мейрам Қажыкен Аманат кәсіподақтар достастығы (Ынтымақ) 200 907 2,53
Нұрлан Әуесбаев ЖСДП 176 116 2,22
Салтанат Тұрсынбекова ҚА—ДЖ (Аманат) 168 731 2,12
Бәріне қарсымын 460 484 5,8
Жалпы 8 300 046 100,00
Жарамды дауыс саны 7 940 477 99,57
Жарамсыз дауыс саны 359 569 0,43
Тіркелген сайлаушылар 11 953 465 69,44
Дереккөзі:[35][36]

Сын

өңдеу

ЕҰУ ғалымдарының айыптары

өңдеу

2022 жылғы 8 қыркүйекте «Current Time» атты чехиялық сайт Л.Н.Гумилёв атындағы Еуразия ұлттық университетінің қазақстандық ғалымдары жасаған айыптар туралы хабарлады. Ғалымдардың айтуы бойынша оларды университет басшылығы президент Тоқаевтың реформаларын қолдасын деп мәжбүрлеп, жұмысынан шығарамыз деп қорқытты. Университет бұл мәлімдемелерді жоққа шығарды.[37]

Интернет нашарлауы

өңдеу

2022 жылғы қыркүйектің соңына қарай бүкіл Қазақстан бойынша интернет желісіндегі үзілістер орын алды. Оқиға Президент Тоқаевтың мұнай және сирек металл саласындағы активтерге иелік еткені жайлы мақала жариялануымен тұспа-тұс келді. The Public Eye мақаласына сенсек, Тоқаев өзінің ұлы Тимур Тоқаев атымен Швейцариялық оффшор компаниялары көмегімен ақша жылыстаумен айналысады. Осы күндері түрлі тәуелсіз ақпарат сайттарының пайдаланушылары сайттарға кіре алмады және кірумен қиыншылдықтарға тап болды. Қазақтелеком акционерлік қоғамы 25 қыркүйекте берген ресми жауабында бұл мәселені шетелден жасалған DDoS-шабуылдарды айыптады.

NetBlocks Қазақстандағы интернет байланысы номиналды деңгейден 23 %-ға төмендегенін және NetBlocks атқарушы директоры Альп Токер бұл оқиғаның «интернет үзілісінен өзгеше» болғанын хабарлады.[38] Қазақстан Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті интернет нашарлауын кибершабуылдар деп сипаттады.[39]

Тоқаев 30 қыркүйекте Абай облысына сапары кезінде алдағы сайлау учаскелеріне жасалған кибершабуылдарды «ел ішінде төңкеріс ұйымдастыруға» әрекеттенген «сыртқы күштерді» айыптаған. Ақорда баспасөз сайтында оның бұл сөзі жазылмаған.[40]

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Дина Шарипханова Тоқаев президент сайлауы өтетін күнді белгіледі. Tengrinews.kz (21 қыркүйек 2022).
  2. ↑ Айнура Дарибаева Тоқаев Қазақстан халқына үндеу жасады. kaz.orda.kz (21 қыркүйек 2022).
  3. ↑ Динара Халдарова Внеочередные выборы президента пройдут в Казахстане осенью  (орыс.). zakon.kz (9 қыркүйек 2022). Тексерілді, 9 қыркүйек 2022.
  4. ↑ Кезектен тыс президент сайлауы қалай өтеді. sputnik.kz (11 қыркүйек 2022).
  5. ↑ a b Выборы-2024 в Казахстане будут напряжёнными. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 наурыз 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 маусым 2022.
  6. ↑ Қайсар Алмас Глава инициативной группы партии Yntymaq Мейрам Кажыкен готов участвовать в президентских выборах vlast.kz. 26.9.2022.
  7. ↑ "On the registration of Meiram Kazhyken as a candidate for the President of the Republic of Kazakhstan at the early elections of the President of the Republic of Kazakhstan scheduled for November 20, 2022" election.gov.kz. 15.10.2022
  8. ↑ Жигули Дайрабаев стал первым кандидатом в президенты (орысша) tengrinews.kz. 30.09.2022.
  9. ↑ Партия «Ауыл» выдвинула кандидата в президенты. Им стал Жигули Дайрабаев (орысша) Азаттық радиосы. 30.09.2022.
  10. ↑ Нұрлан Әуесбаев президенттікке кандидаттыққа ұсынылды stan.kz. 1 қазан 2022
  11. ↑ Первый кандидат в президенты Казахстана — Жигули Дайрабаев (орысша) orda.kz. 1 қазан 2022.
  12. ↑ Каракат Абден зарегистрирована кандидатом в президенты tengrinews.kz. 9.10.2022
  13. ↑ «Ты – казашка. Гордись!» Каракат Абден получила регистрацию кандидата в президенты Азаттық радиосы 9.10.2022
  14. ↑ Салтанат Тұрсынбекова президенттікке кандидат ретінде тіркелді tengrinews.kz. 20.10.2022
  15. ↑ Салтанат Тұрсынбекова президенттікке кандидат ретінде тіркелді sputnik.kz. 20.10.2022
  16. ↑ Куантыров: У Казахстана есть деньги на досрочные выборы  (орыс.). bizmedia.kz (3 қыркүйек 2022). Тексерілді, 3 қыркүйек 2022.
  17. ↑ Президент сайлауы: Үгіт-насихат науқаны басталды! n-news. 21.10.2022
  18. ↑ Тоқаев жақын арада сайлауалды тұғырнамасын ұсынатынын жариялады  (қаз.). tengrinews.kz (6 қазан 2022). Тексерілді, 26 қазан 2022.
  19. ↑ Тоқаев сайлауалды сайтының бағдарламасы  (қаз.). toqaev2022.kz.
  20. ↑ Тоқаевтың сайлауалды штабы: өңірлердегі кездесулер Абай облысынан басталды  (қаз.). kaz.elorda.info.kz (28 қазан 2022). Тексерілді, 10 қараша 2022.
  21. ↑ Үміткер Мейрам Қажыкеннің сайлауалды штабы өз жұмысын бастады  (қаз.). Azattyq-ruhy.kz (21 қараша 2022). Тексерілді, 27 қараша 2022.
  22. ↑ ПРЕЗИДЕНТТІККЕ КАНДИДАТ М.ҚАЖЫКЕННІҢ САЙЛАУАЛДЫ БАҒДАРЛАМАСЫ «Игілік түбірі – ынтымақ»  (қаз.). mssi.kz (24 қазан 2022). Тексерілді, 7 қараша 2022.
  23. ↑ 24.kz Ж.ДАЙРАБАЕВ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНА БАРДЫ  (қаз.) (27.10.2022).
  24. ↑ tengrinews Жигули Дайрабаев предложил Нурлану Ауесбаеву поговорить "тет-а-тет"  (орыс.) (1.11.2022).
  25. ↑ abden.kz "Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидат Қарақат Әбденнің сайлауалды БАҒДАРЛАМАСЫ"  (қаз.) (21.10.2022).
  26. ↑ adyrna.kz Қарақат Әбден шетелдіктерге тұрмысқа шыққан қазақ қыздарына салық салуды ұсынды  (қаз.) (12.11.2022).
  27. ↑ Ләззат Нұрсапақызы Қарақат Әбден шетелдіктерге неке салығын енгізуді ұсынды  (қаз.) (12.11.2022).
  28. ↑ ktk.kz Дебаты: Каракат Абден предлагает обложить большими налогами девушек, выходящих замуж за иностранцев  (орыс.) (12.11.2022).
  29. ↑ Дмитрий Мазоренко Правозащитница Салтанат Турсынбекова станет еще одним кандидатом в президенты  (орыс.) (11.10.2022).
  30. ↑ st22.kz "Сайлау бағдарламасы"  (қаз.) (28.10.2022).
  31. ↑ inbusiness.kz "Салтанат Тұрсынбекова Қарағанды қаласына барды"  (қаз.) (26.10.2022).
  32. ↑ stan.kz "Президент атану үшін бара жатқан жоқпын": Қазақстанда кезектен тыс сайлауға үміткерлер саяси додаға түсудегі мақсаттары туралы айтты  (қаз.) (11.10.2022).
  33. ↑ osdp.kz "ЖСДП атынан Президенттікке үміткер Әуесбаев Нұрлан Сатыбалдыұлының сайлауалды бағдарламасы"  (қаз.) (27.10.2022).
  34. ↑ Данияр Асылбек, qazaqstan.tv "Нұрлан Әуесбаев Шахтинск қаласы тұрғындарымен кездесті"  (қаз.) (10.11.2022).
  35. ↑ Объявлены итоги выборов президента в Казахстане  (орыс.). tengrinews (22 ноября 2022). Тексерілді, 23 шілде 2023.
  36. ↑ КҮЗЕКБАЙ, Ақбота За Касым-Жомарта Токаева проголосовали 81,31 % - ЦИК озвучила предварительные итоги выборов  (орыс.). kazinform (21 ноября 2022). Тексерілді, 23 шілде 2023.
  37. ↑ "Медиаплан, кто, когда, в каких СМИ должен расхваливать". Ученые в Казахстане заявили, что их заставляют рекламировать Токаева (орысша) currenttime.tv. "Кім, кімді, қай БАҚ-та мақтайтыны жоспарланған". Қазақстан ғалымдары Тоқаевты жарнамалауға мәжбүрміз деп отыр. 13.9.2022
  38. ↑ NetBlocks Қазақстан аумағында интернет байланыстың нашарлағанын тіркеді Азаттық радиосы. 28.9.2022
  39. ↑ ҚАЗНЭТ ХАКЕРЛЕР ШАБУЫЛЫНА ҰШЫРАДЫ sts.kz. 28.9.2022
  40. ↑ Токаев связал атаки на казахстанский сегмент интернета с предстоящими выборами; на сайте Акорды эту цитату не опубликовали  (орыс.) mediazona.ca. 30.9.2022
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қазақстандағы_президент_сайлауы_(2022)&oldid=3393010» бетінен алынған