Уикипедия

Ильхам Хейдарұлы Әлиев

Ильхам Хейдарұлы Әлиев (әз. İlham Heydər oğlu Əliyev, 24 желтоқсан 1961 жыл, Баку) — Әзірбайжан саяси, мемлекеттік және спорт қайраткері; Әзірбайжан Ұлттық олимпиядалық комитетінің Президенті (1997 жылдан бері), Әзірбайжан Премьер-министрі (2003 жылдан бері), кейін Әзірбайжан Президенті (2003 жылдан бері).

Ильхам Хейдарұлы Әлиев
әз. İlham Heydər oğlu Əliyev
Ильхам Хейдарұлы Әлиев
Лауазымы
Ту
Ту
 Әзірбайжан-ның 4-ші Президенті
Ту
Ту
31 қазан 2003 жылдан бастап
Вице-президент Мехрибан Әлиева
Премьер-Министр Артур Расизаде
Новруз Мәмедов
Әли Асадов
Ізашары Хейдар Әлиев
Ту
Ту
 Әзірбайжан Премьер-министрі
Ту
Ту
4 тамыз 2003 жыл — 4 қараша 2003 жыл
Президент Хейдар Әлиев
Ізашары Артур Расизаде
Ізбасары Артур Расизаде
Ту
Ту
 Әзірбайжан Ұлттық жиналысының депутаты
Ту
Ту
12 қараша 1995 — 4 тамыз 2003
Өмірбаяны
Партиясы Жаңа Әзірбайжан
Білімі ММХИ
Діні ислам (шиит)
Дүниеге келуі 24 желтоқсан 1961 (1961-12-24) (62 жас)
Баку, Әзірбайжан КСР, КСРО
Әкесі Хейдар Әлиев
Анасы Зарифа Әлиева
Жұбайы Мехрибан Әлиева
Балалары Гейдар Әлиев
Арзу Әлиева
Ләйлә Әлиева
Сайты president.az
Қолтаңбасы Қолтаңбасы
Марапаттары
Ильхам Хейдарұлы Әлиев Ортаққорда
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз

Бірқатар халықаралық бақылаушылардың пікірінше, Ильхам Әлиевтің президенттігі елдің саяси өмірінің тұрақталуымен ерекшеленді. Сонымен қатар бірқатар дереккөздер Ильхам Әлиевтің Әзірбайжанда орнатқан режимін диктаторлық немесе авторитарлық режим ретінде сипаттайды.

Өмірбаяны

өңдеу

Балалық шақ

өңдеу
 
Хейдар Әлиевтің отбасы

Ильхам Әлиев (24.12.1961 ж. т., Әзірбайжан республикасы, Баку қаласы) – саяси қайраткер, Әзірбайжан Республикасының президенті. Мәскеу Мемлекеттік халықаралық қатынастар институтытын (1982) және аспирантурасын (1985) бітіріп, 1985 – 90 жылдары осы оқу орнында педагогикалық қызмет атқарды. 1991 – 94 жылдары жеке кәсіпкерлікпен айналысып, 1994 – 95 жылдары отанына оралып, мемлекеттік мұнай компаниясының вице-президенті болып тағайындалды. 1995 – 2000 жылдары Әзірбайжан Парламентіне (Милли мәжіліс) депутат болып сайланды. 2003 жылы Әзірбайжан республикасының Премьер-министрі қызметіне тағайындалды. 2003 жылы қараша айында әкесі Х.Әлиевтың орнына Әзірбайжан президенті міндетін атқарды. Сонымен қатар 2003 жылы Ұлттық олимпиялық коммитеттің президенті, Еуразиялық кеңестің Парламенттік Ассамблеясы төрағасының орынбасары және ПАСЕ бюросының мүшесі болып сайланды. 2003 жылы 31 қаңтарда өткен президенттік сайлауда 76% дауыс жинап, жеңіске жетті. Әзірбайжан, орыс, ағылшын, француз, түрік тілдерін жетік біледі. Тәуелсіз Әзірбайжанның мұнай саясатының геосаяси бағытын зерттейтін бірқатар ғылыми зерттеу жұмысының авторы, саясат ғылымдарының докторы. Ішкі және сыртқы саясатта әкесінің бастаған істерін жалғастырушы ретінде белгілі. Мемлекет басшысы ретінде Қазақстанда бірнеше рет болып қайтты. [1]

Әкесінің айтуы бойынша

өңдеу
 
Әзиз Әлиев

Оның әкесі Хейдар Әлиев Әзербайжан КГБ-сының бастығы болды, содан кейін ол Мәскеуге көшіп келгенге дейін Әзірбайжан КСР Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы ретінде республиканы басқарды, ол Кеңес Кеңесі Төрағасының орынбасары болып жұмыс істеді. КСРО министрлері (үкіметі). Ол Нахичеван қаласынан болатын. Әлиевтер отбасы Зангезур ауданындағы (кейінірек Сисян облысы, қазіргі Арменияның Сюник облысы) әзірбайжандық Джомартли ауылынан шыққан, бірақ Гейдар дүниеге келген кезде ол Нахичеванға көшіп келген. Гейдардың әжесі Уруд (қазіргі Арменияның Воротан ауылы) ауылынан шыққан.[2]

Ильхам Әлиевтің үлкен ағасы Хасан әр уақытта Әзербайжан КСР Ғылым академиясының Ботаника институтының және География институтының директоры, сонымен қатар Бүкілодақтық топырақтану қоғамының Әзірбайжан филиалының төрағасы болып жұмыс істеді. ; нағыз академик болған. Ол Әзірбайжан КСР Жоғарғы Кеңесінің (парламентінің) және Әзербайжан Географиялық қоғамының президенті болып сайланды. Оның ұлы Ильхам Әлиевтің немере ағасы Расим сәулетші, Әзірбайжан КСР-нің еңбек сіңірген сәулетшісі, Әзірбайжан сәулетшілер одағының вице-президенті болды. 23 жыл бойы (1966-1998) ол Баку қаласының бас сәулетшісі болды.

Екінші ағасы - Гусейн суретші болды, Әзірбайжан КСР Коммунистік партиясы - «Коммунист» газетінің редакциясында бас суретші болып жұмыс істеді. Ол Әзірбайжанның халық әртісі атағын алды. Ильхамның басқа әкесінің ағасы Агил ғалым-экономист, Әзірбайжан Ұлттық ғылым академиясының корреспондент мүшесі болған.

Білімі

өңдеу

Илхам Әлиев 1961 жылдың 24 желтоқсанда Әзірбайжан КСР КГБнің Контр жұмысшысы Хейдар Әлиевтің отбасында Баку қаласында туылды. 1977 жылы Баку қаласының № 6 орта мектебін бітіріп, Мәскеу Мемлекеттік Халықаралық Қатынастар Институтына оқуға түсті.

  Мені сертификатқа алды, онда ресми түрде бес айда 16 рет айналысатынымды айтқан болатын. Оқудың бірінші жылы ең жауапты болды. Әзірбайжанның Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысының ұлы Бакуде, ал екіншісі - Мәскеуде мүлде басқа ортада және жас кезінде жасалуы керек. Бірақ мен әкемнен бас тартпадым, институтта, сосын аспирантурада оқыдым.  

Оқытушылық қызмет

өңдеу

1985 жылы тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғады, Мәскеу мемлекеттік халықаралық қатынастар институтының профессор-оқытушылар құрамында қалды.

Бизнес

өңдеу
 
Әзірбайжан премьер-министрі Ильхам Әлиев пен Ресей президенті Владимир Путин. Ялта, 2003 жыл

Оқытылған соң Ильхам Әлиев жеке бизнеспен айналысады. 1991 жыл, ол компанияның бастаған жылы «Ориент», және 1992 жылы ол Ыстанбұллға көшті, өйткені компанияның негізгі қызметі Түркиямен байланысты болды. Ол Хейдар Әлиев республиканың президенті болған кезде ғана өз Отанына оралды.

Саяси мансаптың басталуы

өңдеу

1994 жылдан 2003 жылдың тамызына дейін - SOCAR (Әзірбайжан Республикасының Мемлекеттік мұнай компаниясы) вице-президенті, содан кейін бірінші вице-президенті. Ол «Хейдар Әлиевтің мұнай стратегиясын» іске асыруға қатысты. Ол сондай-ақ шетелдік мұнай компанияларымен келіссөздерге белсене қатысты, оның соңы «Ғасыр келісімі» деп аталатын келісімге қол қойылды. Ильхам Әлиев - егемен Әзербайжанның мұнай саясатының геосаяси аспектілері туралы бірқатар зерттеу еңбектерінің авторы[3].

1995 жылы Әзірбайжан Милли Меджлисінің депутаты болып сайланды және 2000 жылы қайта сайланды.[4] Бірақ 2003 жылы Әзірбайжан Республикасының Премьер-Министрі қызметіне кірісіп, ол өзінің парламенттік өкілеттігінен бас тартты.

1997 жылы Әзірбайжан Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті болды. Оның бастамасымен спорт мектептері белсенді түрде салынды, Әзірбайжанда дәстүрлі түрде күшті спорт түрлерінен ұлттық командалар құрылды. Спортты дамытуға және олимпиадалық қозғалысқа қосқан зор үлесі үшін ол Халықаралық Олимпиада Комитетінің (ХОК) жоғары орденімен, сондай-ақ Халықаралық әскери-спорттық кеңестің «Ұлы Кордон» Даңқ орденімен марапатталды.

1999 жылы желтоқсанда Жаңа Әзірбайжан партиясының 1-ші съезінде Ильхам Әлиев партия төрағасының бес орынбасарының бірі болып сайланды, ал 2001 жылдың қарашасында партияның 2-ші съезінде ол төрағаның бірінші орынбасары болып сайланды.[5] 2005 жылы ол осы партияның төрағасы болып сайланды.

2001 жылдан 2003 жылға дейін ол Еуропа Кеңесінің Парламенттік Ассамблеясындағы (ЕКПА) Әзірбайжан Милли Мәжілісі (Парламент) делегациясын басқарды. 2003 жылдың қаңтарында Ильхам Алиев ЕКПА Төрағасының орынбасары және ЕКПА Бюросының мүшесі болып сайланды. 2004 жылы сәуірде ЕКПА жұмысына белсенді қатысқаны және еуропалық идеалдарды ұстанғаны үшін ол ЕКПА-ның құрметті мүшесі дипломымен және ЕКПА медалімен марапатталды.[6]

2003 жылы шілдеде емделіп жатқан Хейдар Әлиев пен Ильхам ел президенттігіне кандидаттар болды. Сонымен қатар, 4 тамызда Президенттің ұсынысы бойынша Милли Меджлис Ильхам Әлиевті елдің премьер-министрі етіп тағайындады. Екі айдан кейін, 2 қазанда, Хейдар Әлиевтің халыққа үндеуі Әзірбайжанның мемлекеттік телеарнасында оқылды, онда ол өзінің кандидатурасынан өз баласының пайдасына бас тартатынын мәлімдеді.[7]

Президенттік

өңдеу
 
Әзірбайжан, Ресей және Армения президенттері - Ильхам Әлиев, Дмитрий Медведев және Серж Саргсян Таулы Қарабах туралы декларацияға қол қою кезінде (Майендорф, 2008)

2003 жылы 15 қазанда елде президент сайлауы өтті,[8] онда 79,46% дауыспен Ильхам Әлиев жеңіске жетті. Халықаралық бақылаушылардың айтуынша, сайлау кезінде көптеген заң бұзушылықтар тіркелген. Оппозиция сайлаудың нәтижелерін мойындамады, ал келесі күні оппозициядағы «Мұсават» партиясынан президенттікке үміткерлердің бірінің 3000-нан астам жақтаушылары астананың орталық көшелерімен Азадлиг алаңына қарай жылжыды. Оқиға орнына ішкі әскерлердің полкі келді. Қақтығыстар құрбандарға алып келді. Ильхам Әлиев өзінің инаугурациялық сөзінде:

  Мен Әзербайжанның бақытты болашағына сенемін. Біздің мемлекетіміз әрі қарай дамып, нығая беретініне сенімдімін. Әзірбайжанда демократия одан әрі дамиды, саяси плюрализм және сөз бостандығы қамтамасыз етіледі. Біздің еліміз заманауи мемлекетке айналады. Мұның бәріне қол жеткізу үшін Әзірбайжанда көп нәрсе жасау керек. Бірақ осының бәрін жүзеге асыру және Әзірбайжанды қуатты мемлекетке айналдыру үшін, ең алдымен, Хейдар Әлиевтің саясатын елде жалғастыру қажет.[9]  

Әзірбайжанның өзінде де, шетелде де жаңа мемлекет басшысы біртіндеп реформалар жүргізеді, Батыспен жақындасады, саяси өмірді ырықтандырады және тұрақтылықты нығайтады деп күткен. Кең таралған сенімге сәйкес, жас президенттің тәжірибесі жетіспеді, саясатқа қызығушылық танытпады және әкелік харизмаға ие болмады, сондықтан қатал көшбасшылық стилі болады деп күтілмеген.[10] Бастапқыда Ильхам Әлиев ескі басқарушы элитаға толық тәуелді болды, өйткені барлық маңызды министрлік лауазымдарды Хейдар Әлиевтің кезінде оларды иеленген адамдар иеленді. Ол аппаратты ауыстыруға дайындалу үшін екі жыл қажет болды.

2019 жылы OpinionWay француз зерттеу институты әзірбайжан халқы арасында 9 сұрақ бойынша сауалнама жүргізді, бұл елде соңғы (2018-2019) жыл ішінде болған процестерге әсер етті. Сауалнама нәтижелері бойынша қазіргі президенттің қызметіне сауалнамаға қатысушылардың 85,1% -ы оң жауап берді.[11][12]

Билікті күшейту

өңдеу

Ильхам Алиев билікке Әзірбайжанды 1993 жылдан бері басқарған әкесі Хейдар Әлиевтің орнына келді. Сонымен қатар, ол әкесі құрған «Жаңа Әзірбайжан» партиясын басқарды, ол 1993 жылдан бері басқарушы республика болды. Әзірбайжанның саяси және мемлекеттік жүйесі Хейдар Әлиевтің кезінде 1995 жылы жаңа Конституция қабылданған кезде қалыптасты (бұған дейін 1978 жылы Әзірбайжан КСР Конституциясы болған, бұл мүлдем басқа мемлекет болған). Ильхам Әлиев 2003 жылғы қазанда «Российская газетаға» берген сұхбатында бүгінгі Әзірбайжан - Хейдар Әлиевтің туындысы, және сіз оның ел үшін жасаған істері туралы бірнеше сағат сөйлесуге болады. Біз оның бағытын жалғастыруымыз керек »және« Мен әрқашан әкеме ұқсауға тырыстым және тырысамын[13].

2005 жылы қазанда Әзірбайжан мемлекеттік төңкеріс жасаудың алдын-алу туралы жариялады, ол бойынша 12 адам қамауға алынды, оның ішінде экономикалық даму министрі Ф.Әлиев, қаржы министрі Ф. Юсифов, денсаулық сақтау министрі А.Инсанов, президент «Азерхимия» мемлекеттік концерні Ф. Садигов пен Әзербайжан Ғылым академиясының экс-президенті Э. Салаев. Халықаралық дағдарыс тобының талдамалық есебіне сәйкес, оппозиция бастапқыда[14][15].

Ильхам Әлиев елді басқара алмайды деп сенді. Кейбіреулер оны басқарушы кланның басқа мүшесіне сәтті көшуді қамтамасыз ететін өтпелі тұлға ретінде қарастырды. Соған қарамастан, Ильхам Әлиев өзінің арам пиғылдылары ойлағаннан гөрі нәзік саясаткер болып шықты. Ол оның билігіне ең үлкен қауіп әлсіз қарсылықтан емес, басқарушы элитадан екенін түсінді. Гейдар Алиевтің қазасы жас және тәжірибесіз президентті басқарғысы келген осы «ескі гвардияның» көптеген ықпалды мүшелерінің қолдарын босатты. Оны президенттің ағасы Жамал Әлиев пен оның жақын серігі Али Инсанов, денсаулық сақтау министрі, ықпалды эраз класының басшысы [Армениядан келген әзірбайжандар] және билеуші Жаңа Әзірбайжан партиясының негізін қалаушы басқарды. Ильхам Әлиев билікті шоғырландыруға бағытталған алғашқы күш-жігерінде әкесінің саясатын жалғастыратынын және үкіметтегі кез-келген үлкен өзгерістерден аулақ болатынын баса айтты ...

Ильхам өзінің саяси қарсыластарына қатал қарады. Инсанов пен Фархад Әлиев мемлекеттік төңкеріс жасамақ болды деген айыппен қамауға алынды және сыбайлас жемқорлық пен мемлекет қаржысын жымқырды деген айыппен сотталды. Үкімет оппозицияны 2005 жылдың қарашасында өткен парламенттік сайлаудан кейін қатты қудалады. Бұл шаралар президенттің әлсіз деген түсінігін жоюға көмектесті, сонымен бірге оның реформатор ретіндегі имиджіне нұқсан келтірді ...

Эраз көсемі Инсановтың қамауға алынуы Әзербайжан саясатындағы айқындаушы фактор ретінде аймақтық кландардың символикалық аяқталуын жариялады. Нахшывандықтар және аз дәрежеде эраз негізгі лауазымдардың көпшілігін сақтап қала берді, бірақ жеке адалдық пен президентке жақын болу сол немесе басқа аймақтық руға жатудан гөрі маңызды бола бастады. Ильхам әкесінен айырмашылығы, Бакуде өскен және бизнесте жиі жетістікке жеткен мәдениетті адамдармен жұмыс істегенді жөн көрді. Мұнай экспортынан түскен едәуір кірістер президенттік билікті одан әрі шоғырландырды және олигархтарда үстемдік етті.[16]

Екінші президенттік мерзімде, 2009 жылы 18 наурызда елде Конституцияға өзгерістер енгізу бойынша референдум өтті. Оның бастамашысы билік басындағы Жаңа Әзірбайжан партиясы болды. Референдум нәтижелері бойынша, дауысқа келгендердің 90% -ы түзетулерге дауыс берді.[17] Бекітілген түзетулердің бірі (сайлаушылардың 92,17% -ы дауыс берді) бір адамға екі реттен артық сайлану құқығын берді. Референдум басқарушы элитаның ішіндегі қарсылас фракцияларға жақын арада биліктің ауысуынан қорқудың қажеті жоқ екенін түсіндіру керек еді деген кең таралған пікір бар. Оппозиция Әлиевті Әзірбайжанды монархияға айналдырды деп айыптады, ал Еуропалық Комиссия референдумды демократияны дамытудағы «артқа шегініс» деп бағалады. Венеция комиссиясы өз қорытындысында Әзірбайжанды президент өзінің қолына кең билікті шоғырландырған ел деп атады.[18]

Келесі конституциялық референдум үшінші президенттік мерзімге түсіп, 2016 жылдың 26 қыркүйегінде өтті.[19] Бұл жолы оның бастамашысы Ильхам Әлиевтің өзі болды. Азаматтардан президенттік мерзімді 5-тен 7 жасқа дейін ұзарту үшін дауыс беру сұралды және бірінші вице-президент пен вице-президент лауазымдары белгіленді. Ұсынылған өзгерістердің ішінде заң шығарушы және атқарушы биліктің қызметіне әсер ететін тағы екі тармақ болды. Хейдар Әлиевтің кезінде Ильхам премьер-министр қызметін атқарған кезде референдум өткізіліп, нәтижесінде ел президентінің өкілеттігі, ол мерзімінен бұрын кеткен жағдайда парламент төрағасына емес, премьер-министрге берілді. . Бұл жолы азаматтардан президент өз еркімен отставкаға кететін болса, оның өкілеттігі премьер-министрге емес, бірінші вице-президентке ауысуы үшін және президенттің Ұлттық Мәжілісті (парламентті) тарату құқығына ие болуы үшін дауыс беруі сұралды. және мемлекет басшысына мерзімінен бұрын сайлау жариялайды. 2016 жылғы референдумдағы барлық 29 түзетулер қолдау деңгейімен мақұлданды, олар дауыстардың 90-нан 95% -на дейін болды. Бұл референдумды Еуропа Кеңесі сынға алып, оны елдің демократиялық дамуына соққы ретінде бағалады.[20]

Келесі жылы 21 ақпанда Ильхам Әлиев әйелі Мехрибанды Әзірбайжанның бірінші вице-президенті етіп бекітті. Бұған дейін (2005 жылдан бастап) ол Милли Меджлис депутаты болған.[21] Егер ИМЭМО РҒА посткеңестік зерттеулер орталығының жетекші ғылыми қызметкері В.Мұханов Әзербайжанда қалыптасып келе жатқан саяси жүйені нео-монархия» деп санаса, әлеумет институтының аға ғылыми қызметкері В. - Қара теңіз аймағының саяси зерттеулері В.Новиков бұл тағайындаумен ол олардың билік династиясына тағы бір қадам жасады.[22] АҚШ-тың Әзербайжандағы бұрынғы елшісі Ричард Казларич сонымен бірге оның әйелінің елдің бірінші вице-президенті болып тағайындалуын монархияға қадам деп атады.[23]

2016 жылдың 29 қарашасында парламент Бас Прокурор Закир Гараловтың ұсынысы бойынша Әзербайжан президентінің ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлауды көпшілік алдында сөйлеген сөзінде, ашық түрде жариялаған туындысында немесе бұқаралық ақпарат құралдарында айыптайтын заң қабылдады.[24] Осылайша, қылмыскерлер 500-1000 манат көлемінде айыппұлмен (содан кейін 19-37 мың рубль), немесе екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарымен немесе екі жыл мерзімге бас бостандығынан айырумен, егер қылмыс « Интернеттің ақпараттық ресурстары », содан кейін жаза 1000-1500 манат мөлшерінде айыппұл (содан кейін 37-58 мың рубль) немесе үш жылға дейін бас бостандығынан айыру болды. Келесі жылы Президент Әкімшілігі осы бапқа түзету жобасын парламенттің қарауына ұсынды,[25] ал жазғы парламент қазір 1500-2500 манатқа дейін айыппұл салуды немесе 5-ке дейін бас бостандығынан айыруды көздейтін жазаны күшейтті. жыл, егер мұндай өрнектер Интернеттегі жалған аккаунттар мен профильдерге орналастырылса, онда 2000-нан 3000 манатқа дейін айыппұл қарастырылған.[26]

Саяси режимнің сипаттамалары

өңдеу

Әзірбайжанда пайда болған саяси режимді кейбіреулер Әзірбайжан Кеңестігі режимімен салыстырды (ал Кеңестердің саяси режимдері де әр түрлі болды, олар жұмысшы табының билігінен бастап, Сталиннің жеке билігінің режимінен бастап, Хрущев пен қайта құрумен аяқталды) ырықтандыру).[27] Сергей Румянцевтің айтуы бойынша, қазіргі кездегі саяси режим кеңестік режимнен гөрі нашар немесе тіпті авторитарлы деген пікірлерді әртүрлі адамдардан жиі естуге болады. Ол өзі Әзірбайжанның саяси құрылымынан бұрынғы мемлекеттің (яғни Кеңестердің) институционалды мұрасының көптеген белгілерін тапты: билік құрған «Жаңа Әзірбайжан» партиясы Коммунистік партияға қатты ұқсайды; Милли Мәжілістің (парламенттің) президентке және министрлердің қызметіне әсері Жоғарғы Кеңестің әсерімен бірдей; рулық құрылым КСРО-ның күйреуінен аман қалып қана қоймай, Ильхам Әлиевтің кезінде де аман қалды. Сонымен бірге, Румянцев қазіргі режимнің ерекшеліктерін кеңестік режимнің қарапайым жалғасы идеясына төмендетуге бейім емес, бірақ Әзірбайжандағы қазіргі режимді толығымен авторитарлық деп санайды. Марина Оттавей жартылай авторитарлық ретінде әзірбайжандық саяси жүйенің ерекшеліктерін түсінуге тырысты.

Американдық Freedom House адам құқықтары жөніндегі үкіметтік емес ұйымының сарапшыларының пікірінше, Әзірбайжандағы саяси режимді қатайту 1993 жылы Гейдар Алиевтің билікке келуінен басталды, ал оның ұлы Ильхамның орнына ұлы Ильхам келгеннен кейін «репрессия» «күрт күшейіп, ұйымның 2015 жылға арналған есебінде» Әзірбайжанды авторитарлық режим басқарады деген тұжырым жасалды[28][29]. Economist Intelligence Unit жасаған 2016 жылғы Дүниежүзілік демократия индексінде Әзербайжан авторитарлық режимі бар ел ретінде 148-ші орынды иеленді.[30]

Саясаттанушы Зафар Гүлиев атап өткендей, 2003 жылы Ильхам Әлиевтің елде билікке келуімен Әзірбайжанда марқұм президенттің жеке басына табынуды жүйелі түрде құру басталды, Әзірбайжанның жаңа тарихын қайта қарау науқаны басталды. Халықаралық дағдарыс тобы өз баяндамасында Хейдар Әлиевтің жеке басына табыну Әзербайжан идеологиясының негізі болып табылады, оның негізіне Хейдар Әлиевтің Әзербайжанды құтқарғаны, және бұл жеке адамға табынушылық оның ұлы Ильхам Әлиевтің қолына өткендігін атап өтті.[31]

Экономикалық саясат

өңдеу
 
Ильхам Әлиевтің президенттігі кезінде Баку-Тбилиси-Джейхан мұнай құбыры (жасыл) және Баку-Тбилиси-Эрзурум газ құбыры (сары) іске қосылды

2003 жылдан бастап Ильхам Әлиев билікке келгеннен бастап «Әзірбайжан Республикасында кедейлікті азайту және экономикалық дамытудың мемлекеттік бағдарламасы (2003-2005)», «Әлеуметтік-тұрмыстық қатынастар жөніндегі мемлекеттік бағдарлама» кіретін экономикалық дамудың арнайы бағдарламаларын қабылдай бастады. -Әзербайжан Республикасы аймақтарының экономикалық дамуы (2004-2008 жж.) »,« Әзірбайжан Республикасының жұмыспен қамту стратегиясы »(2006-2015 жж.),« Әзірбайжан аймақтарының 2014-2018 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының мемлекеттік бағдарламасы » және т.б.[32]

Хейдар Әлиевтің мұнай стратегиясының жалғасы ретінде Ильхам Әлиев 2004 жылы «Мұнай мен газдан түсетін кірістерді басқарудың ұзақ мерзімді стратегиясын (2005-2025 жж.)» Қабылдау туралы 2004 жылы жарлық шығарды.[33]

Ильхам Әлиевтің президенттігінің алғашқы кезеңінде энергетикалық ресурстарды экспорттау есебінен экономикалық өсім байқалды. Ильхам Әлиевтің алғашқы президенттік кезеңінде Ресейді айналып өтетін негізгі экспорттық құбырлар іске қосылды: Баку-Тбилиси-Джейхан мұнай құбыры (2005 жылдың мамырында іске қосылды және 2006 жылдың шілдесіне дейін толық қуатына жетті) және Баку-Тбилиси-Эрзурум газ құбыры. Егер 2002-2005 жж. ЖІӨ-нің орташа жылдық өсу қарқыны шамамен 10% құрады, содан кейін 2005 жылы ЖІӨ өсімі 26,4% құрады, ал 2006 жылы ол рекордтық деңгейге - 34,5% жетті. 2007 жылы бұл көрсеткіш 25% -ға дейін төмендеді, содан кейін экономикалық өсу қарқыны күрт төмендеді.

2014 жылы ЖІӨ өсімі 2,8% құрады, мұнай өндірісінің қысқаруы және шикізаттық емес сектордың кеңеюі есебінен мұнай секторының үлесі жалпы ішкі өнімнің 37% -на дейін төмендеді. Алайда, ХВҚ мәліметтері бойынша, 2014 жылы жалпы экспорттағы мұнай мен газдың үлесі сәйкесінше 87% және 7% құрады.[34] Ильхам Әлиев 2015 жылға қарай Әзербайжан экономикасындағы мұнай факторы 30% құрайды деп мәлімдеді.

«Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының 2004-2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» шеңберінде жарты миллион жұмыс орнын құру, жалпы ішкі өнімдегі шикізаттық емес сектордың үлесін арттыру, жеке кәсіпкерлікті дамыту, инфрақұрылымды дамыту - атап айтқанда, жолдарды, медициналық, білім беру және спорт объектілерін салу және қайта құру.[35]

2010 жылғы жағдай бойынша Әзербайжан тәулігіне 1 миллион баррельден астам мұнай өндірді. Көмірсутектердің үлесі елдің жалпы ішкі өнімінің жартысынан астамын құрайды. Алдағы жиырма жылда 350-400 миллиард АҚШ долларын құрайды деп болжанған мұнай экспортынан түсетін үлкен кірістер үкіметке бұрын-соңды болып көрмеген бюджет шығындарына баруға мүмкіндік берді. 2009 жылы олар жалпы ішкі өнімнің 34,8% құрады, негізінен Мемлекеттік мұнай қорынан түсетін қаражат есебінен. Инфрақұрылымды дамыту мен қайта құру жобаларына миллиардтаған доллар құйылды. Бұл қаражаттың бір бөлігі тоналды немесе тиімсіз пайдаланылды деген кең таралған пікір бар, әсіресе SOFAZ қаражатын жұмсау президенттің бұйрығымен парламенттің бақылауынсыз жүзеге асырылды.

2003 жылдан 2010 жылға дейінгі аралықта үкіметтің мәліметтері бойынша елде 840 мың жұмыс орны құрылды, ресми кедейлік деңгейі 45% -дан 11% -ға дейін төмендеді. Алайда, әлеуметтік трансферттер болмаса, кедейліктің жалпы деңгейі едәуір өсер еді. Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша, 2008 жылға қарай жан басына шаққандағы табыс 3 830 АҚШ долларына жетті, бірақ халықтың көп бөлігі тек мемлекеттік жеңілдіктермен күн көрді.

2006 жылмен салыстырғанда 2007 жылдан бастап ішкі инвестициялар нарықта басым бола бастады. Ал 2008 жылы негізгі капиталға салынған инвестициялардың жалпы көлемінің 77,5% -ы ішкі инвестициялар болды, сонымен бірге олардың көп бөлігі шикізаттық емес секторға жіберіле бастады.[36]

Ильхам Әлиевтің мұнай саясаты ел экономикасына оң әсерін тигізді. 2006 жылы Баку-Тбилиси-Джейхан мұнай құбыры, 2007 жылы Баку-Тбилиси-Эрзурум газ құбыры пайдалануға берілді. Мұнайдың ірі экспорттаушыларының бірі бола отырып, Әзірбайжан табиғи газды да экспорттай бастады. 2010 жылы мұнай мен газ экспорттың 97% және мемлекет кірісінің 39% құрады.

Ильхам Әлиевтің мұнай саясаты ел экономикасына оң әсерін тигізді. 2006 жылы Баку-Тбилиси-Джейхан мұнай құбыры, 2007 жылы Баку-Тбилиси-Эрзурум газ құбыры пайдалануға берілді. Мұнайдың ірі экспорттаушыларының бірі бола отырып, Әзірбайжан табиғи газды да экспорттай бастады. 2010 жылы мұнай мен газ экспорттың 97% -ын және мемлекет кірісінің 39% -ын құрады.

Алайда, энергия экспортынан түсетін түсімдерге шамадан тыс тәуелділік және негізгі тауарлар импортына үлкен тәуелділік 2014 жылдан бастап мұнай бағасының төмендеуінен бастап ел экономикасына кері әсерін тигізді. Әзірбайжан экономикасы өндірістің құлдырауына ұшырады, өмір сүру деңгейі төмендеді, жұмыссыздық деңгейі өсті, ұзақ мерзімді экономикалық жоспарлаудың болмауы және банк секторының әлсіздігі айқын болды. Бұл халықтың наразылық акцияларына алып келді, олар биліктің күшімен басылды.

2014 жылы Ильхам Әлиевтің қатысуымен «Оңтүстік газ дәлізін» төсеу рәсімі өтті, ол арқылы Әзірбайжан табиғи газы Еуропаға Грузия мен Түркия арқылы жеткізілетін болады. Ал 2015 жылы Транс-Анадолы газ құбырының құрылысы басталды (келісім 2012 жылы Ильхам Әлиев пен Режеп Тайып Ердоған арасында жасалды), ол газды Грузия мен Түркия арқылы Болгарияға жеткізеді. Бұл газ құбырының жалғасы құрылысы 2016 жылы басталған Трансадриатикалық құбыр болып табылады (Греция мен Албания арқылы Италияға).[37]

 
Ильхам Әлиев пен АҚШ қорғаныс министрі Дональд Рамсфелд. Баку, 2004 ж
 
Ильхам Алиев пен Польша Президенті Лех Качинский, 2008 ж

2015 жылдың бірінші тоқсанында ауыл шаруашылығы ЖІӨ-нің 3,4% өсуіне қол жеткізді. 2016 жылы Әзербайжан халқының президент Ильхам Әлиевке деген сенімін анықтау мақсатында тұрғындар арасында сауалнама жүргізілді. Сауалнама әр түрлі жастағы 800 адам арасында жүргізілді. Сауалнамаға сәйкес, президенттің сенімі 97% құрады. Респонденттердің 89% -ы Ильхам Әлиев қарапайым халықтың мүдделерін білдіреді деп санайды. 87% -дан астамы президенттің сыртқы саясатын «жақсы», 3,6 - «жаман», 2,1 - «өте нашар» деп бағалады. Респонденттердің 28% -ы Әзірбайжан экономикасын «жақсы», 44% -ы «орташа деңгейде», 18% -ы «нашар деңгейде» деп санайды, ал 10% -ы жағдайды бағалауға қиналды.[38]

 
Ильхам Әлиев Давостағы экономикалық форумда

2017 жылдың соңында Ильхам Әлиев өз сөзінде биыл шикізаттық емес сектордың өсімі 2,5%, шикізаттық емес өнеркәсіп өндірісі - 3% -дан астам, ауыл шаруашылығы - 4% -дан астам, ал шикізаттық емес сектордың өсуі туралы айтты экспорт - 24%. 2017 жылы Әзербайжанның ЖІӨ 39,21 млрд долларды құрады, оның өсімі 2016 жылға қатысты 4,4% құрады.

2019 жылғы әлеуметтік-экономикалық реформалар аясында ол екі рет ең төменгі жалақыны көтеру туралы құжаттарға қол қойды, нәтижесінде 2019 жылдың 1 қыркүйегінен бастап Әзірбайжанда ең төменгі жалақы 250 манатты (≈ 147 АҚШ доллары) құрады.[39]

Таулы Қарабахтағы қақтығыс

өңдеу

Ильхам Әлиевтің президенттігі жылдарында көптеген жылдар бойы Қарабахқа байланысты жанжалды реттеуге ешқандай өзгеріс болған жоқ.

 
Ильхам Әлиев Қорғаныс министрлігінің Орталық қолбасшылығындағы жедел кеңесте. 7 қазан, 2020

2020 жылдың қыркүйек айының соңында Таулы Қарабақта ауқымды қақтығыс басталды. Көбісі бұл өршу, алдыңғы кездердегідей, ең көп дегенде Әзірбайжанның бірнеше стратегиялық маңызды биіктіктер мен бірнеше шаршы шақырым аумақты бақылауға алуымен аяқталады деп сенді, өйткені бұл төрт күн өткеннен кейін болған жанжалдың соңғы өршуі кезінде болған еді. шайқас кезінде Әзірбайжан өзінің әскерлері Талыш ауылының айналасында және Физули бағытында бірнеше биіктікті алып жатқанын мәлімдеді.[40][41]

Алайда шайқас кезінде Джебраил, Физули, Зангелан, Кубатлы, сондай-ақ Ходжавенд және Ходжалы облыстарының кейбір аумақтары, соның ішінде Хадрут ауылы мен стратегиялық маңызды Шуша қаласы Әзірбайжан күштерінің бақылауына өтті. . Әзірбайжан сонымен бірге бүкіл Әзірбайжан-Иран шекарасын бақылауға алды. Солтүстік секторда Әзербайжан армиясы бірқатар стратегиялық биіктіктер мен елді мекендерді де бақылауға алды.

2020 жылы 10 қарашада Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиевтің, Армения Республикасының Премьер-Министрі Никол Пашинянның және Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путиннің толық атысты тоқтату және аймағындағы барлық соғыс қимылдары туралы бірлескен мәлімдемесі жарияланды. Таулы Қарабақ қақтығысы. Армения, Әзірбайжан және Ресей қол қойған Таулы Қарабақтағы бейбітшілік туралы келісімде Ресейдің бітімгершілік күштерін енгізу, Арменияның Әзербайжанға Агдам, Кельбаджар және Лачин облыстарына оралуы (ені 5 км болатын Лачин дәлізінен басқа) қарастырылған. Ресей бітімгершілік күштерінің бақылауында болды) және Әзербайжанның Таулы Қарабах, соның ішінде Шуша қаласын бақылауымен территорияның бір бөлігін қалдырды.[42]

Ильхам Әлиев «бұл мәлімдеме Арменияның тапсырылуы» және «ұзақ мерзімді басқыншылыққа нүкте қойды» деді.[43] Әзірбайжанда келісім қуанышпен қарсы алынып, соғыстағы жеңісті түні бойы тойлады. Кең ауқымды мерекелер бүкіл Әзірбайжанда, әсіресе келісім жарияланған кезде Бакуде басталды.[44][45]

2020 жылы 10 желтоқсанда Бакуде Жеңіс шеруі өтті.

Спорт саясаты

өңдеу

2011 жылы 7 шілдеде Ильхам Әлиев Бакуде халықаралық стандарттарға сай заманауи спорт-концерт кешенін салуға бұйрық берді.

2016 жылы Ильхам Әлиев Әзербайжан Олимпиада чемпиондарына Әзірбайжан Республикасы Президентінің арнайы олимпиадалық стипендиясының мөлшерін көбейту туралы жарлық шығарды. Жарлық 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді. 2017 жылы Ильхам Әлиев Баку қаласында BMX Racing велоспорттан әлем чемпионатын өткізуге байланысты Ұйымдастыру комитетін құру туралы бұйрыққа қол қойды. Чемпионат 2018 жылғы 5-9 маусымда өтті.[46]

Формула-1

өңдеу
Толық мақаласы: Еуропа Гран-при-2016

Формула-1-ді 2016 жылы Бакуде өткізу туралы шешім 2013 жылы қабылданды. 2016 жылы 16 маусымда Ильхам Әлиев Формула-1 менеджментінің президенті Берни Экклстоунмен кездесті. 2016 жылдың 17-19 маусымы аралығында Бакуде алғаш рет 2016 жылғы Еуропа Гран-при маусымындағы Формула-1 чемпионатының сегізінші кезеңі өтті. Ильхам Әлиев ашылу салтанатына қатысты, ал 19 маусымда жеңімпаздарды марапаттау рәсімінде ол кубокты жеңімпазға өзі табыстады.[47][48]

2017 жылғы маусымда Формула-1 Әлем чемпионатының сегізінші кезеңі Әзірбайжан Гран-приі 25 маусымда өтті. Сол күні Ильхам Әлиев «Формула-1» төрағасы және бас атқарушы директоры Чейз Кэримен, «Формула-1» автоспортының директоры Росс Браунмен және «Формула-1» сауда және маркетинг жөніндегі директоры Шон Братчпен кездесті. Ильхам Алиев және оның отбасы мүшелері 2017 жылғы Гран-при жарыстарын белсенді түрде қадағалады.

2018 жылы 27-29 сәуірде Бакуде Формула-1 Әзірбайжан Гран-приінің төртінші кезеңі өтті.

Еуропа ойындары 2015

өңдеу
Толық мақаласы: Еуропа ойындары 2015

Бірінші Еуропа ойындарын өткізу туралы шешім 2012 жылғы 8 желтоқсанда Еуропалық Олимпиада Комитетінің 41-ші Бас Ассамблеясында қабылданды. 2013 жылы 17 қаңтарда Ильхам Әлиев 2015 жылы Бакуде бірінші Еуропалық ойындарды өткізу жөніндегі Ұйымдастыру комитетін құру туралы жарлық шығарды. 2015 жылы 12-28 маусымда Бакуде Еуропа ойындары өтті. Ильхам Әлиев Еуропа ойындарының көрермендерінің қатарына белсенді қатысты.[49]

Отбасы

өңдеу
  • Атасы - Әлирза Кербалай Джафарұлы Әлиев.
  • Әжесі - Изафет Джафаргулуқызы Алиев.
    • Ағасы - Хасан Әлиев (15 (28) .12.1907 - 2.02.1993), көрнекті кеңес және әзірбайжан ғалымы, Әзірбайжан КСР Ғылым академиясының академигі.
      • Ағасы - Расим Әлиев (1934 жылы 16 шілдеде туған), әзірбайжан сәулетшісі, Баку қаласының бас сәулетшісі (1965-1988), Әзірбайжан КСР-нің еңбек сіңірген сәулетшісі (1979), Әзірбайжан Мемлекеттік сыйлығының және Гусейн Джавид сыйлығының лауреаты. , Шығыс елдері Халықаралық сәулет академиясының толық мүшесі (1992), Әзірбайжан сәулетшілер одағының вице-президенті.
    • Ағасы - Гусейн Әлиев (22.04.1911 - 25.05.1991), кеңестік және әзірбайжандық суретші-суретші, Әзірбайжанның халық әртісі.

Марапаттары мен атақтары

өңдеу

Әзірбайжан марапаттары

өңдеу
 
Ильхам Әлиев Польшаға сапары кезінде Құрмет белгісі белгілерімен

Шетелдік марапаттар

өңдеу
  • Бостандық ордені (18 қараша, 2013 ж., Украина) - украин-әзербайжан мемлекетаралық қатынастарын нығайтудағы ерекше қызметтері үшін.[51]
  • 1 дәрежелі князь Ярослав Данышпан ордені (19 мамыр, 2008 ж., Украина) - украин-әзербайжан қатынастарын нығайтуға қосқан ерекше үлесі үшін.[52][53]
  • «Номиналды атыс қаруы» айырмашылығы (28.10.2010, Украина)
  • Халықтар достығы ордені (2011 ж. 24 желтоқсан, Беларуссия) - Беларусь Республикасы мен Әзірбайжан Республикасы арасындағы достық қатынастар мен стратегиялық ынтымақтастықты орнатуға және дамытуға қосқан елеулі жеке үлесі үшін.[54][55]
  • I дәрежелі Исмоили Сомони ордені (2012 ж. 12 шілде, Тәжікстан)
  • Георгий атындағы Жеңіс ордені (2013, Грузия)
  • Құрмет ордені (2003 ж., Грузия)
  • Үш Жұлдыз орденді рыцарь (10 тамыз, 2009, Латвия)
  • «Астанаға 10 жыл» медалі (2008, Қазақстан)
  • Құрметті Легион орденінің рыцарі - Крест (29 қаңтар, 2007 ж., Франция)
  • Италия Республикасының Құрмет белгісі орденінің рыцарі (2018, Италия)
  • Польша Республикасы алдындағы Құрмет белгісі орденінің рыцарі (26.02.2008, Польша)
  • Сербия Республикасы орденінің үлкен лентасы (2013 ж., Сербия)
  • Таспамен «Стара Планина» ордені (14 қараша, 2011 жыл, Болгария)
  • Румыния Жұлдызы орденінің тізбегі (2004 ж. 11 қазан, Румыния)
  • «Адал қызметі үшін» орденінің рыцарі (18.04.2011, Румыния)
  • I дәрежелі Түрік Республикасының ордені (2013 ж. 12 қараша, Түркия)
  • Король Абдельазиздің бұйрығы (8 наурыз 2005 ж., Сауд Арабиясы)
  • Ұлы Мүбәрак ордені (10 ақпан, 2009 ж., Кувейт)
  • «Достық» медалі (20 маусым, 2019 жыл, Болгария)
  • Алтын Қыран ордені (22 тамыз, 2022 жыл, Қазақстан)

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том
  2. ↑
    • Үлгі қатесі: қара {{Мақала}} Прибыв в Сисианский район, Андраник со своими силами попытался утихомирить разбушевавшихся азербайджанцев. Несмотря на все попытки армянской стороны убедить их подчиниться решениям Центрального национального совета Зангезура и прекратить междоусобную войну, азербайджанцы продолжали свои вражеские действия. В этой ситуации по решению Андраника были захвачены наиболее агрессивные азербайджанские сёла Агуди, Вагуди, Джомартлу, Ортакюз, Аравус, Урут и оттуда изгнаны вооруженные формирования мусаватистов.
    Этнический состав населения Джомартли зафиксирован в различных статистических материалах, где указывается, что оно населено татарами (то есть азербайджанцами).
    • Үлгі қатесі: қара {{Кітап}} Джамартлу, сел. Елисаветп. Зангезурск. 400 жит. 1908 г. Татары.
    • Үлгі қатесі: қара {{Кітап}} Джамарлу с., Елис., Занг., тр.. 381 жит.
    • Үлгі қатесі: қара {{Кітап}} Джомартлу с., Елис., Занг., тр.. 405 жит.
    • Үлгі қатесі: қара {{Кітап}} (там указано 292 жителя, все татары-мусульмане — прим.)
  3. ↑ Официальный сайт президента Азербайджанской Республики - ПРЕЗИДЕНТ » Биография. ru.president.az. Тексерілді, 29 наурыз 2017.
  4. ↑ Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}
  5. ↑ Партия “Ени Азербайджан» (ПЕА), Analitika.az.
  6. ↑ Ilham Heydar oglu Aliyev  (ағыл.). www.worldleaders.columbia.edu. Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 наурыз 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 29 наурыз 2017.
  7. ↑ БОРИС Ъ-ВОЛХОНСКИЙ. Президент заболел за родину  (орыс.), Газета «Коммерсантъ» (3 октября 2003).
  8. ↑ Столкновения в Баку: есть две жертвы  (орыс.), Русская служба Би-би-си (16 октября 2003).
  9. ↑ {{{тақырыбы}}}. — ISBN 978-5-901238-52-3, ББК 63.3(2)6-8.
  10. ↑ НАРГИЗ АСАДОВА. Ильхамово царство  (орыс.), Еженедельник "Коммерсантъ" (31 октября 2005).
  11. ↑ President Ilham Aliyev increased last year’s rating and voters’ high confidence VIDEO  (ағыл.). azertag.az. Тексерілді, 16 сәуір 2019.
  12. ↑ As EU-Azerbaijan Partnership Strengthens, survey shows strong support for Aliyev’s policies | Eupoliticalreport  (ағыл.). www.eupoliticalreport.eu (11 April 2019). Тексерілді, 16 сәуір 2019.
  13. ↑ Владимир Богданов. Ильхам Алиев: Новаторство в политике? Ни в коем случае!  (орыс.), Текст: Владимир Богданов Российская газета (21 октября 2003).
  14. ↑ Евгений Шестаков. В Баку ждут переворота  (орыс.), "Российская газета" (24 октября 2005).
  15. ↑ Азербайджанский экс-министр сознался в подготовке переворота  (орыс.), "Лента.Ру" (2 ноября 2005).
  16. ↑ AZERBAIJAN: VULNERABLE STABILITY  (ағыл.), International Crisis Group (3 September 2010).
  17. ↑ Ильхам Алиев получил право избираться бесконечное количество раз, "Лента.Ру" (19 наурыз 2009).
  18. ↑ Zarema Velikhanova. Азербайджанская оппозиция критикует поправки к конституции  (орыс.), Institute for War & Peace Reporting.
  19. ↑ Конституционный референдум в Азербайджане: продление президентского срока и не только  (орыс.), Би-би-си (24 сентября 2016).
  20. ↑ Азербайджан: диктатура использует процедуру  (орыс.), Русская служба Радио Свобода (26 сентября 2016).
  21. ↑ Владислав Воробьев. Президент Азербайджана назначил свою жену первым вице-президентом  (орыс.), Интернет-портал «Российской газеты» (21 февраля 2017).
  22. ↑ Эксперты о назначении жены Алиева вице-президентом: «В Азербайджане формируется неомонархия»  (орыс.), Московский Комсомолец (21 февраля 2017).
  23. ↑ Комментарии Казларича для Meydan TV Мұрағатталған 18 ақпанның 2019 жылы. // Meydan TV, 22.02.2017
  24. ↑ В Баку приняли закон об ответственности за оскорбление президента в сети, РИА Новости (29 қараша 2016).
  25. ↑ В Азербайджане предложили ужесточить наказание за оскорбление президента, interfax.ru (19 сәуір 2017).
  26. ↑ За оскорбление президента накажут тюрьмой до 5 лет, meydan.tv (1 маусым 2017).
  27. ↑ Сергей Румянцев. УСКОЛЬЗАЮЩАЯ СОВРЕМЕННОСТЬ: ПОСТСОВЕТСКАЯ МОДЕРНИЗАЦИЯ АЗЕРБАЙДЖАНА. СОЦИОЛОГИЧЕСКОЕ ЭССЕ  (орыс.), Historians.in.ua (30 сентября 2015).
  28. ↑ Freedom in the World 2018 Azerbaijan  (ағыл.), Freedom House.
  29. ↑ Freedom in the World 2015 Azerbaijan  (ағыл.), Freedom House.
  30. ↑ Democracy index 2011  (ағыл.), Economist Intelligence Unit (2011).
  31. ↑ Зафар Гулиев: Азербайджан в тисках клана и культа личности, ИА REGNUM (6 шілде 2011).
  32. ↑ [http://files.preslib.az/projects/republic/ru/azr3_1.pdf Управление делами Президента Азербайджанской Республики ПРЕЗИДЕНТСКАЯ БИБЛИОТЕКА Общая информация].
  33. ↑ Указ Президента Азербайджанской Республики "Об утверждении Долгосрочной стратегии по управлению доходами от нефти и газа"  (орыс.). www.base.spinform.ru. Тексерілді, 30 қаңтар 2018.
  34. ↑ Президент Ильхам Алиев: «Нефтяной фактор в нашей экономике составляет 30 %». Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 маусым 2015.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 8 маусым 2015.
  35. ↑ Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}
  36. ↑ Основные черты экономики Азербайджана. www.webeconomy.ru.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 қаңтар 2018.
  37. ↑ В Баку заложен "Южный газовый коридор"  (орыс.). BBC Русская служба. Тексерілді, 30 қаңтар 2018.
  38. ↑ Рейтинг доверия президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву составляет 97 %: «соцопрос».
  39. ↑ Алиев значительно увеличил зарплаты бюджетникам  (орыс.). Mir24. Тексерілді, 24 маусым 2019.
  40. ↑ Почему Азербайджан выиграл войну в Карабахе? Отвечают военные эксперты
  41. ↑ Таулы Қарабаққа қатысты жанжал: неге Армения мен Әзірбайжан соғысуда
  42. ↑ Заявление Президента Азербайджанской Республики, Премьер-министра Республики Армения и Президента Российской Федерации
  43. ↑ Armenia and Azerbaijan’s Nagorno-Karabakh peace deal is quite the surprise — Vox
  44. ↑ Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh peace deal. BBC (10 November 2020). — «There is a real sense here that a key victory has been achieved after a very long fight. Groups are breaking out in chants and singing the national anthem.»
  45. ↑ Семь вопросов к миру в Карабахе. Кто от этого выиграл и что будет дальше?
  46. ↑ Azerisport.com. Ильхам Алиев подписал распоряжение о создании Оргкомитета по проведению ЧМ. Тексерілді 30 қаңтардың 2018.
  47. ↑ FIA confirms 2016 calendar  (ағыл.), Formula 1® - The Official F1® Website. Тексерілді 30 қаңтардың 2018.
  48. ↑ Президент Азербайджана Ильхам Алиев наградил победителей Гран-при Европы Формулы 1  (орыс.). Тексерілді 30 қаңтардың 2018.
  49. ↑ Azerisport.com. Создан Оргкомитет по проведению Европейских игр-2015 в Баку. Тексерілді 30 қаңтардың 2018.
  50. ↑ [Марапаттар тізімі]
  51. ↑ Указ Президента Украины от 18 ноября 2013 года № 639/2013 «О награждении И. Алиева орденом Свободы»
  52. ↑ Указ Президента Украины от 19 мая 2008 года № 458/2008 «О награждении И. Алиева орденом князя Ярослава Мудрого»
  53. ↑ Виктор Ющенко наградил Ильхама Алиева орденом князя Ярослава Мудрого І степени
  54. ↑ Указ Президента Республики Беларусь от 24 декабря 2011 года № 594 «О награждении И. Г. Алиева орденом Дружбы народов» Мұрағатталған 30 тамыздың 2021 жылы.
  55. ↑ Президент Ильхам Алиев награждён орденом Дружбы народов, AZE.az (24 желтоқсан 2011).
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ильхам_Хейдарұлы_Әлиев&oldid=3144765» бетінен алынған