Айналайын, құдай-ау

«Айналайын, құдай-ау»-Абайдың 1895 ж. жазған өлеңі. Көлемі 124 жол. Жоқтау. Сүйікті ұлы Әбдірахман қайтыс болғанда, оның әйелі Мағышқа ақын өзі шығарып берген. Жалпы сарыны қазақтың дәстүрлі жоқтау өлеңдеріне ұқсас болғанымен, өлеңдік мәдениеті олардан әлдеқайда жоғары, ішкі мазмұны да бай. Мұнда сүйген жарынан айрылған жас әйелдің ішкі күйігі мен жан қайғысы, жүрек дерті аса зар сезім күшімен беріледі. Ескі жоқтауларда ішінара қыстырылып кетіп отыратын бөгде сөздерден таза, тек айтушының өз басындағы қасіреті мен өлген күйеуінің артықша адамгершілік қасиеттері ғана айтылады. Сөз арасында әйелдің өткен өмірі еске алынып, жас басынан жетімдік көргені, сонан соң сүйген адамына қосылып, енді ғана бақытқа қолы жеткенде, мынадай қайғылы халге душар болғаны қоса айтылып, жоқтау әсерін күшейтіп отырады. Әсіресе, қатарынан озып шығып, үлкен қалалардан мол білім алып келген оқымысты күйеуінің асыл қасиеттері: оның асқан ақылы, ашық мінезі, ізгілігі, мейірбандығы, кішіпейіл, көпшілдігі т. б. сүйкімді қылықтары тізбектеліп, өмірден ерте кеткен серігінің жарқын бейнесі жасалады. Сондай жақсы жармен тым аз күн ғұмыр кешіп, тым болмаса бір-екі жыл қызығын көрмеген арманы айтылады. Сонымен бірге жоқтауда сол замандағы қазақ әйелінің іштен тынып жүрген бір өкінішті жайы да сезіледі. Ол - күйеуі бірнеше жыл алыстағы орыс қалаларында оқуда, қызметте жүргенде, іште булыққан сағынышты сезімін сыртқа шығара алмай, үнсіз зар шеккен шерлі мұңы. Ауыр науқасқа душар болған жарының қиналған сәтінде қасында болып, өз қолынан күте алмауы, ақтық жолға өз қолынан аттандырып, бақылдасып қалмауы - бүл да жас зайыптың қайғы-қасіретін күшейте түсетін қапа. Абай осы қазаның барлық ауыртпалығын әкелік жүрекпен өзі де тарта отырып, сүйікті келінінің басындағы бақытсыздықты ақындық дарын күшімен өте әсерлі етіп жеткізеді. Өлең алғаш рет ақын шығармаларының 1939 жылғы толық жинағында жарияланды. Басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. Мүрсейіттің 1910 жылғы қолжазбасы бойынша басылымдарда 1-шумақтың 11-жолы «Айырып, от қып өртедің», 2-шумақтың 4- жолы «Шыққалы ана қарнынан», 5-шумақтың 3-жолы «Сағынып көрген қылықты», 7-шумақтың 4-жолы «Жалғанда болмас жұбаныш» болып алынған. Бұл жолдар Мүрсейіттің 1905, 1907 жылғы қолжазбаларында «Айырып, от қып өртеген», «Шыққалы бір мен қарыннан», «Сағынып көрмек қызықты», «Жалғанда болмас сүйеніш» түрінде берілген. Туынды ағылшын, араб, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, ұйғыр т. б. тілдерге аударылған.