Қазақстан-Өзбекстан қатынастары

Қазақстан-Өзбекстан арақатынастары — Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасының дипломатиялық және геосаяси қатынастары.

Тарихы

Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 23 қарашада белгіленді. 1998 жылғы 31 қазанда Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мәңгілік достық туралы шартқа, 2013 жылғы 14 маусымда стратегиялық әріптестік туралы шартқа қол қойылды.

Екі ел тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан мен Өзбекстан президенттері Нұрсұлтан Назарбаев пен Ислам Каримов бірнеше рет мемлекеттік және ресми сапарлар жасап, екіжақты кездесулер өткізді. ^[1]

Бейбіт Атамқұлов - Қазақстанның Өзбекстандағы елшісі

2017 жылдың наурыз айында Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиеевтің Қазақстанға алғашқы мемлекеттік сапары өтті. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевпен екіжақты кездесу аясында стратегиялық әріптестікті одан әрі тереңдету және тату көршілікті нығайту, қосарланған салық салуды болдырмау, әскери ынтымақтастық және т. б. туралы бірқатар құжаттарға қол қойылды. ^[2]^[3] 2017 жылдың қыркүйегінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Өзбекстанға мемлекеттік сапары өтті. ^[4]

2018 жылдың 5-6 шілдесінде Өзбекстан президенті Мирзияев Астана қаласының 20 жылдығына арналған салтанатты іс-шараларға қатысты ^[5]

2019 жылғы 14-15 сәуірде Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Өзбекстанға мемлекеттік сапары өтті, оның барысында Өзбекстанда Қазақстан жылы ашылды ^[6]

2019 жылғы 29 қарашада Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Мирзиеевтің шақыруымен Ташкентте өткен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының екінші консультативтік кездесуіне қатысты ^[7]

Мемлекеттік шекара

Толық мақаласы: Қазақстан-Өзбекстан шекарасы

2001-2002 жылдары этникалық принцип бойынша аумақтар алмасумен қатар жүретін ортақ шекараны делимитациялау жүргізілді. Астана негізінен қазақтар қоныстанған Бағыс кенті мен Арнасай су қоймасы ауданын алды, ал Ташкентке Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстарының саны басым өзбек халқы бар жерлерінің бір бөлігі, сондай-ақ Түркістан кенті (қазіргі Ташкент облысы Кибрай ауданының құрамында) бөлінді^[8].

2003 жылдан бастап демаркацияның қорытынды құжаттарының жобаларын дайындау мақсатында қазақ-өзбек шекарасын демаркациялау (жергілікті жерде бекіту) бойынша бірлескен комиссиялық жұмыстар жүргізілді. Өзбекстан СІМ-нің мәлімдемесі бойынша бұл жұмыстар "достық пен өзара түсіністік жағдайында" жүргізілуде^[9].

2023 жылғы 28 наурызда Тараптар шекараны белгілеу туралы шарттарды ратификациялады ^[10].

Экономикалық ынтымақтастық

Өзбекстанның негізгі экспорттық және импорттық серіктестері

Қытай 20,1 %,
Ресей 15,4 %,
Қазақстан 10,2 %,
Түркия 6,6 %,
Ауғанстан 4,2 %,
Қырғызстан 2,4 %,
Тәжікстан 1,7 % (2018)

Қытай 18,2 %,
Ресей 18,1 %,
Корея Республикасы 10,5 %,
Қазақстан 8,0 %,
Түркия 6,3 %,
Германия 3,7 %,
Жапония 3,5 % (2018)

Қазақстан мен Өзбекстанның экономикалық өзара іс-қимылының негізгі бағыты сауда қатынастары болып табылады. 2016 жылдан 2019 жылға дейін тауар айналымы 1,8 млрд-тан 4,1 млрд-қа дейін өсті. Қазақстан Қытай мен Ресейден кейін Өзбекстанның жетекші сауда серіктестерінің үштігіне кіреді.

2018 жылы Шымкент қаласында форум өтті, оның нәтижелері бойынша тікелей өңіраралық ынтымақтастық туралы 16 меморандум жасалды, ал өңірлердің шаруашылық жүргізуші субъектілері 110,5 млн доллар сомасына 26 инвестициялық жобаны және 209,3 млн доллар сомасына 69 сауда келісімшарттарын іске асыру жөнінде келісімдер жасасты.

Өзбекстанның Инвестициялар және сыртқы сауда министрлігінің деректері бойынша, 2019 жылы Қазақстанмен тауар айналымының көлемі 3 3,32 млрд немесе елдің сыртқы сауда айналымының жиынтық көлемінің 8% құрады^[11]. Қаржы саласындағы ынтымақтастық айтарлықтай серпін алды. Ташкентте екі ірі қазақстандық қаржы институттары — теңге Банкі және Kazakhexport Экспорттық-сақтандыру компаниясы өкілдіктерінің кеңселері ашылды. Көліктік өзара іс-қимыл белсенді дамып келеді.

Қазақстандық бизнес экспорт есебінен де, бірлескен кәсіпорындар құру есебінен де Өзбекстанда өзінің қатысуын арттырады. Қазақстаннан келген инвесторлар өзбек нарығында белсенділік танытуда және 2022 жылға дейін Қазақстандағы Өзбекстан елшілігінің деректері бойынша Казахстане 37,9 млн-ға 13 жобаны іске асыруды жоспарлап отыр, Өзбекстанда қазақстандық капиталдың қатысуымен 809 кәсіпорын жұмыс істейді. Өзбекстанда Ташкентте тұрғын үйлер салатын қазақстандық BI Group жұмыс істейді. Ecoton co ltd компаниясы "Ангрен" еркін экономикалық аймағында газдалған бетон және плиталар шығаратын зауыт салады.

2021 жылдың қараша айында Шавкат Мирзиеевтің Астанаға мемлекеттік сапары қарсаңында Түркістанда "трансшекаралық ынтымақтастық өсудің жаңа нүктелері ретінде" тақырыбында үшінші өңіраралық форум өтті. Нәтижесінде машина жасау, агроөнеркәсіптік кешен, құрылыс материалдарын өндіру, электротехникалық өнімдер, медициналық мақсаттағы бұйымдар, инфрақұрылымды дамыту және басқа да салаларда жалпы сомасы 611,3 млн долларға 54 инвестициялық және коммерциялық келісімшартқа қол қойылды.

2022 жылдың қорытындысы бойынша тауар айналымының көлемі 5 млрд $ ^[12]

Өзбекстан темір жолдары Қазақстанға Маңғыстау және Түркістан облыстары арқылы шыға алады

Арадағы байланыс

Темір жол

2022 жылдың 15 мамырынан бастап Өзбекстан Республикасымен халықаралық жолаушылар пойыздарының қозғалысы кезең-кезеңімен қайта басталды.

15 мамырдан бастап № 647/648 "Нүкіс-Бейнеу" пойызы аптасына 3 рет қатынауда. Қосымша вагондар құрамға жолаушылар ағыны ұлғайған кезде ғана бекітілетін болады.

16 мамырдан бастап "Алматы-Ташкент" қатынасымен № 1/2 Тальго пойызы аптасына 3 рет қатынауда.^[13]

Автобус

Өзбекстанның Көлік министрлігі пандемияның аяқталуына байланысты Ташкент пен Қазақстан қалалары арасында жүретін автобустардың кестесі жариялады: Ташкент-Алматы, Ташкент-Қызылорда, Ташкент-Астана, Ташкент-Түркістан, Ташкент-Қожанд, Ташкент-Шымкент.

Астана, Алматы, Шымкент, Түркістан, Қызылорда қалаларынан автобустар Өзбекстанның Ташкент, Самарқан, Нүкіс қалаларына қатынайды.

Әуе

Өзбекстан Мемстатының деректері бойынша 2019 жылы Өзбекстанға келген шетелдік азаматтардың ең көп ағыны Қазақстаннан — 2,4 млн адам (барлық келгендердің 29,7%) болды. Қазақстанға 5,4 млн өзбекстандықтар келді (шетелге кеткендердің 42,4%). Орын ауыстыру жиілігінің артуына байланысты Air Astana және SCAT қазақстандық әуетасымалдаушылары республикалар арасындағы ұшу санын көбейтуде.

2023 жылғы 2 наурызда Ташкентте Қазақстан мен Өзбекстанның авиациялық билік органдарының келіссөздері өтті. Қазақстан делегациясын ҚР ИИДМ азаматтық авиация комитетінің төрағасы Талғат Ластаев, Өзбекстан делегациясын Көлік министрінің орынбасары Жасүрбек Хориев басқарды. Келіссөздер барысында тараптар рейстер санының одан әрі ұлғаюын және ұшу географиясының кеңеюін талқылады. Тараптар Астана – Ташкент (аптасына 12 – ден 36 рейске дейін) және Алматы - Ташкент (аптасына 20-дан 36 рейске дейін), ал қалған маршруттарда-аптасына 4 рейске дейінгі маршруттар бойынша рұқсат етілген рейстер санын ұлғайтуға уағдаласты. Қол жеткізілген уағдаластықтар негізінде ағымдағы жылдың көктемгі-жазғы кезеңінен бастап Air Astana және Uzbekistan Airways әуекомпаниялары Алматы – Ташкент бағыты бойынша жиіліктер санын аптасына 14 – тен 20 рейске дейін және Астана-Ташкент бағыты бойынша аптасына 6-дан 12 рейске дейін ұлғайтуды жоспарлап отыр.

Сондай-ақ, бәсекелестікті және сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамыту, сондай-ақ авиабилеттердің құнын төмендету мақсатында Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы барлық шарттық маршруттар бойынша авиатасымалдаушыларды бірнеше рет тағайындау туралы уағдаластыққа қол жеткізілді.

Сонымен қатар, қазақстандық авиатасымалдаушылар Самарқанд, Ферғана, Бұхара және Қаршыға тікелей тұрақты рейстер ашуды жоспарлап отыр. ^[14]

Дипломатия тарихы

1992 жылғы 23 қарашада Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасында дипломатиялық қатынастар орнатылды.

1993 жылы екі мемлекеттің де елшіліктері өзара ашылды.

2019 жылдың 31 тамызында Ақтауда Өзбекстанның Бас консулдығы ашылды

2019 жылдың 19 қыркүйегінде Алматыда Өзбекстан консулдығының жаңа ғимараты ашылды

2021 жылғы 29 сәуірде Самарқан қаласында Қазақстан Республикасының Бас консулдығының ресми ашылуы өтті.

Қазақстанның Өзбекстандағы елшілері

С. Батыршаулы (1993-1994)
Н. Искалиев (1994-1997)
Ө. Өзбеков (1997-2003)
Т. Кабдрахманов (2003-2006)
А. Мырзахметов (2006-2007)
З. Турисбеков (2007-2009)
Б. Жексембин (2010-2015)
Е.Утембаев (2016-2019)
Д.Сатыбалды (2019-2022)
Бейбіт Атамқұлов (2022 жылдан бастап)

Өзбекстанның Қазақстандағы елшілері

Турдикул Суванович Бутаяров 17.04.2000-2008
Фаррух Исламджанович Турсунов 12.2008-12.2011
Алишер Алахитдинович Салахитдинов 11.2012-12.2015
Икром Уктамович Назаров 06.01.2016-10.02.2018
Саидикрам Пархатұлы Ниязходжаев 12.03.2018- қазіргі уақыт

Тағы қараңыз

Дереккөздер

[1] ttps://www.gazeta.uz/uz/2012/09/08/kz/

[2] ttps://primeminister.kz/ru/news/nursultan-nazarbaev-i-shavkat-mirzieev-proveli-peregovori-v-rasshirennom-sostave-14267

[3] ttps://forbes.kz/process/v_akorde_prohodit_vstrecha_nazarbaeva_i_mirzieeva/

[4] ttps://uza.uz/ru/posts/novyy-etap-sotrudnichestva-osnovannogo-na-druzhbe-i-vzaimnoy-16-09-2017

[5] ttps://www.gazeta.uz/ru/2018/07/06/astana/

[6] ttps://24.kz/ru/news/top-news/item/308796-prezident-rk-pribyl-s-gosudarstvennym-vizitom-v-uzbekistan

[7] ttps://khabar.kz/ru/news/item/117613-n-nazarbaev-prinyal-uchastie-vo-vtoroj-konsultativnoj-vstreche-glav-gosudarstv-tsentralnoj-azii

[8] ttps://cyberleninka.ru/article/n/mezhdunarodno-pravovoe-oformlenie-granits-kak-uslovie-regionalnoy-bezopasnosti-v-tsentralnoy-azii

[9] ttps://mfa.uz/ru/press/news/2019/04/18766/ Мұрағатталған 30 сәуірдің 2019 жылы.

[10] ttps://www.gazeta.uz/ru/2023/03/28/border/

[11] ttps://kz.kursiv.media/2020-10-08/kak-razvivayutsya-kazakhstansko-uzbekskie-ekonomicheskie-otnosheniya/ Мұрағатталған 14 қарашаның 2022 жылы.

[12] ttps://www.zakon.kz/6392641-tovarooborot-mezhdu-kazakhstanom-i-uzbekistanom-dostig-5mlrd-dollarov.html

[13] ttps://kapital.kz/gosudarstvo/105377/passazhirskiye-zh-d-perevozki-mezhdu-kazakhstanom-i-uzbekistanom-vozobnovyat-sya-s-15-maya.html

[14] ttps://forbes.kz/actual/process/kazahstan_budet_letat_v_novyie_goroda_uzbekistana/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

**Қазақстан-Өзбекстан арақатынасы**


Қазақстан	Өзбекстан