Ақай Оңғарбайұлы Оңғарбаев

Ақай Оңғарбайұлы (1909—1974) — Қазақ КСР Мемлекеттік бақылау халкомы (министрі), Қазақ КСР партиялық, саяси және мемлекет қайраткері. 1938 жылдан бастап КОКП мүшесі.

Ақай Оңғарбайұлы Оңғарбаев
Лауазымы
Ту Қазақ КСР Мемлекеттік бақылау халкомы (министрі)
қаңтар 1943 жыл — маусым 1955 жыл
Ізашары	Орехов Пётр Григорьевич
Ту Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің (халкомкеңесі) төрағасының орынбасары
қаңтар 1943 жыл — маусым 1955 жыл
Ту Семей облысы облыстық атқару комитетінің төрағасының орынбасары
1955 жыл — 1960 жыл
Ту Қазақ КСР Орталық статистика басқармасы бастығы
1960 жыл — 1971 жыл
Өмірбаяны
Партиясы	КОКП
Дүниеге келуі	1909 (1909) Сырдария облысы Сарысу ауданы №5 ауылы
Қайтыс болуы	1974 (1974) Алматы, Қазақстан
Жерленді	Кеңсай зираты, Алматы, Қазақстан
Әкесі	Қондыбайұлы Оңғарбай
Анасы	Кержағалова Тоғжан
Жұбайы	Спасская Глафира Александровна
Балалары	Даулбаева Галина Акаевна
Марапаттары

Өмірбаяны

Оңғарбаев Ақай Сарысу ауданының №5 ауылында 1909 жылдың наурыз айында дүниеге келді. Кіші жүздің Жетіру бірлестігінің Тама руынан шыққан. Әкесі Қондыбаев Оңғарбай, анасы Кержағалова Тоғжан күнкөрістік ғана бірер жандығы бар, жоқ-жұқа жандар еді. Мал өрісінің ыңғайымен Бетпақ дала өңірінде көшіп-қонып жүріп тіршілік етті. Қазан төңкерісінен кейін отбасы малдарын ұжымдастырудың нәтижесінде «Түгіскен» (Жеңіс) ұжымшары құрамына кірді. Ақай анадан тым жас қалды. 1924 жылға дейін әкесінің қамқорлығында болды.

Еңбек жолдары

• 1928 жылы әкесі қайтыс болды, енді оған алдағы өмірі жолын өзі таңдап, өзі шешуіне тура келді. Орта мектептің 5 сыныбын бітіріп, бастауыш білім алған ол еңбек жолын қаржы қызметкері болудан бастауға тоқтам жасады. Осы мақсатта алғашқыда Шымкенттегі, содан соң Алматыдағы есеп қызметкерлерін даярлайтын курстарға түсті.
• 1931 жылы жолдамамен Гурьев қаласына келіп, КСРО Мемлекеттік банк бөлімшесінің бухгалтері болды. Жарты жыл жұмыс істегеннен кейін Гурьев облысы Нарын ауданындағы Мемлекеттік банк бөлімшесінің аға экономисі болып істеді.
• 1932 жылы келешегі бар қызметкер ретінде оны Мәскеу қаласына КСРО Мемлекеттік банкінің Оқу комбинатындағы жұмысшылар факультетіне оқуға жібереді. 1934 жылғы шілдеде ол оны үздік бітірді.

  

  Ақай Оңғарбайұлы қызы Ғалиямен

Білуге, білімге аса құштар, мақсаткер жан Оңғарбаев, әсіресе, қоғамдық-экономикалық және саяси білімдер саласында өз бетінше оқып-үйренуге көп уақытын бөлді. Осы кезеңде студент жастар арасында оның жетекшілік қабілеті көрінген еді. Ол комсомол, партия және басқа қоғамдық ұйымдар жұмысына белсене атсалысты.

• 1932 жылдан бастап ВКП(б) мүшелігіне кандидат болған Оңғарбаев Мәскеу қаласының бастауыш партия ұйымдарының хатшысы және аудандық партия комитетінің пленум мүшесі болып бірнеше рет сайланады.
• 1934 жылдың тамыз айында Мәскеудің Н. Нариманов атындағы Шығыстану институтының бірінші курсына түседі, бірақ екі жыл оқығаннан кейін «Правда» атындағы Бүкілодақтық Коммунистік журналистика институтына ауысуға мәжбүр болды, себебі сталиндік қуғын-сүргінге байланысты Шығыстану институты таратылған болатын.
• 1938 жылы наурызда партия мүшесі ретінде КСРО Ішкі істер халық коммисариатының мемлекеттік қауіпсіздік Бас басқармасының Мәскеудегі облысаралық мектебіне шақырылуына байланысты журналистика институтындағы оқуын тоқтатуына тура келді. Оңғарбаев «Газет қызметкері» мамандығы бойынша дипломды Қазақ Коммунистік Журналистика институтына мемлекеттік емтихандар тапсырып, 1940 жылдың желтоқсан айында алды.
• 1939 жылы Ақай Оңғарбайұлы Қазақстанға Қазақ КСР Ішкі істер халық комисариатының қарамағына оперативті тергеуші қызметіне жіберілді.
• 1940 жылғы ақпанда Ішкі істер халық коммисариаты партия ұйымының тағайындалып қойылған хатшысы болып сайланады.
• 1941 жылы шілдеде Қазақстан КП(б) Орталық Комитеті партия алқасының хатшысы болады. Сол кездегі кадр құжаттарында, анкеталар мен мінездемелерде кәсіби білімі бойынша – журналист, жұмыс тәжірибесі бойынша партия қызметкері деп көрсетілген.
• 1943 жылы ақпан айында Оңғарбаев Ақай Қазақ КСР Мемлекеттік бақылау халкомы (1946 жылдан бастап министрі) және бір мезгілде Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің (халкомкеңесі) төрағасының орынбасары лауазымына ұсынылады. Ол осы қызметтерде он екі жылдан аса уақыт жұмыс істеді. Қазақстан Компартиясының алты съезінде (екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы және жетінші) Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің мүшесі және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланады.

Ақай Оңғарбаев соғыс жылдарында қалыптасып, соғыстан кейінгі жылдардағы қиындық тезінен өтіп, шыңдалған қазақтың партия-совет қызметкерлерінің өкілі болып табылады. Республика партия басшылығының өзгеруіне байланысты 1954-1955 жылдарда «қазақ ұлтшылдығына» тілеулес болды деген сылтаумен министрліктер мен ведомстволардың бірінші басшыларын түгелдей ауыстыру науқаны жүрді. Бұл ұлттық мүдделер мен құндылықтар жоққа шығарылған тың және тыңайған жерлерді игеру жылдары болатын. Осындай жаңа саясаттың салдарынан қазақ кадрлары биліктен аластатылып, олардың орнын Орталықтан келген кадрлар басты.

• 1955 жылы маусымда Оңғарбаевты Семей облысына облыстық атқару комитетінің төрағасының орынбасары етіп жіберді. Тарих пен мәдениеттің маңыздылығын түсінген Ақай Оңғарбайұлы Семей облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары бола отырып, Абай Құнанбаевтың бейітіне ескерткіш орнатуға бастама көтеріп, қол жеткізді.

  

  Ақай Оңғарбайұлы және Мұхтар Әуезов

• 1960 жылы Алматы қаласындағы Қазақ КСР Орталық статистика басқармасы бастығының бірінші орынбасары болып тағайындалады.
• 1963 жылы Алматы облысы Алакөл ауданындағы Еңбекші ауылы Ильич атындағы совхоз директоры қызметін атқарады.
• 1965 жылы қыркүйек айынан бастап зейнеткерлікке шыққанға дейін Алматы қаласындағы Қазақ КСР Орталық статистика басқармасы бастығы және бірінші орынбасары болып еңбек етті.

Өмірінің соңғы жылдары

1971 жылы зейнетке шықты. Өмірінің соңғы жылдарында Халық шаруашылығы институтында «Ауыл шарушылығындағы бухгалтерлік есеп» курсынан сабақ берді. 1974 жылдың қыркүйегінде Алматы қаласында қайтыс болды. Алматы қаласы Кеңсай зиратында жерленген.

Марапаттары

• Отан алдында сіңірген еңбегі үшін Еңбек Қызыл Ту
• екі «Құрмет белгісі» ордендерімен
• Кеңес Одағының медальдерімен
• Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамоталарымен және басқа да наградалармен марапатталды.

Сыртқы сілтемелер

• М.Х.Жакыпов, А.С. Зулкашева, А.Н. Ипмаганбетова, Е.В. Чиликова, Наркомы Казахстана. 1920-1946 гг. Биографический справочник. - Алматы: Издательство "Арыс", 2007. - 400 с. ISBN 9965172536
• Пернебай Дуйсенбин, Сарысунама. - Алматы: ЖШС "Литера-М", 2008. - 544 с. ISBN 9965988587